Alþýðublaðið - 23.01.1986, Blaðsíða 4

alþýðu-
■ .TET.rM
Fimmtudagur 23. janúar 1986
Alþýöublaðiö, Ármúla 38, 108 Reykjavík
Sími: (91) 81866, 81976
Útgefandi: Blað hf.
Ritstjóri: Árni Gunnarsson (ábm.)
Blaðamenn: Jón Daníelsson og Ása Björnsdóttir
Framkvæmdastjóri: Valdimar Jóhannesson
Skrifstofa: Halldóra Jónsdóttir og Eva Guömundsdóttir
Setning og umbrot: Alprent hf., Ármúla 38
Prentun: Blaðaprent hf., Síðumúla 12
Askriftarsíminn
er 81866
Dauðarefsing
dregur ekki
úr afbrotum
Margir frœðimenn telja að ekki sé samband milli dauðarefsingar og tíðni
afbrota.
Hin síðari árin hafa komið fram
fleiri og fleiri gögn sem benda til
þess að dauðarefsing dragi ekki úr
morðum og öðrum alvarlegum af-
brotum. Þrátt fyrir það er aftökum
ennþá beitt í refsingarskyni í mörg-
um löndum. Nú er komin út
skýrsla, unnin af amerískum sér-
fræðingum, sem gæti haft áhrif í
þessum efnum. Þar er sýnt fram á
mörg hundruð dæmi um að sak-
lausir hafi hlotið dóm og margir
þeirra verið teknir af lífi.
Tveir vísindamenn, prófessorarn-
ir Hugo A. Bedu frá háskólanum í
Tufts og Michael L. Radelet frá há-
skólanum í Flórida hafa í þrjú ár
unnið að þessum rannsóknum á
vegum samtaka um rétt borgaranna
(American Civil Liberties Union).
Þeir hafa kannað dauðadóma og
aftökur í Bandaríkjunum síðan um
aldamót og aflað heimilda úr
dómsskjölum, ritum um dómsmál,
dagblöðum og með viðtölum við
lögmenn.
Saklausir
Niðurstöður þeirra sýndu að
a.m.k. 343 saklausir höfðu verið
dæmdir til dauða og 25 af þeim
teknir af lífi. í þessum tölum eru
ekki meðtalin þau tilfelli þar sem
dómi var riftað vegna formgalla.
Það gerðist í 147 málum, oftast
vegna þess að ný sönnunargögn
komu fram, en í 39 tilvikum tókst
að fá fram játningu þess brotlega.
í sumum þessara tilvika má telja
víst að frestun eða frávísun málsins
hafi orðið til að bjarga saklausum
mönnum úr klóm réttvisinnar, oft-
ast fyrir tilverknað atorkusamra
verjenda, en stundum að því er virð-
ist fyrir hreina hendingu.
Skýrslan var gerð heyrinkunn á
þingi rannsóknarnefndar um saka-
mál í nóv. sl. Hún var lögð fram þar
sem sönnunargagn um að réttarfari
væri ábótavant í Bandaríkjunum.
Talsmaður dómsmálaráðuneytisins
taldi það hins vegar ekki vera og
sagði að dauðarefsingu yrði áfram
beitt í alvarlegum málum, s.s. vegna
landráða, hryðjuverka og barna-
morða.
1.600 dauðadómar
Dauðadómumog aftökum hefur
fjölgað í Bandarikjunum á undan-
förnum árum. Eins og er sitja u.þ.b.
1.600 manns, sem hafa hlotið
dauðadóm, í fangelsum. Komið
hefur fyrir að fangelsisyfirvöld
hafa farið fram á að fá aftöku frest-
að vegna þess að starfið hefur verið
of annasamt.
Rök gegn dauðarefsingu eru
einkum tvenns konar: Annars vegar
er hættan á að menn séu teknir af
lífi saklausir; hins vegar samþykktir
Amnesty International og Samein-
uðu þjóðanna um þetta efni, sem
eru í aðalatriðum þessar:
1. Rétturinn til lífs er grundvallar-
mannréttindi og það er hlutverk
Sameinuðu þjóðanna að verja
þann rétt.
2. Það er siðferðislega rangt að rík-
ið skuli refsa fyrir ómannúðlega
hegðun með því að auka enn á
ómannúðlegar aðgerðir.
3. Dauðarefsing stuðlar ekki að
fækkun afbrota. Þar að auki er
vafasamt hvort beita eigi dauða-
refsingu til að hafa áhrif á atferli
borgaranna.
