Morgunblaðið - 22.03.2001, Blaðsíða 20

NEYTENDUR
20 FIMMTUDAGUR 22. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ORKUÞÖRF minnkar með aldrin-
um, aðallega vegna vöðvarýrnunar
og minni hreyfingar. Þörf fyrir vít-
amín, steinefni, prótein og trefjaefni
minnkar hins vegar ekki. Fæðið
þarf því að vera fjölbreytt eigi það
að uppfylla næringarþarfir. Gömlu
fólki sem er við góða heilsu og
hreyfir sig daglega hæfir yfirleitt al-
mennt fæði sem tekur mið af mann-
eldismarkmiðum. Hætta á næring-
arskorti eykst hins vegar ef
matarlyst minnkar, hvort sem er
vegna líkamlegra eða geðrænna
sjúkdóma. Þetta kemur fram í nýút-
komnu leiðbeiningariti Manneldis-
ráðs Íslands, Matur fyrir aldraða,
en fram til þessa hafa ekki verið
birtar sérstakar leiðbeiningar fyrir
þá sem útbúa mat fyrir gamalt fólk.
Þarfir gamals fólks
eru mismunandi
„Ritið er ætlað öllum þeim sem
vinna við hjúkrun aldraðra eða út-
búa mat fyrir gamalt fólk, hvort
heldur er á stofnunum eða í heima-
húsum. Ritið er unnið af samstarfs-
hópi um öldrunarmál en markmiðið
með útgáfunni er að matur sem bor-
inn er fyrir gamalt fólk sé bæði holl-
ur og lystugur og hæfi gömlu fólki
næringarlega séð,“ segir Laufey
Steingrímsdóttir, forstöðumaður
Manneldisráðs Íslands. „Þarfir aldr-
aðra eru mismunandi og í ritinu er
gerður skýr greinarmunur á þeim
mat sem hæfir fólki við góða heilsu
og hinum sem eru orðnir sjúkir og
illa á sig komnir. Seinni hópurinn
þarf yfirleitt næringar- og orkurík-
ara fæði, sem er feitara en flestum
öðrum er hollt að borða.“
Mikilvægt að bera
matinn vel fram
Æskilegt er að fæði á félagsmið-
stöðvum aldraðra, heimsent fæði
svo og almennt fæði á dvalarstofn-
unum fyrir aldraða fylgi manneld-
ismarkmiðum hvað varðar prótein,
fitu, kolvetni, trefjaefni, sykur og
salt. Samkvæmt þeim skal fitu, eink-
um mettaðri fitu, sykri og salti stillt
í hóf en þess gætt að fæðið veiti
nægan vökva og trefjaefni, auk
nauðsynlegra vítamína og steinefna.
En matur er ekki bara samansafn
nauðsynlegra næringarefna að sögn
Laufeyjar. „Það skiptir miklu máli
að matur sem borinn er fram á öldr-
unarstofnunum sé lystugur og fal-
lega fram borinn. Blóm á borði og
fallegur borðbúnaður auka ánægj-
una af matnum og gera allt um-
hverfi notalegra.“
Saltið varasamt
Matur á mörgum öldrunarstofn-
unum er nú þegar hollur og góður að
sögn Laufeyjar en þó eru örfá atriði
sem rétt er að vekja athygli á. Þar
má nefna saltið í matnum. „Matur
sem borinn er fyrir gamalt fólk má
ekki vera of saltur því það hækkar
blóðþrýstinginn og er beinlínis
hættulegt fyrir gamalt fólk með
veilt hjarta. Það er því miður allt of
algengt að verið sé að bera fram
saltaða kjöt- og fiskrétti, saltar súp-
ur og sósur fyrir gamalt fólk. Margt
fólk hefur breytt matarvenjum sín-
um á undanförnum árum og er farið
að borða saltminna fæði en þegar
það fær síðan heimsendan mat er
hann stundum svo saltur að það get-
ur ekki borðað hann. Þetta þarf að
athuga. Það ætti sjaldan að hafa
salta rétti á borðum og þegar slíkur
matur er þarf að hafa nóg af salt-
minna meðlæti og saltlítinn eftir-
rétt,“ segir Laufey og bætir við að
best væri auðvitað að geta boðið
fólki upp á val þegar saltur matur er
í boði, t.d. nýtt kjöt í staðinn fyrir
salt.
