Morgunblaðið - 23.12.2001, Blaðsíða 30

LISTIR
30 SUNNUDAGUR 23. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
VINÁTTAN er alltaf mikils virði,
en samt aldrei jafnmikils virði eins og
þegar við eigum enga vini. Þá vantar
eitthvað í tilveruna, einhver sam-
skipti sem gera lífið skemmtilegt. Og
það merkilega við vináttuna er að hún
á sér engin landamæri. Fólk af mis-
munandi þjóðerni, sem tilheyrir ólík-
um trúarbrögðum getur orðið vinir
sem og menn og dýr.
Bestu vinir er heitið á bók sem hef-
ur að geyma kafla úr bókum þekktra
barnabókahöfunda sem fjalla með
einum eða öðrum hætti um vináttuna.
Þetta eru sögur um margs konar vin-
áttu, um bestu vini, það að eignast
vin, um leynivini, um baldna vini, um
það hvernig vinir verða óvinir og loks
er kafli úr hinni heimsþekktu bók An-
toine de Saint-Exupéry um Litla
prinsinn, þar sem efnið er vináttan en
í henni reyna Litli prinsinn og ref-
urinn að blanda geði.
Bókin er þýdd úr sænsku og segja
má að hugmyndin að henni sé
skemmtileg og veki lesendur á öllum
aldri til umhugsunar um mannleg
samskipti. Höfundarnir eru sumir vel
þekktir hér á landi, eins og Sören Ol-
son og Anders Jacobsson, Astrid
Lindgren, Barbro Lindgren og de
Saint-Exupéry, en bók hans um Litla
prinsinn er fyrir löngu orðin sígilt
listaverk. Nokkrir af þessum höfund-
um eru meðal bestu barnabóka-höf-
undum allra tíma og nægir þar að
nefna Astrid Lindgren. Kosturinn við
þessa sögukafla er, að
þeir eru í senn broslegir
og fullir af tilfinningum
sem eðlilega fylgja vin-
áttunni hvernig svo sem
hún er til komin.
Bestu vinir er
skemmtileg bók sem full
ástæða er til að mæla
með. Vilborg Dagbjarts-
dóttir kynnir þarna í
einni bók marga góða og
áhugaverða barnabóka-
höfunda. Hún hefur lengstan hluta
ævinnar lagt sig fram við að kynna
börnum í skólum landsins og raunar
öðrum börnum líka leyndardóma
barnabókanna. Myndskreytingar í
bókinni eru eftir tíu listamenn, en
sögukaflarnir eru tólf talsins.
BERT OG AÐDÁENDURNIR
Eftir Sören Olsson og Anders Jacobsson.
Íslensk þýðing Jón Daníelsson. Teikningar
Sonja Härdin. 227 bls.
Skjaldborg 2001.
Bækurnar um Bert hafa verið
mjög vinsælar meðal íslenskra barna
á undanförnum áratug. Bert og aðdá-
endurnir er sú þrettánda í röðinni og
víst mun hún fá einhverja til að brosa
út í bæði. Höfundarnir tveir, Sören
Olsson og Anders Jacobsson, hafa lag
á að segja sögu með óvenju skemmti-
legum hætti. Þeir eru báðir hálffer-
tugir og ef marka má upplýsingar á
heimasíðu þeirra www.soren-and-
ers.se kemur augljóslega fram að
þeir eru miklir gárungar og stutt í
glens og gaman hjá
þeim. Í sögunum um
Bert hafa þeir notað
dagbókarformið, sem
er á margan hátt hent-
ugt til að ná fram hugs-
unum Berts Ljungs,
sem er þegar hér er
komið sögu í síðasta
bekk grunnskólans.
Hugsanir hans snúast
eins og verða vill dálítið
mikið um hitt kynið, og
að þessu sinni er hann talsvert upp-
tekinn af kvenkyns aðdáendum sín-
um, sem virðast bara vera talsvert
margir þegar allt kemur til alls.
