Morgunblaðið - 22.05.2001, Blaðsíða 39

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. MAÍ 2001 39
UM ÞESSAR mund-
ir þykir fínt að vera
meðvitaður um femín-
isma. Fólk gengur jafn-
vel svo langt í þessum
efnum að gerast bein-
línis „yfirlýst“. Ég hef
aldrei skilið hvað felst
nákvæmlega í slíkum
samruna einstaklings
og hugmyndafræði.
Oftast er það svo að
þeim mun „yfirlýstari“
sem femínistinn er, því
minna vit hefur hann á
hvað felst í yfirlýsing-
unni í raun og veru. En
þetta er aukaatriði. Ég
hef í raun ekki nokkurn
áhuga á að fjalla um femínisma sem
slíkan enda hugtakið fyrir löngu
steindautt nema þá í strangfræðileg-
um skilningi.
Mér datt það hins vegar í hug nú
um daginn að ef femínisminn ætti sér
sitt einka-helvíti þá væri hin ítur-
vaxna Britney Spears öflugasti út-
sendarinn þaðan og jafnvel sjálfur
Myrkrahöfðinginn. Ungfrú Spears
hlýtur að vera þyrnir í augum sann-
færðra femínista; ef ekki vegna þess
að hún fékk sílíkonbarminn í ferm-
ingargjöf frá afa sínum þá örugglega
vegna þeirra upplýsinga sem hún
miðlar til ungra stúlkna um heim all-
an: „Show me how you want it to be. /
Tell me baby, ’cause I need to know
now, oh because / my loneliness is
killing me and I / must confess I still
believe. / When I’m not with you I
lose my mind. / Give me a sign and hit
me baby one more time.“ Í þessu lagi
rekur Britney hefðbundna sögu eft-
irsjár vegna sambandsslita en hins
vegar hnjóta vafalaust flestir gleggri
lesendur um síðustu orð erindisins
þar sem söngkonan biður (í þráð-
beinni túlkun) um barsmíðar þessa
fyrrverandi elskhuga. Þetta er vissu-
lega býsna dökk túlkun á umræddu
textabroti Spears – vafalaust myndu
flestir vilja skoða lokaorð þess í kyn-
ferðislegu samhengi og gott og vel;
sjónarhornið breytist en beiðni kon-
unnar um eigin masókísku niðurlæg-
ingu stendur óbreytt eftir sem áður.
Í grófum dráttum má segja sem
svo að femínísk hugmyndafræði miði
að afhjúpun þeirrar karllægu verald-
ar sem mannkynið hrærist í; hvernig
þessi veröld, ásamt táknkerfi hennar,
hefur ávallt sótt forsendur sínar í
sjónarmið karlmannsins. Í þessum
skilningi er veröldin þannig fyrst og
fremst sköpun karlmannsins – speg-
ilmynd hans ef svo mætti að orði
komast – og það gildir auk þess einu
hversu lengi konan rýn-
ir í þennan spegil; það
er borin von að hún
muni nokkurn tíma sjá
þar sjálfa sig heldur
einungis reglulista
karlaveldis ásamt
ströngum fyrirmælum
um að virðing sé borin
fyrir þessum reglum
þegjandi og mótþróa-
laust.
Hér er auðvitað í
minnsta lagi um vafa-
samt fyrirkomulag að
ræða en fyrirkomulag
engu að síður sem erfitt
myndi reynast að brjót-
ast undan. Viðbrögð
kvenmannsins við þessu ríkjandi fyr-
irkomulagi eru þó ólík og misvitur og
óhætt er að fullyrða að ungfrú Spears
sé afar skrýtin skrúfa hvað þetta
varðar. Þegar hefur verið minnst á
einn af hennar fyrstu smellum en lík-
ast til kristallast tilvist karlaveldis
hvergi betur en í sönglaginu „Born
To Make You Happy“. Meint kyn-
hlutverk kvenmannsins hefur líkast
til aldrei verið orðað af jafnmiklu
hispursleysi og einmitt hér. Í þessu
lagi gerir Britney sína eigin tilvist að
engu þar til karlkyns viðfang hennar
hefur verið fundið. Öll hennar ævi á
sér það lokamarkmið að veita ham-
ingju svo að segja ótilgreindum karl-
manni.