Grænmeti og ávextir
oft útundan
Annað sem vakið er athygli á í rit-
inu eru grænmeti og ávextir, sem
oft verða útundan í fæði gamals
fólks. „Við bendum fólki á niður-
skorna ávexti í eftirrétt og sem
millibita og hafa grænmeti sem það
ræður við að borða með báðum aðal-
máltíðum. Einnig er fjallað um mál-
tíðaskipan í ritinu en á mörgun öldr-
unarstofnunum er ævinlega brauð
og súpa eða grautur á kvöldin. Þetta
fyrirkomulag er væntanlega til kom-
ið vegna manneklu og vaktaskipta í
eldhúsi en það er til mikilla bóta ef
hægt er að bjóða heita rétti af og til
á kvöldin líka, þó ekki sé nema tvisv-
ar til þrisvar í viku.“
Sykursýki algeng
meðal aldraðra
„Sykursýki er mjög algeng meðal
aldraðra. Það hafa þó orðið miklar
breytingar á greiningu og meðferð
sykursjúkra undanfarin ár og fæð-
isráðleggingar til þeirra breyst að
sama skapi. Nú er lögð mest áhersla
á að fæði fyrir sykursjúka sé sem
líkast almennu hollu fæði. Það er yf-
irleitt ekki þörf á að útbúa mat
þeirra sérstaklega svo framarlega
sem hann er heilsusamlegur, sykri
og fitu stillt í hófi, grænmeti haft
með báðum aðalmáltíðum og gróft
brauð notað í staðinn fyrir hvítt. Það
er varla nokkur fæðutegund sem
þarf að vera á bannlista fyrir syk-
ursjúka nema sætir drykkir og sæt-
súpur.“
Um þessar mundir er verið að
senda ritið á hjúkrunar- og öldrun-
arstofnanir til kynningar en einnig
er hægt að panta eintök hjá Mann-
eldisráði á 600 krónur.
Manneldisráð Íslands gaf nýlega út leiðbeiningaritið Matur fyrir aldraða
Saltur matur of al-
gengur í fæði aldraðra
Matur sem borinn er
fyrir aldraða er yfirleitt
hollur og góður. Græn-
meti og ávextir verða þó
stundum útundan í fæði
þeirra. Þá hækkar salt-
ur matur blóðþrýsting,
en of algengt er að rosk-
ið fólk borði saltaða
kjöt- og fiskrétti, saltar
súpur og sósur.
Morgunblaðið/Ásdís
Það skiptir miklu að matur sem borinn er fram á öldrunarstofnunum
sé lystugur og fallega fram borinn.
ÞAÐ munaði litlu að illa færi á einu
heimili nýverið út af hlaupkerti sem
einnig gengur undir nafninu gel-
kerti. Í netútgáfu Bæjarins besta á
Ísafirði er í vikunni viðtal við Magna
Guðmundsson á Seljalandi sem var-
ar fólk við gelkertum. Hann var með
slíkt kerti inni á baðherbergi og þeg-
ar kertið var að brenna alveg niður
og kveikurinn búinn þá kviknaði í því
sem eftir var í glasinu, glasið sprakk
og allt varð sótugt. Magni segir að
það hafi orðið sér til happs að flísar
voru á veggnum þar sem kertið var
en ekki málaður veggur.
Fjóla Guðjónsdóttir hjá markaðs-
gæsludeild Löggildingarstofu segir
að á botni gelkerta eða í gelinu sjálfu
sé oft ýmiss konar skraut, t.d.
glimmer eða skeljar.
„Þetta skraut getur flotið upp þeg-
ar gelið í glasinu hitnar og orðið
fljótandi og því getur skrautið virkað
sem auka kveikur eða einfaldlega
brunnið þegar gelið brennur niður
og kveikurinn er búinn.
Fyllsta ástæða er til þess að gæta
ýtrustu varúðar við nokun gelkerta.
Gelið er ekki venjulegt vax og því
brennur það á annan hátt en venju-
leg kerti, ýmist brennur gelið og
eyðist eða það verður þunnfljótandi
þegar það hitnar. Það þarf því að
gæta þess að setja gelkerti á öruggt
undirlag.
Kertin geta brunnið
á mismunandi hátt
Fjóla segir að gelkerti séu mjög
heit lengi eftir að slökkt hefur verið á
þeim og því sé mikilvægt að þau séu
ávallt þar sem börn ná ekki til, sér-
staklega gelkerti sem eru með
skrauti sem höfðar til barna.
Hún bendir á að finnska neyt-
endaverndarstofnunin hafi nýlega
látið framkvæma prófun á gelkert-
um.
„Meðal þess sem prófunin leiddi í
ljós var að gæði gelsins voru mjög
mismunandi, jafnvel þótt um væri að
ræða kerti frá sama framleiðanda og
var brennsla kertanna allt frá því að
vera eðlileg til þess að allt yfirborð
gelkertaglassins logaði. Það er því
áríðandi að neytendur séu meðvitað-
ir um það að kerti geta brunnið á
ófyrirsjáanlegan og afar mismun-
andi hátt þó svo að meginþorri
þeirra brenni eins og væntingar
standa til og valdi hvorki skemmdum
né tjóni.“
Hún segir að aldrei sé of oft árétt-
að að aldrei á að yfirgefa herbergi
þar sem logar á kerti og skiptir hér
engu hvort um er að ræða gelkerti
eða hefðbundin kerti.
Markaðsgæsludeild Löggildingar-
stofu kannar nú um hvaða tegund
gelkertis var að ræða og mun í fram-
haldi af því grípa til viðeigandi ráð-
stafana.
Fyllstu varúðar skal gætt við notkun gelkerta
Glasið undan kertinu sprakk
Litlu munaði að illa færi þegar
gelkerti sprakk inni á baðher-
bergi á Seljalandi.
Morgunblaðið/ Kristinn.
Gelið er ekki venjulegt vax og
því brennur það á annan hátt en
venjuleg kerti.