Ungir piltar í tíunda bekk eru oft
talsvert óöruggir með sig, af því að
þeir vita ekki hvenær þeir hætta að
vera börn og verða fullorðnir. Þessi
óvissa getur verið nagandi og það á
svo sannarlega við um Bert. Hugs-
anir hans og heimsmynd koma skýrt
fram í þessari bók. Hann veltir ótrú-
legustu hlutum fyrir sér, meðal ann-
ars því hvers vegna dagbók heiti dag-
bók, af því að hann skrifi hana
yfirleitt á nóttunni. Og svo eru hann
og félagar hans í hljómsveit sem ber
hið einfalda nafn ,,13 kýr og ein fata“
og þeir félagar vonast til að komast í
hljómleikaferðalag, en þeim verður
ekki að ósk sinni. Hljómsveitin held-
ur hins vegar tónleika, sem ganga
vel. Bert segir frá að þar hafi verið
fullt af stelpum sem langaði til að
kyssa tónlistarmennina. En því mið-
ur voru þær bara 12 ára. Þannig læt-
ur hann dæluna ganga og segir frá
hversdagslegum og óvenjulegum at-
vikum.
Bert og aðdáendurnir er skemmti-
leg bók. Höfundar hafa augljóslega
meiri kímnigáfu heldur en gengur og
gerist og þýðandinn, Jón Daníelsson,
hefur greinilega gott lag á að ná því
fram í textanum. Það er öruggt að
margir eiga eftir að skemmta sér við
lestur þessarar bókar.
SVANUR ELSKAR SOFFÍU
Eftir Sören Olsson og Anders Jacobsson.
Íslensk þýðing Jón Daníelsson. 165 bls.
Skjaldborg, Reykjavík, 2001.
Önnur bók úr smiðju þeirra Sören
Olsson og Anders Jacobssen er Svan-
ur elskar Soffíu. Svanur er tíu ára en
á sér samt vonir og þrár um vinkonu
sína Soffíu. Hann finnur til einhvers
sérkennilegs titrings í líkamanum á
vorin. Hann veltir fyrir sér hvort allir
finni fyrir slíku eða hvort það sé bara
hann. Og Svanur verður alltaf ást-
fanginn á vorin.
Það er ekkert auðvelt að vera tíu
ára og eiga tvö yngri og eitt eldra
systkini. Litli bróðir, Hákon, sem er
sjö ára býr yfir mikilli djörfung og
hetjulund í anda teiknimyndanna og
svo virðist sem hann geri ekki alveg
skýran greinarmun á þeim og raun-
veruleikanum. En Svanur er engin
hetja. Eða að minnsta kosti heldur
hann það. Hann þarf að þola stríðni
og hrekki skólafélaga, sem núna hef-
ur fengið hið virðulega fræðiheiti ein-
elti. Og fram kemur í sögunni að
styrkur hvers og ein byggist á hug-
arfari og vilja til að standa upp í
hárinu á hinum, því að þetta eru allt
litlir strákar, jafnvel þótt þeir viðhafi
stór orð yfir hópinn.
Fjölskyldulífið er líflegt. Snemma í
sögunni fær Hákon hlaupabólu að því
er talið er og það setur allt heimilið á
annan endann, því að allir eru sótt-
hræddir og óttast að tilvera sín fari
úr skorðum ef þeir leggist í rúmið. Og
margt skemmtilegt kemur fyrir og
dæmi um kímnigáfu höfunda er eft-
irfarandi tilvitnun: ,,Mamma og
pabbi eiga brúðkaupsafmæli í dag.
Þau halda alltaf upp á brúðkaupsaf-
mælið með því að fara út að borða á
fínu veitingahúsi. Lengi vel fóru þau
alltaf þangað sem pabbi bað mömmu
um að giftast sér. En á endanum varð
mamma leið á að halda upp á brúð-
kaupsafmælið sitt fyrir utan pylsu-
vagn.“
Og önnur lýsing: ,,Á mömmumáli
fara útskýringar þannig fram að hún
lyftir Hákoni upp á hárinu og lætur
fæturna dingla smástund.“ Svo segir
hún honum með sínum hætti það sem
segja þarf.
Lýsing á diskótekinu í skólanum.
,,Þar þurfa alltaf einhverjir fullorðnir
að vera viðstaddir. Því miður eru hin-
ir fullorðnu í kvöld með stóran líkama
en lítinn heila. Að minnsta kosti einn.
Rúdolf Helgi Andersson (pabbi
Svans) er algjörlega misheppnaður
frá náttúrunnar hendi.“
Þetta er leiftrandi skemmtileg
saga, full af kímni og skemmtilegum
tilsvörum. Og skemmtilegum þönk-
um söguhetjunnar Svans. Þessu skil-
ar þýðing Jóns Daníelssonar prýði-
lega.