Það fer ekki á milli mála að hin
snoppufríða Spears er ekki einungis
að stunda saklaust sykurpopp í verk-
um sínum heldur einnig háþróaðan
sálfræðihernað gegn jafnrétti
kynjanna. „Háþróaður“ vegna þess
að hann beinir sér aldrei rakleitt
gegn þeim hugmyndum sem hann
sækist eftir að rífa niður heldur
vegna þess hvernig hann dylst öðru
fremur í formi endurmenntunar
yngri þegna samfélagsins. Hér er
greinilega þörf á tafarlausri gagnárás
og þar að lútandi legg ég til bjarta og
fallega dægurmenningarbrennu sem
gæti átt sér stað á Austurvelli að við-
stöddum forseta og öðrum ráða-
mönnum þjóðarinnar. Ísland mætti
síðan vera stolt af því að hafa riðið á
vaðið með þessum hætti og forðað
þannig heimsbyggðinni frá niðurrifs-
starfsemi Britney Spears.
Ljóst má vera að fæst af framan-
sögðu ber að taka alvarlega. Megin-
tilgangur greinarinnar er reyndar sá
að særa fram gamlan draug sem
gerðist einna sýnilegastur síðastlið-
inn vetur. Hér er um að ræða klám og
hvernig fólk gerði þennan vetur ýms-
ar misvitrar tilraunir til skilgreining-
ar og skoðanamyndunar á þessa til-
tekna viðfangsefni. Fyrir undir-
ritaðan varð þessi umræða hvað
ósmekklegust í ákveðnu sjónvarps-
viðtali þar sem þingmaðurinn Kol-
brún Halldórsdóttir og Davíð Þór
Jónsson voru meðal gesta. Mig minn-
ir að það hafi verið síðarnefndi aðilinn
sem átti frumkvæðið að líkingu þar
sem erótískum vörum var líkt við
áfengi og umgengisreglurnar þyrftu
því að vera sams konar – geymist þar
sem börn ná ekki til. Kolbrún eyði-
lagði þessa annars ágætu líkingu þeg-
ar hún sagði um Davíð að það yrði
honum vafalaust ölvuðum ófært að
virða fyrrnefndar umgengisreglur.
Líkast til þarf vart að útskýra hvern-
ig líkingin klúðrast í meðförum Kol-
brúnar; það nægir að segja að erfitt
myndi reynast að skoða Playboy,
Playgirl eða Bleikt og blátt svo of-
boðslega og af slíku óhófi að maður
(eða kona) lægi beinlínis rænulaus að
því loknu.
Hugtakið klám er bundið jaðar-
menningu og jaðarhegðun en því til
varnar má segja að það er yfirleitt
meðvitað um eigin staðsetningu.
Færa má sterk rök fyrir því að bæði
framleiðendur og neytendur kláms
geri sér grein fyrir að þar sé fyrst og
fremst um leik að ræða en hið sama
verður ekki sagt um sköpunarverk
listamanna á borð við Britney Spears.
Ætlunin er alls ekki að gera lítið úr
því þegar jaðarmenningin brýtur
leikreglurnar í formi til dæmis barna-
kláms – flestir eru sammála um að
það sé refsivert athæfi. Hefðbundn-
ari greinar iðnaðarins (þar sem allir
málsaðilar eru bæði fullorðnir og full-
vita) hljóta hins vegar að eiga rétt á
sér ef virða á þau grundvallarmann-
réttindi sem felast í frelsi til tjáning-
ar. Þegar allt kemur til alls eru klám
og erótík ekki annað en fjölmiðlun
þess sem á sér í raun og veru stað á
flestum heimilum þessa heims og í
þeim skilningi gætum við eins lagt
bann við til dæmis allri þeirri dag-
skrárgerð er lýtur að matreiðslu.
Ummæli Davíðs Þórs – geymist þar
sem börn ná ekki til – virðast kannski
fram úr hófi einföld en eru engu að
síður bæði góð og gild. Að lokum
krefst ég síðan frelsunar íslenskrar
áfengissölu, afnáms hins fasíska rík-
isútvarps svo og þess að Karþagó
verði lögð í rúst.
Sílíkonfylltur
úlfur í rauðum
leðursamfestingi
Hilmar Örn
Óskarsson
Klám
Hefðbundnari greinar
klámiðnaðarins hljóta
að eiga rétt á sér, segir
Hilmar Örn Óskarsson,
ef virða á þau grundvall-
armannréttindi sem fel-
ast í frelsi til tjáningar.
Höfundur er nemi.
MIKIL umræða fer nú
fram um fyrirkomulag
sjávarútvegsins og er það
ekki nema von þar sem
sjávarútvegurinn er ein
helsta undirstöðugrein
atvinnulífs hér á landi.
Afar brýnt er að staða
smábátanna haldist
óbreytt þar til heildar-
endurskoðun laga um
stjórn fiskveiða hefur far-
ið fram. Til að svo megi
verða mun undirritaður
tala dag og nótt í þinginu
ef þurfa þykir.
