Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.2000, Blaðsíða 12

NINUUJNDURAÐ
NIKULASARHUSUM

r-

EFTIR ATLA STEINARSSON
Lundur Nínu Sæmunds-
son á fæðingarstað
hennar í Fljótshlíð sýnir
að draumar geta ræst
og hugsjónir orðið að
veruleika.
LÍF og verk Nínu Sæmundsson,
frumherja íslenskra kvenna í högg-
myndalist, eru loksins að fá verð;
skuldaða athygli þjóðarinnar. í
dag, 26. ágúst, afhjúpar
menntamálaráðherra eitt verka
hennar, Ung móðir, í fagurlega
1 gerðum lundi að Nikulásarhúsum í
Fljótshlíð, þar sem listakonan fæddist fyrir
108 árum.
Fyrir hálfum mánuði afhjúpaði forseti ís-
lands styttu hennar af Leifi Eiríkssyni við end-
urreista Eiríksstaði í Haukadal, þar sem Leif-
ur fæddist. Þar hlaut það verk loksins
verðskuldaðan samastað.
6. október n.k. efnir Landafundanefnd til
uppákomu við Waldorf Astoria-hótelið í New
York. A hótelið verður þá settur koparskjöldur
til að staðfesta að þar yfir útidyrum á íslensk
kona ódauðlegt listaverk, en það verk
AírekshUgur, nlaut sigur í samkeppni 400
listamanna á sínum tíma. Það hefur nú prýtt
heimsborgina í rúm 70 ár. Verkið lifði þó nafn
listakonunnar hafi gleymst þar ytra í tímans
rás. Með ákvörðun Landafundanefndar er séð
fyrir því að nafn listakonunar frá Nikulásar-
húsum, sem öllum að óvörum sigraði í sam-
keppninni um þessa táknmynd, kemst aftur á
varir fjöldans.
Tilkoma lundar Nínu á fæðingarjörð hennar
er ótrúlegt ævintýri og órækt dæmi um, hverju
einstaklingar geta komið í framkvæmd. Það
ævintýri er stuttlega rakið í meðfylgjandi
grein.
Líf Jónínu Sæmundsdóttir, eins og hún hét
réttu nafni, var undarlegt sambland af fátækt,
tilviijunum, dugnaði, baráttu við berkla, en síð-
an frægð og frama í tveimur heimsálfum,
langri vist erlendis en óendanlegri ást á íslandi
og Fljótshlíðinni, og loksins heimkomu til ætt-
jarðarinnar með þeim vonbrigðum, sem það
olli henni, að ráðandi klíkur íslenskra lista-
manna viðurkenndu listaverk hennar ekki, af
því flest þeirra höfðu verið unnin og hlotið
frægð í Ameríku!! Hatur, eða kannski öfund,
sumra á því sem amerískt er á sér nokkuð
langa sögu.
Það er einn af leyndardómum lífsins í þess-
um heimi, að þetta stúlkubam, sem var 15.
bam hjónanna Þórannar Gunnlaugsdóttur og
Sæmundar Guðmundssonar í Nikulásarhús-
um, lítilli og kostarýrri og erfiðri jörð, skuli
hafa hlotið þær gáfur til lista, sem leystust úr
læðingi þá er hún þroskaðist. Hún var yngst 15
systkina og varð fljótt afar næm fyrir umhverfi
sínu. Það sanna sögur sem hún skrifaði á full-
orðinsáram um lífið og tilverana á æskuáram
sínum. Hún varð óvenjufljótt afar næm fyrir
umhverfí sínu, sá öðram fremur og dáði það
sem fagurt var, bar virðingu fyrir sögum um
álfa og huldar vættir og upplifði á æskuáram
ógnarmátt Suðurlandsskjálfta og annara nátt-
úrahamfara. Það var hennar lífsreynsla er hún
hélt til náms í listum erlendis. Þar vann hún
eftirsótt verðlaun og hlaut frægð fyrir list sína
í tveimur heimsálfum. Vestanhafs tók hún
einnig til við málverkalist, og eftir hana liggur
fjöldi fagurra myndlistaverka. Flest eru þau í
eigu vina og kunningja hennar í Vesturheimi.
Jónína Sæmundsdóttir var 14 ára er hún
fluttist með foreldram sínum frá Nikulásar-
húsum í Fljótshlíð til Reykjavíkur. Þar var
framtíð 14 ára stúlku ekki björt, en þeirrar
heppni naut hún að eiga vel stæða frænku í
Kaupmannahöfn, Helgu Guðmundsdóttur,
sem var ógift og bamlaus og rak eigið þvotta-
hús. Helga bauð Nínu að koma og vera sem
dóttir.
L osmynd/AHi Steinarsson
Hlíðin mín,
Fljótshlíðin
„OKKUR óraði ekki fyrir að uppbygging lund-
arins myndi ganga svona vel,“ segir Ríkey
