Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1999, Page 10

Ljósm.Lesbók/Gísli.
Forsalur á aðalhæð. Hér var líf og fjör þegar nemendur þyrptust fram í forsalinn í frímínútum. Nú
standa þarna sem einskonar minnismerki skápar með uppstoppuðum fuglum frá Guðmundi
Ólafssyni, kennara á Laugarvatni í áratugi og óþreytandi náttúrufræðara.
Ljósm.Lesbók/Gísli.
„Á Laugarvatni er líf og fjör/ þar fara menn úr hverri spjör“ var einu sinni sungið í revíu. í húsi
héraðsskólans mætti vera meira líf og fjör og einn hugsanlegur möguleiki væri að koma þar upp
heilsuræktarstöð með margháttaðri íþrótta- og æfingaaðstöðu fyrir almenning. Sem stendur er
einungis aðstaða fyrir íþróttakennaraskólann niðri á túninu og á myndinni sést hópur nemenda
þaðan á fótboltaæfingu.
ALLUR sá fjöldi íslendinga
sem verið hefur í Laugar-
vatnsskóla frá stofnun hans
1928 ætti erfítt með að hugsa
sér Laugarvatn án húss hér-
aðsskólans sem brugðið hef-
ur stórum svip á staðinn í 70
ár. Margar byggingar, sum-
ar stórar, hafa síðan risið á Laugarvatni, en þær
eru yfírleitt lítt eftirminnilegar. Gamla Laugar-
vatnsskólahúsið drottnar yfir staðnum enda
þótt héraðsskólinn væri lagður niður 1991 þegar
eftirspum eftir skólavist var ekki lengur nægi-
leg. Sem betur fer er húsið notað, en æskilegra
væri að geta fundið því virðulegra hlutverk.
Menntaskólinn, sem er til húsa í annarri
byggingu, nýtir kennslustofur á aðalhæð fyrir
bókasafn og tölvukennslu. Borðsalur heimavist-
arinnar í kjallara hússins er notaður fyrir
myndmennt, sem er valgrein í Menntaskólan-
um. Pijár íbúðir í héraðsskólahúsinu eru í notk-
un, en heimavistarherbergin í burstunum nýtast
skólanum ekki. Að sumarlagi hefur þó stundum
verið boðið upp á gistingu þar og í einni
burstinni er handavinnustofa, aðallega fata-
saumur, sem einnig er valgrein. Eldhúsið í kjall-
ara hússins er í iagi, en ekki notað. Sundlaugin í
sérstakri útbyggingu, sem síðar var gerð, er
tóm og gamla íþróttahúsið, sem þar er áfast, er
nú einungis notað fyrir leiksýningar.
Menntaskólinn á Laugarvatni nýtir gamla
skólahúsið og Kristinn Kristmundsson skóla-
meistari hefur fullan skilning á menningarlegri
þungavikt þess. Það er samt úr vöndu að ráða ef
brýnar þarfir Menntaskólans kalla ekki á notk-
un gamla hússins. Einnig er þess að gæta, að
talsverða fjármuni kostar að halda við þessari
stóru byggingu. Þá má spyrja hvort það sé hlut-
verk Menntaskólans, ef hann hefur ekki beinlín-
is not fyrir hana. Spumingin er; Hver á þá að
koma til skjalanna? Að því kem ég síðar.
Margir tóku eftir því að burstabæir nutu sín
betur undir hlíðum en á jafnsléttu. Umhverfí
Reykholts í Borgarfirði og Laugarvatns er afar
ólíkt, en Guðjón Samúelsson vann um svipað
leyti að teikningum skólanna á þessum stöðum
og kaus að aðhæfa klassík að íslenzkri stein-
steypuhefð í Reykholti; þá með flötu þaki. Hann
hafði glímt við að fínna íslenzku burstabæjar-
hefðinni stað með byggingarefnum hins nýja
tíma og honum hefur þótt staðhættir á Laugar-
vatni kalla á þá útfærslu.
Guðjón varð síðar fráhverfur þessari hug-
mynd, enda hefur hún sína annmarka frá
praktísku sjónarmiði; talsvert húsrými nýtist
alls ekki í stórum burstum. Þar verður alltaf
hluti af húsnæðinu undir súð og til verða hana-
bjálkar sem notast alls ekki. Hinsvegar er kost-
urinn sá að brött þökin á burstunum halda vatni.
Hús Laugarvatnsskólans hefur verið vel
byggt; steypan laus við alkalískemmdir sem síð-
ar lögðust á hús. Guðjón hannaði bygginuna
þannig, að fjórar burstir í miðju rísa hæst, en til
hliðanna eru tvær lægri og sú þriðja, sem er
jafnhá, er yfir inngangi. Með því að forsalur
framan við kennslustofur skagar út fyrir burst-
irnar, urðu til svalir út frá inngangsburstinni
sem setja svip á bygginguna að norðanverðu og
samtengja húsið frá þessu sjónarhorni. I raun-
inni er arkitektúr hússins tilbreytingarríkari á
bakhliðinni, en forhliðina einkennir hreinleiki
sem hefur þó verið skemmdur með trjám sem
plantað var framan við húsið. Þau væru betur á
bak og burt og yrði þá frekar hægt að sjá fegurð
hússins og jafnvel að taka af þvi skammlausa
ljósmynd.