'Engin aukning
Oftar en einu sinni hefur verið
sýnt fram á að lítið samhengi er
milli dauðarefsingar og afbrota-
hneigðar. Árið 1962 var gefin út á
vegum Sameinuðu þjóðanna
skýrsla, unnin af franska lögfræð-
ingnum Marc Ancel. Niðurstöður
hennar sýndu að afbrot höfðu ekki
aukist í löndum sem höfðu afnum-
ið dauðarefsingu og þau höfðu
heldur ekki minnkað í þeim lönd-
um sem höfðu tekið hana upp.
Stöðugt er unnið að rannsóknum
á þessum vettvangi á vegum Sam-
einuðu þjóðanna. Ein þeirra er um-
fangsmikil, félagsleg athugun,
byggð á 250 skýrslum um rann-
sóknir á afbrotum víðs vegar um
heiminn.
Þar kemur fram að mikill meiri-
hluti fræðimanna telur ekki vera
samband milli dauðarefsingar og
tíðni afbrota. Sumir töldu að ekkert
samband væri þar á milli og réttara
væri að einbeita sér að félagslegum
og efnahagslegum vandamálum til
að fyrirbyggja afbrot. Sums staðar
hefur dregið úr afbrotum jafnframt
því sem dregið hefur verið úr refs-
ingum með lífláti.
Leynd
Síðasta skýrsla um dauðarefs-
ingu frá Sameinuðu þjóðunum tek-
ur til áranna 1979—1983. Þá voru
a.m.k. 7.940 einstaklingar teknir af
lífi víðs vegar um heiminn.
Amnesty International gefur upp
töluna 1.513 í 40 löndum fyrir árið
1984. Sennilega eru þessar tölur þó
mun hærri. Margar ríkisstjórnir
halda vandlega leyndum skýrslum
um aftökur og gefa einungis ófull-
nægjandi upplýsingar.
Það eru einungis 29 ríki í heimin-
um sem hafa algerlega afnumið
dauðarefsingu, þ.á.m. Norðurlönd-
in fimm. Auk þess eru 13 lönd sem
hafa ákvæði um að dauðarefsingu
megi beita á stríðstímum. Hins veg-
ar er dauðarefsingu beitt lögum
samkvæmt í 118 löndum og þar að
auki í sumum fylkjum Bandaríkj-
anna.
Afnám dauðarefsingar
Þratt fyrir allt virðist þó vera vax-
andi tilhneiging til afnáms dauða-
refsingar. Samkvæmt upplýsingum
Amnesty og SÞ fer dauðadómum
fækkandi og aftökum einnig.
Frá árinu 1975 hefur eitt land af-
numið dauðarefsingu á ári að með-
altali. Nýjasta dæmið er Ástralía,
sem afnam dauðarefsingu í vestur-
hluta landsins, en áður hafði hún
verið numin úr gildi í öðrum hlut-
um landsins. Holland, Belgía og
Frakkland hafa einnig nýlega aflagt
þennan sið. í Bretlandi kom til tals
fyrir nokkrum árum að taka upp
dauðarefsingu á ný, en hugmynd-
inni var hafnað með miklum meiri-
hluta í þinginu.
í skýrslu Sameinuðu þjóðanna
kemur fram að þrjú atriði hafa ráð-
ið mestu um afnám dauðarefsing-
ar: í fyrsta lagi er sú staðreynd að
refsingin hefur lítil áhrif á afbrota-
tíðni. Þá er það þungt á metum að
réttur manna til lífs sé virtur og í
þriðja lagi hefur verið þrýstingur á
stjórnvöld frá almenningsálitinu.
Hvort nýja, ameríska skýrslan
hefur enn áhrif í þessa veru er enn
ekki komið í ljós. Menningarþjóðir
leitast við að gæta grundvallar-
mannréttinda við lagasetningu, en
dauðarefsingin sem enn er víða
beitt virðist helst grundvallast á
frumstæðri hefndarþörf, sem hlítir
engum rökum.
Molar
Olís auglýsti fyrsta dag-
inn
Við íslendingar erum víst hættir
við að verða heimsmeistarar í
handbolta að þessu sinni. Alla
vega eru horfur á því að bæði
Austur—Þjóðverjar og Sovét-
menn séu betri en við í þessari
þjóðaríþrótt okkar.
Að vísu búa báðar þessar þjóðir
við sósíalískt hagkerfi sem auðvit-
að veitir þeim nokkurt forskot
fram yfir okkur sem erum enn að
burðast með kapítalismann, en
engu að síður er það óhjákvæmi-
lega töluvert áfall fyrir okkur,
þegar Sovétmenn setja B, C, eða
jafnvel D—Iiðið sitt inn á í síðari
hálfleik til að hlæja að stórskytt-
unum okkar, sem við vissum ekki
betur en væru á heimsmæli-
kvarða.