Ríkarðsdóttir, ættingi listakonunnar Nínu Sæ-
mundsson. „Við höfum alls staðar fundið fyrir
velvilja í okkar garð og ótal margir hafa rétt
okkur hjálparhönd svo að minningarlundur
Nínu gæti orðið að veruleika."
Stofnað var félag ættingja og velunnara
Nínu Sæmundsson árið 1998 og telur það nú
120 manns. Meðlimir þess hafa unnið að skipu-
lagi og fjáröflun minningarlundarins sem
verður formlega opnaður í dag.
Ríkey er helsti hvatamaður verkefnisins og
hún hefur einnig gefið út bækling um ævi og
störf listakonunnar. „Þegar Landafundanefnd
samþykkti að auðkenna verk Nínu við Waldorf
Astoria-hótelið í New York datt mér í hug að
við þyrftum einnig að heiðra hana hér heiina.
Þá kom vitaskuld fæðingarstaður hcnnar,
Fljótshlíðin, helst til greina."
Fjöldi manns hefur unnið í lundinum frá
upphafi, að sögn Ríkeyjar, og sjálf hefur hún
verið þar öllum stundum í sumar. „Ég er
nýkomin á eftirlaun sem lyúkrunarfræðingur
og hafði því góðan tíma fyrir þetta. Mér finnst
líka svo gaman að standa í þessu, allir í félag-
inu hafa staðið vel saman og það er injög
hvctjandi að finna fyrir velvild sveitunga og
ráðamanna.“
Lundurinn rammi
um verkið Ung móðir
Þegar Nína kom til íslands mun hún alltaf
hafa gefið sér tíma til að fara á æskustöðvam-
ar. „Hlíðin m(n, Fljótshlíðin, man ég að hún
kallaði staðinn. Hún var bundin honum sterk-
um tilfinningaböndum og því vel til fallið að
heiðra minningu hennar þar,“ segir Ríkey.
Lundurinn verður rammi um eitt listaverka
Nínu sem heitir Ung móðir. Upprunlega einta-
Hér sést til lundarins. Ofarlega á miðri mynd er stallur styttunnar. Fyrir neðan hann er slétt gras-
flöt og 30 metra langur fagurlega hlaðinn setbekkur. Aðkoman er frá Hlíðarendakirkju og hafa
sterkbyggðar brýr verið settar á tvo fjalialæki, sem fara þarf yfir. Gengið er einnig um tvö
skrauthlið, annað á girðingu milli Hlíðarenda og Nikulásarhúsa og hitt á girðingu um lund Nínu.
Efst til hægri sér á trjábeltið sem móta mun lundinn í framtíöinni.
r
Morgunblaðið/ÓI.K.M.
1956 sýndi Nína Sæmundsson í Bogasal Þjóðminjasafnsins 30
höggmyndir og tvö málverk.
í bæklingi, sem gefinn var út á þessu ári um
helstu æviágrip og helstu listaverk þessarar
framúrskarandi íslensku listakonu, segir m.a.:
„Helga aðstoðaði Nínu og kostaði hana til
náms í Tekniske Skole
1915-1916. Svo mikill var
dugnaður og metnaður
Nínu að haustið 1916 fékk
hún inni í höggmyndadeild
Konunglegu listaakad-
emíunnar, þar sem hún var
við nám til 1920. Nínu veitt-
ist óvenju fljótt sá heiður
að fá myndir eftir sig tekn-
ar á sýningar í Charlotten-
borg. Listsýning var síðan
haldin í Bamaskólanum í
Reykjavík á vegum List-
vinafélagsins árið 1919.
Nína sendi tvær högg-
myndir á sýninguna, Sof-
andi dreng og Kentár ræn-
ir stúlku. Var fyrmefnda
verkið keypt til Listasafns
íslands árið 1920“.
Það eitt að fá höggmynd-
ir sínar teknar til sýningar
í Charlottenborg var nor-
ræn viðurkenning á lista-
verkum Nínu. Framtíðin
virtist blasa við í ljósrauð-
um gyllingum. En örlögin
vörnuðu því að hún gæti
fylgt eftir þessum mikla
ávinningi. Hún átti á þess-
um áram sína æskuást.
Prinsinn hennar var Gunn-
ar Thorsteinsson, bróðir
hins kunna og fjölhæfa
listamanns Muggs. Nína
veiktist af berklum 1920 og
skömmu síðar lést elskhugi
hennar úr sama sjúkdómi.
Það var Nínu ólýsanlegt
áfall og sjálf háði hún langt
stríð við þennan illvíga sjúkdóm.
Enn var það frænkan í Kaupmannahöfn,
Helga Guðmundsdóttir, sem kom Nínu til
hjálpar, og fyrir hennar tilstilli dvaldi hún um
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 26. ÁGÚST 2000