BÆKUR
Barnabækur
Margir höfundar. Íslensk þýðing Vilborg
Dagbjartsdóttir. Myndskreytingar ýmsir
listamenn. Skjaldborg 2001. 129 bls.
BESTU VINIR
Sigurður Helgason
Um vináttu, ást og aðdáun
ÞAÐ sem er sérstaklega eftirtekt-
arvert við þessa bók er hversu fal-
legar myndinar eru. Um leið og mað-
ur flettir bókinni hlýnar manni um
hjartarætur við að sjá litla apann
Núma og félaga hans í frumskógin-
um. Þetta eru vatnslitaðar blýants-
teikningar með skemmtilega hring-
laga og mjúkum línun og ljúfum og
smekklegum litum. Nostrað er við
skemmtilegustu smáatriði sem enn
lífga myndirnar við og fígúrurnar eru
yndislegar.
Þannig er að Númi er lítill api sem
fer einn síns liðs að veiða. Við ána bíða
Núma margvíslegar hættur, grimm
dýr og hættulegir staðir sem pabbi
hans var þegar búinn að vara hann
við.
Það eru ekki bara teikningarnar
sem eiga eftir að heilla unga lesendur
sem taka þessa bók upp úr jólapakk-
anum sínum. Sagan er einföld og
fjallar um það sem bíður allra barna,
stóra skrefið í áttina að verða stór, að
fara einn út í veröldina, án mömmu og
pabba. Hvort sem það er til að sofa
heima hjá frænku eða fara einn út í
búð. Og einsog pabbi hans Núma,
vara foreldrar litlu krílin sín við öllum
hættunum, já, maður verður að passa
sig. Þetta er gangur lífsins og hann er
alltaf spennandi fyrir misstór hjörtu
sem slá í litlum barnsbrjóstum.
Boðskapur bókarinnar er fallegur
og jákvæður. Númi er tortrygginn í
garð allra dýranna, þau eru öðruvísi
en hann, og hljóta því að vera hættu-
leg einsog pabbi hans sagði. Þetta eru
vissulega „innpökkuð“ skilaboð á
móti kynþáttahatri og fordómum
gagnvart þeim sem eru á einhvern
hátt öðruvísi en við sjálf.
Maður á að vera opinn fyrir fólki
því sönn vinátta leynist bakvið næsta
horn, opinn fyrir ævintýrunum og
fegurðinni sem lífið býður upp á. Það
er nú varla til fallegra veganesti fyrir
litlar sálir.
Einn og lít-
ill í frum-
skóginum
BÆKUR
Barnabók
Eftir Quentin Greban.
Bjartur 2001. 24 bls.
NÚMI
Hildur Loftsdóttir
ÞETTA eru stuttir frásöguþættir
frá liðinni öld, mest frá síðari hluta
aldarinnar, en einnig nokkuð frá
fjórða og fimmta áratugnum. Höf-
undur man eftir tilkomu útvarpsins,
en hann kveðst hafa verið sex ára
þegar það tók til starfa. Útvarpið
hafði hvarvetna mikil áhrif, en mest í
strjálbýli þar sem samgöngur voru
erfiðar. Landslag og veðrátta við
Djúp ollu því að ferðalög og vöru-
flutningar voru þar með því torveld-
ara sem þá gekk og gerðist á landi
hér. Guðvarður lýsir t.d. mjólkur-
flutningum eftir að mjólkursala hófst.
Fyrst þurfti að flytja mjólkina til sjáv-
ar, mislanga leið, þaðan sem hún var
svo flutt sjóleiðis í kaupstaðinn.