Svo virðist sem OLÍS—styrkur-
inn hafi ekki dugað jafnvel og
vonir stóðu til. Við byrjuðum
reyndar vel í Baltic—mótinu og
erkifjendurnir, Danir, lágu í því
fyrsta kvöldið, alveg nákvæmlega
eftir uppskriftinni. Daginn eftir
auglýsti OLÍS mikið í útvarpinu,
hvert þeir peningar færu sem
menn verðu til bensínkaupa á
bensinstöðvum félagsins.
Svo fórum við að tapa og eitt-
hvað mun auglýsingum frá Olís
líka hafa fækkað síðan.
•
Hnútur fljúga um borð
Lengi að undanförnu hefur verið
fremur grunnt á því góða milli
þeirra Geirs Hallgrimssonar, ut-
anríkisráðherra (ennþá!) og Al-
berts Guðmundssonar, iðnaðar-
ráðherra og fyrrverandi fjármála-
ráðherra.
Eftir að hinir Iöglærðu menn
sem fengnir voru til að komast að
niðurstöðu í kjötmálinu, höfðu
komist að þeirri niðurstöðu sem
til stóð að þeir kæmust að, lýsti
Albert því yfir að þessi niðurstaða
jafngilti því að Keflavikurflug-
völlur væri fylki í Bandaríkjun-
um.
Þetta kallaði Geir vera hin örg-
ustu landráðabrigsl bæði við sig
og alla hina utanríkisráðherrana
frá því að kjötinnflutningur hófst
með tilkomu herstöðvarsamn-
ingsins og taldi Geir upp allmarga
menn í því sambandi, ýmist lif-
andi eða dauða.
Albert varð náttúrlega ekki
svarafátt, fremur en fyrri daginn
og segir nú að ekkert mark sé tak-
andi á Geir og það sé augljóslega
Iítið „balanseraður“ maður sem
tali svona.
Gleymdist afleysingin?
Þegar stólaskiptin frægu urðu í
Sjálfstæðisparti ríkisstjórnarinn-
ar í haust, var Matthías Á.
Matthiesen sem kunnugt er gerð-
ur að fríherra fram til áramóta, en
þá átti hann samkvæmt yfirlýs-
ingu sem út var gefin um ráð-
herraskiptin að taka við embætti
utanríkisráðherra af Geir Hall-
grímssyni.
Nú er komið langt fram í janú-
ar og því sem næst kominn Þorri,
en Geir er ennþá utanríkisráð-
herra og Matthías enn fríherra.
Gárungar eru nú farnir að gera
því skóna að Matthías hafi hreint
og klárt gleymt að leysa Geir af.
Hins vegar er ekki vitað með fullri
vissu hversu óþreyjufullur Geir
muni vera orðinn að bíða eftir því
að komast á frívakt. Það skyldi
þó aldrei vera að hér sé komin
skýringin á þeim ummælum Al-
berts sem greint var frá hér að of-
an, um að Geir væri ekki
„balanseraður“ um þessar mund-
ir.
Eldvarnaumræðan á
fullu
Til er gamalt máltæki sem heldur
því fram að of seint sé að byrgja
brunninn þegar barnið er dottið
ofan í hann, en þetta virðist þó oft
vera sú aðferð sem við íslendingar
beitum í ýmsum öryggismálum.
Þannig er nú ekki öllu meir um
annað rætt og ritað þessa dagana
en eldvarnir sjúkrastofnana, eftir
brunann sem varð á Kópavogs-
hælinu á dögunum. Á vegum
Kiwanismanna fer nú fram mikil
söfnun til að kaupa eldvarnar-
búnað handa stofnuninni, en auk
þess hafa fjölmiðlar farið á stúf-
ana og komist að raun um að við-
vörunarkerfum á stofnunum af
þessu tagi er víða mjög ábótavant
og mörg mannslíf í stórri hættu ef
eldur kviknaði.
Dagblaðið Dagur á Akureyri
kannaði ástandið í þessum málum
nyrðra og kom í ljós að á Akureyri
og þar í grennd er brunaöryggi
víða mjög ófullkomið. Þannig er
ástandið sagt mjög slæmt á vist-
heimilinu Sólborg, en þar er við-
vörunarkerfi einungis að finna í
einu húsi. Fleiri stofnanir nefnir
Dagur til sögunnar og bætir því
við að ófullnægjandi kerfi sé t.d.
í húsi Menntaskólans, sem er
gamalt og ákaflega virðuiegt
timburhús, sem óneitanlega væri
mikill skaði að ef það brynni.