Staða smábáta
Annað mál er mjög í umræðunni,
enda ekki nema von þar sem gíf-
urlega miklir hagsmunir eru í húfi.
Hér er ég að tala um stöðu smábáta
á þorskaflahámarki. Þessir bátar
hafa getað veitt ýsu,
steinbít, ufsa og ann-
an fisk nema þorsk
án hindrana. Þessi
heimild hefur skipt
fjöldann allan af
sjávarbyggðum gíf-
urlega miklu máli,
því mikill afli, t.d.
steinbíts, hefur kom-
ið til vinnslu og verið
þessum byggðum
kærkomin búbót eft-
ir að togarar og stór-
ir bátar hafa verið
seldir burt.
Í núgildandi lög-
um um stjórn fisk-
veiða eru ákvæði um að þessir bátar
missi það frelsi sem þeir hafa haft til
að veiða steinbít, ýsu og ufsa.
Reyndar átti þetta skerðingar-
ákvæði að taka gildi fyrir einu ári, en
gildistöku þess var frestað á þeirri
forsendu að „heildarendurskoðun
laga um stjórn fiskveiða væri ekki
lokið“. Þá þótti heldur ekki heppi-
legt að taka upp nýja skipan við
stjórn veiða smábáta meðan þessi
endurskoðun stæði yfir. Þetta var
álit og rök sjávarútvegsráðherra á
þeim tíma. Nú er eitt árið liðið og
nefndin sem átti að koma fram með
álit um heildarendurskoðun hefur
enn ekki lokið störfum.
Staða byggðanna grund-
vallast á smábátum
Af þeim sökum eru rök ráðherra í
þessu máli enn fullgild, að ekki sé nú
talað um önnur rök sem vega einnig
þungt. Fram hefur komið að tilvera
sjávarbyggða víða um land grund-
vallast á veiðum þessara báta og
annarra smábáta. Þá ber auðvitað að
nefna að mikill fjöldi manna gerir út
þessa báta og rær þeim oftast með
öðrum og gífurlega mikil vinna er í
kringum þá. Má þar nefna vinnu við
smíðar þeirra, beitningu, viðhald og
viðgerðir, framleiðslu veiðarfæra,
jafnvel hátæknilegra, sem þykir
mjög jákvætt í dag, fyrir utan margt
annað svo sem fiskmarkaði og versl-
un svo það helsta sé nefnt. Nánast
öll þjónusta við þennan flota fer
fram hér á landi og er það mjög já-
kvætt fyrir þjóðarbúið.
Af framansögðu má ljóst vera
hvers vegna undirritaður er með-
flutningsmaður Guðjóns Arnars
Kristjánssonar á frumvarpi því sem
við höfum lagt fram og gerir ráð fyr-
ir að staða smábátaflotans verði lát-
in óbreytt þar til heildarendurskoð-
un laga um stjórn fiskveiða hefur
farið fram.
Smábátar og
byggðirnar
Karl V. Matthíasson
Sjávarútvegur
Afar brýnt er, að mati
Karls V. Matthíassonar,
að staða smábátanna
haldist óbreytt þar til
heildarendurskoðun
laga um stjórn fiskveiða
hefur farið fram.
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar á Vestfjörðum.
ÞAÐ er mikið
áhyggjuefni hversu
geyst og óvarlega
stjórnvöld hafa farið í
leyfisveitingum til
risalaxeldis af norsk-
um stofni. Leyfisveit-
ingar af því tagi sem
við höfum séð undan-
farna mánuði ættu
ekki að þekkjast nema
áður hafi farið fram
mat á umhverfisáhrif-
um. Þetta er mikið
áhyggjuefni meðal
annars vegna þess að
Náttúruvernd ríkisins
hefur ætíð mælt með
umhverfismati. Það hefur jafn-
framt komið á daginn, sem menn
vöruðu við, að ásókn manna í að
hefja laxeldi af norskum stofni hef-
ur stóraukist vegna þess að menn
hafa lítið þurft að leggja á sig til að
fá leyfið.
Norðmenn hafa til dæmis í ljósi
reynslunnar af laxeldi og hættum
því samfara ákveðið að rannsaka
mengun frá laxeldisstöðvum og
þannig tryggja sig betur gegn tjóni
á náttúrunni vegna þessa í framtíð-
inni. Getum við virkilega réttlætt
að gera það ekki einnig? Við erum
að tala um mikla hagsmuni til
langrar framtíðar.
Hættur samfara laxeldi
Okkar náttúrulegu laxastofnar
eru og eiga að vera okkur Íslend-
ingum mikils virði þó sumir séu til-
búnir að taka mikla áhættu með
laxeldinu af norskum stofni og
fórna náttúrulegum stofnum sem
fyrir eru. Mat á umhverfisáhrifum
laxeldis af norskum stofni á að vera
skylda en ekki háð mati manna um
hvort það eigi að fara fram.