Stríðið um staðinn
Ekki er það tilgangur þessa pistils um hús
Héraðsskólans á Laugarvatni að rekja þá löngu
og sumpart dapurlegu sögu sem orðin var af að-
draganda byggingarinnar. Sé stiklað á henni í
örfáum orðum má geta þess að um 1880 var far-
ið að tæpa á þeirri hugmynd að koma upp „lýð-
skóla“ eða „alþýðuskóla" á Suðurlandi. Málið var
heilmikið rætt í upphafi aldarinnar, en
hreppapólitíkin kom þá strax til sögunnar; fyrst
milli Rangæinga og Arnesinga og síðar á milli
einstakra hreppa í Arnessýslu. En það var síður
en svo að allir fögnuðu hugmyndinni; menn vildu
eins og áður halda í vinnukraftinn heima og það
var bagalegt að „missa“ ungt fólk í skóla. Um
skólamálafund á Þjórsártúni var þetta skráð:
„í tugatali mættu á þessum fundi feður bama
og unglinga, sem börðust fyrir því með glamp-
andi augum af geðshræringu, að unnt yrði að
eyða málinu, svo unglingarnir austanfjalls yrðu
jafn skólalausir og áður, en Vestmannaeyjar og
Hús Héraðsskólans ó Laugarvatni er ein af merkari byggingum
urvakningar á burstabæjarstílnum. Skólinn er að vísu ári eldr
hreppapólitík. Því miður er þessi merka bygging nú aðeins í a
Laugarvatnsskólinn á 70 ára afmælinu. Enn sem fyrr er hann fegursta húsið á staðnum, en nyti sín
LAUGARVATNSS
EFTIR GÍSLA S
Guðjón Samúelsson húsameistari og arkitekt
Laugarvatnsskólans t.v. í gönguför á ísi lögðu
Laugarvatni ásamt Jónasi Jónssyni, þá ráð-
herra kennslumála. Á myndinni sést að búið er
að byggja skólann.
togararnir þeirra uppeldisstöð í viðbót við heim-
ilin.“
Eftirtektarvert er einnig að 1936 gengu í gildi
„lög um heimild fyrir sýslu- og bæjarfélög til að
starfrækja lýðskóla með skylduvinnu nemenda
gegn skólaréttindum.“ Samkvæmt lögunum
skyldu ungir menn vinna 7 vikur án kaups í þarf-
ir bæjar eða sýslu gegn tveggja vetra dvöl í
skóla og fá þar ókeypis húsnæði og kennslu.
Þegar ljóst var að samstaða náðist ekki við
Rangæinga var hafizt handa um að finna heppi-
legan stað í Arnessýslu fyrir alþýðuskóla. Jónasi
Jónssyni frá Hriflu þóttu heitin alþýðuskóli og
lýðskóli hafa neikvæðan hljóm; vera undirlægju-
leg. Eiríkur Einarsson frá Hæli á hinsvegar
heiðurinn af því að hafa fyrstur talað um héraðs-
skóla.
Sumir af forkólfum Árnesinga vildu láta
byggja skólann á stað sem heitir Hveraheiði í
Hrunamannahreppi. Aðrir stóðu með Ólafsvöll-
um á Skeiðum, en Skálholt, Reykholt, Haukadal-
ur og Laug í Biskupstungum þóttu ekki síður
koma til greina, svo og Laugarvatn sem að lok-
um varð fyrir valinu.
Við þá ákvarðanatöku beitti Jónas Jónsson
mjög áhrifum sínum og það heyrði ég hann segja
sjálfan, að ef hann hefði ekki beitt brögðum og
klókindum til þess að Laugarvatn yrði ofaná, þá
hefði héraðsskólinn ekki verið byggður þai’ og
L.-2..,-1-^
Bakhlið Laugarvatnsskólans snýr að þjóðveginu
Laugarvatn að líkindum aldrei orðið skólastað-
ur.
Laugarvatn hefði þó ef til vill aldrei orðið fyrir
valinu ef bóndinn á jörðinni, Böðvar Magnússon,
hefði ekki verið einn helzti hvatamaður Árnes-
inga að stofnun skóla og þessum áhuga var fylgt
eftir með því að hjónin á Laugarvatni, Böðvar og
Ingunn, létu jörðina af hendi í þessu augnamiði.
Sama ár og unnið var að skólabygginunni varð
Jónas Jónsson kennslumálaráðherra í stjórn
Tryggva Þórhallssonar og meðan á byggingunni
stóð á Laugarvatni fór hann margar ferðir þang-
að, stundum með Guðjóni Samúelssyni, húsa-
meistara ríkisins. Á þeim tíma var ekki kominn
sími austur að Laugarvatni og á kaflanum frá
Svínavatni í Grímsnesi upp að Laugarvatni var
aðeins ruddur vegarslóði sem varð ófær í bleytu.
í ræðu sinni við vígslu skólahússins 4. október
1929, má sjá að Jónas Jónsson gerði þátt Ólafs
Ketilssonar, hins frækna bílstjóra á Laugar-
vatnsrútunni, að umtalsefni. Taldi hann að án
dugnaðar hans hefði ekki verið hægt að flytja
allt byggingarefni sem flytja þurfti. Þá rifjaðist
upp saga sem var húsgangur eystra, sönn eða
login, og er á þá leið að Jónas tók sér far með
Ólafi sem oftar til Laugarvatns. Þetta var í slát-
urtíðinni og á suðurleið fermdi Ólafur hálfkass-
ann með gærum og öðrum sláturafurðum. Ein-
hversstaðar meðfram Lyngdalsheiðini stóð bfll-
inn fastur í forarvilpu og þá var það bílstjórans
en ekki ráðherrans að gefa fyrirskipanir: „Taktu
gærupokann Jónas. Hér verða allir að vinna.“
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 2. OKTÓBER 1999