Í bók þessari gefur og að líta fáein-
ar nútímadraugasögur. Jón Árnason
bað menn að trúa ekki sögum þeim
sem hann safnaði. Kynslóð Guðvarðar
ólst upp við þjóðsagnalestur og
munnlega frásagnarlist. Þótt mjög
væri tekið að draga úr draugatrú á
uppvaxtarárum hans kunni margur
að segja frá reynslu sinni af dularfull-
um fyrirbærum. Myrkfælni var líka
algeng, einkum meðal barna og ung-
linga. Guðvarður fór ekki varhluta af
henni. Sjálfur varð hann fyrir óvænt-
um aðsóknum. En hann og sveitungar
hans leituðu jafnan skýringa á því
sem fyrir augu og eyru bar. Og skýr-
ingarnar voru oftast nærhendis. Ekki
þurfti annað en skuggann af saklaus-
um heimalningi eða geisla frá tungli
sem stafaði niður um smágat á fjár-
húsþaki til að skelfa þann sem fyrir
varð – þar til skýringin var fundin. En
»stundum gerðust atvik sem engin
skýring fannst á«, eins og Guðvarður
kemst að orði. Þar með fylgir frásögn
af einu slíku.
Lífsbaráttan var þarna hörð eins
og víðar og aðstoð við þá, sem á
þurftu að halda, var hvergi að hafa
nema segja sig til sveitar. En að
leggjast á framfæri sveitarfélagsins
taldist vera – og var – neyðarúrræði.
Því var almennt trúað að sveitar-
ómagar væru aumingjar sem nenntu
ekki að sjá fyrir sér. Guðvarður segir
frá sveitarstólpa sem var á annarri
skoðun. Sá leitaðist við að aðstoða
menn til að koma undir sig fótunum.
Og það tókst svo vel að jafnskjótt sem
fór að rætast úr fyrir þeim áttu sumir
þeirra eftir að efnast og geta af sér af-
komendur sem urðu aflamenn og há-
tekjufólk. Viðleitni þessi gekk þó
hvergi þrautalaust því önnur sveitar-
félög, þar sem menn þessir reyndu að
koma sér fyrir, áttu til að senda fjöl-
skyldurnar snarlega til baka, snúa
þeim aftur heim á sveit sína en til þess
höfðu þau fulla heimild lögum og
venju samkvæmt.
Þættir Guðvarðar geta vissulega
flokkast undir þjóðleg fræði. En þetta
er ekki hefðbundin fræðimennska.
Þar sem fræðimenn skrifa tíðast um
karla og konur, sem voru á einhvern
hátt öðruvísi en fjöldinn, og atburði
sem skiptu sköpum fyrir einstaklinga
og fjölskyldur, heldur Guðvarður sig
við daglega lífið og blandar þá saman
eigin endurminningum og fróðleik
sem hann hefur þegið frá öðrum. Les-
andinn verður því margs vísari um
hversdagslífið eins og því var lifað í
vestfirskri sveit fyrir og eftir miðja
síðustu öld. En lífið gekk þarna eftir
föstum skorðum, húsfreyjan réð inni,
bóndinn utanhúss, þannig hafði það
verið frá ómunatíð, og minnist höf-
undur þess ekki að þeirra hluta vegna
hafi verið þarna »um neina stjórn-
sýsluárekstra að ræða«.
En þrátt fyrir skorður og hefð var
lífið í vestfirskri sveit síður en svo við-
burðasnautt. Alltaf var eitthvað að
gerast. Pólitíkin snart dýpstu rætur
tilfinningalífsins. Guðvarður lýsir því
vel hvernig togstreita pólitískra and-
stæðinga gat bitnað á þeim er síst
skyldi. Fólk úr fjarlægum landshlut-
um, sem sumt hvað kom aðvífandi
með óleyst vandamál sín á herðunum,
gat ennfremur raskað ró daganna.
Guðvarður segir minnisstæðar sögur
af því. Bættum samgöngum fylgdu
ýmiss konar þægindi en einnig at-
gangur og spenna.
Margar myndir eru í bókinni, vafa-
laust teknar á kassavélarnar gömlu,
þar með taldar nokkrar hópmyndir
sem njóta sín ekki til fulls, þótt skýrar
séu, vegna smæðar. Sé rýnt í þær má
þó vel sjá hvernig vestfirskt sveita-
fólk gekk til fara á sögutímanum,
jafnt hversdags sem við hátíðlegri
tækifæri.
Daglega lífið
fyrir vestan
BÆKUR
Frásöguþættir
Eftir Guðvarð Jónsson frá Rauðamýri.
159 bls. Vestfirska forlagið. Prentun:
Oddi hf. Hrafnseyri, 2001.