Náttúrulegi laxinn á undir högg
að sækja, laxarnir verða færri og
smærri með árunum. Þetta geta
allir séð sem hafa rýnt í veiðitölur
síðustu ára.
Laxveiðin í fjölda minnkaði um
10.000 laxa á síðasta ári samanbor-
ið við árið 1999 og varð aðeins
29.000 laxar. Það munar um minna.
Um 1900 býli hafa miklar tekjur af
veiðiskap víða um land og ekkert
má útaf bera til að þær minnki
verulega. Eitt slys í laxeldinu gæti
reynst dýrkeypt.
Margir hafa spurt í því ljósi að
náttúrulegi laxinn á undir högg að
sækja, hvernig hægt sé að réttlæta
að leyfa laxeldi af norskum stofni
án undanfarandi rannsóknar á
mengunaráhrifum þess og mögu-
legs tjóns á nátt-
úrunni? Fjöldi býla
víða um land á lífsvið-
urværi sitt undir
hreinleika strandsjáv-
arins og álit umheims-
ins er einnig í veði.
Óhöpp í laxeldi í
kringum okkur, til
dæmis í Færeyjum,
Noregi og Skotlandi,
sýna að skynsamlegt
er að fara varlega í
laxeldið. Mikið magn
laxa hefur sloppið úr
laxeldiskvíum sem
leitar síðan upp í árn-
ar, hrygnir þar og af-
ræktar villta laxastofna svo ekki sé
talað um mögulegar veirusýkingar.
Eigendur laxveiðiáa um allt land
eiga sinn rétt og ekki aðeins þeir
heldur er um hagsmuni fjölda ann-
arra að ræða.
Þá vekur það ekki síður athygli
að skýr lagarammi liggur ekki fyr-
ir um sjókvíaeldi og um rekstrar-
umhverfi þess þar sem fullt tillit er
tekið til náttúruverndarsjónar-
miða. Þá hefur fyrirtækjum sem
úthlutað hefur verið leyfum til lax-
eldis af norskum stofni ekki verið
skylt að leggja fram nokkrar
tryggingar vegna mögulegs tjóns á
náttúrunni. Hvað gengur stjórn-
völdum til? Reynslan annars staðar
sýnir að eldislax sleppur úr sjókví-
um í mjög miklum mæli. Ekki er
ástæða til að ætla annað en að
hærra hlutfall af eldislaxi í sjókví-
um við Ísland sleppi vegna erfiðra
veðurskilyrða hér við land. Jafn-
framt er í dag mikil óvissa vegna
þekkingarskorts á starfsemi af
þessu tagi.
Rétt að fara varlega
Það er eðlilegt að menn leyti
nýrra leiða til að byggja upp at-
vinnustarfssemi úti á landi, ekki
síst þegar horft er til árangurs
Norðmanna í þessu efni. Norð-
menn hafa haft gríðarlegar tekjur
af laxeldi. Grundvallarmunur er
hins vegar hjá þeim og okkur.
Norðmenn nota sinn eigin stofn í
laxeldinu en við ætlum að blanda
þeirra stofni við okkar. Varað er
því við þessari stofnerfðamengun
sem gæti hlotist af og lögð rík
áhersla á að menn fari varlega.
Umhverfismat er ein leið til þess.
Sé horft til framtíðar er ekki annað
verjandi.
Stangaveiðimenn hafa margir
áhyggjur af því að íslenska laxinum
sem er mikilvægur í íslenskri nátt-
úru skuli ógnað með laxeldi af
norskum stofni.
Íslenski laxastofninn er afar
smár í samanburði við þær stór-
brotnu áætlanir um laxeldi af
norskum stofni í sjókvíum við
strendur Íslands.
Þá eiga margir hagsmuna að
gæta af veiðiskap og veiðileyfa-
markaðurinn er að velta allt að
tveimur milljörðum á ári. Þá eiga
fleiri og fleiri veiðimenn á öllum
aldri sínar bestu stundir við veiði-
árnar. Er það þess virði að fórna
þessum auðæfum sem við eigum í
dag, fyrir stundargróða sem eng-
inn veit hvort skilar einhverju
nema slysum? Ég tel svo ekki vera.
Risalaxeldi af
norskum stofni
er áhyggjuefni
Þorsteinn Ólafs
Höfundur er viðskiptafræðingur og
stjórnarmaður í SVFR.
Umhverfi
Eldislax, segir
Þorsteinn Ólafs,
sleppur úr sjókvíum í
mjög miklum mæli.