ÞEIR VORU SVONA Í DJÚPINU
Erlendur Jónsson
SÖGURNAR um Bangsímon,
Winnie the Pooh á frummálinu
ensku, komu fyrst út hinn 14. októ-
ber árið 1926 og hafa svo sannar-
lega náð að fanga hug og hjörtu
stórra sem smárra frá því þau litu
fyrst dagsins ljós fyrir 75 árum.
Höfundurinn, A.A. Milne, byggði
persónurnar að hluta á nokkrum
tuskudýrum sonar síns Róberts.
Bangsinn sjálfur átti hins vegar fyr-
irmynd sína í birni einum í dýra-
garði Lundúna, sem fluttur hafði
verið frá Winnipeg í Kanada árið
1919. Lifði hann til ársins 1934 og
var í miklu uppáhaldi hjá Róberti
litla Milne. Nafn bjarnarins var
Winnipeg, eftir heimabæ gefandans,
síðar stytt í Winnie.
Pooh þýðir uss eða
svei á ensku og var
upphaflega heiti á
svani nokkrum sem
hélt til á tjörn í ná-
grenni við heimili fjöl-
skyldunnar í Sussex.
Fyrstu sögunum af
Bangsímon og vinum
hans fylgdu teikningar
eftir E.H. Shepard og
náði hvort tveggja tök-
um á ímyndunarafli
barna og fullorðinna þegar í stað. Sá
Bangsímon sem þar blasti við les-
endum er hins vegar um margt frá-
brugðinn þeim hinum sama buxna-
lausa bangsa og nú ber fyrir augu
nánast hvert sem litið er, enda við-
urkenndu forráðamenn Disney árið
1993 að eina ævintýrapersóna fyr-
irtækisins vinsælli en Bangsímon
væri Mikki mús.
Börn Walts Disney höfðu líkt og
önnur mikið dálæti á ævintýrum
bangsa og vina hans og
svo fór að Disney
keypti kvikmyndarétt-
inn að sögunum árið
1961 og lét gera eftir
þeim þrjár stuttmynd-
ir. Bangsímon og hun-
angstréð var frumsýnd
árið 1966, Bangsímon
og rokið árið 1968 og
Bangsímon og Tígur
árið 1974. Þessar
myndir voru felldar
saman í eina kvikmynd
í fullri lengd árið 1977, Ævintýri
Bangsímons, og árið 1983 var kvik-
myndinni Bangsímon og afmælis-
dagur Eyrnaslapa bætt í hópinn.
Bókin um Bangsímon og vini hans
sem Vaka-Helgafell hefur gefið út
nefnist Ævintýri Bangsímons og er
með fyrrgreindu Disney-sniði. Hún
geymir sögurnar um hunangstréð,
rokið, Tígur (nú Tumi tígur) og af-
mælisdag Eyrnaslapa, sem fyrr er
vikið að. Sögurnar fjórar eru skrif-
aðar og teiknaðar af mismunandi
höfundum en eiga allar sammerkt
að vera ágætlega íslenskaðar, hug-
ljúfar og skemmtilegar, sem og góð
og kærkomin viðbót við sjónvarps-
og myndbandsútgáfuna af Bangsím-
on og skemmtilegu vinum hans.
Kannski hefði ekki sakað að setja
nafn A.A. Milne á kápu bókarinnar
undir yfirlýsingunni um „sígildar
perlur úr ævintýrasjóði Disney“, en
á móti kemur hins vegar ítarlegur
formáli um tilurð Bangsímons og
Milne-fjölskylduna.
Hinn upprunalegi Bangsímon (til
skamms tíma bitbein breskra og
bandarískra stjórnvalda) er til sýnis
ásamt fleiri tuskudýrum Róberts
Milne í Barnaherberginu á bóka-
safni New York borgar og koma
þúsundir barna og fullorðinna í
heimsókn árlega til þess að sjá
hvernig hann lítur út.
Heimasíða: www.nypl.org/branch/
kids/pooh/winnie.html.
Helga Kr. Einarsdóttir
Sígild ævintýri Bangsímons
BÆKUR
Börn á öllum aldri
Byggt á sögu A.A. Milne um Winnie the
Pooh. Teikningar, ýmsir. Íslensk þýðing:
Sigrún Árnadóttir. 192 síður. Vaka-
Helgafell 2001.
ÆVINTÝRI BANGSÍMONS