Morgunblaðið - 03.02.2002, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGINN
20. janúar 2002 birtist
í Morgunblaðinu
grein með yfirskrift-
inni „Lögmenn gagn-
rýna örorkunefnd fyr-
ir álitsgerðir sem sé
nær ávallt hnekkt ef á
reyni“ og þar undir
svohljóðandi fyrir-
sögn: „Telja grund-
völl miska og örorku-
mats óskýran“.
Örorkunefnd er
stjórnsýslunefnd,
skipuð af dómsmála-
ráðherra til 6 ára í
senn. Nefndin lætur í
té álitsgerðir um af-
leiðingar slysa samkvæmt 10. gr.
skaðabótalaga nr. 50/1993. Und-
irritaður er formaður nefndarinnar
og telur óhjákvæmilegt að koma á
framfæri nokkrum athugasemdum
vegna efnis þessarar blaðagreinar
og ummæla tveggja lögmanna sem
blaðamaður Mbl. augljóslega
byggði grein sína á.
Í tengslum við setningu skaða-
bótalaga á sínum tíma varð mjög
mikil umræða um þá meginstefnu
laganna að færa mat á varanlegum
afleiðingum líkamstjóna frá sjálf-
stætt starfandi læknum, sem unnið
höfðu slík matsstörf um langt ára-
bil, í hendur nefndar eins og ör-
orkunefndar. Í þeirri umræðu kom
skýrt fram, að slík möt þóttu þá
vera orðin mjög há hér á landi og
farin að valda ofgreiðslu bóta í
mjög ríkum mæli. Þetta leiddi m.
a. til þess að matsmenn voru dóm-
kvaddir við rekstur mörg hundruð
skaðabótamála út af líkamstjónum
vegna ágreinings um matsgerðir
sjálfstætt starfandi sérfræðinga.
Þessi saga verður ekki nánar rakin
hér, en þeir sem fengust við með-
ferð slíkra mála á árunum um og
eftir 1990 þekkja hana vel.
Þegar fyrst var skipað í örorku-
nefnd eftir gildistöku skaðabóta-
laga hafði hópur lögmanna uppi
stór orð um vanhæfi og eftir atvik-
um vanhæfni einstakra nefndar-
manna til þessa verkefnis og leit-
aði í því sambandi til embættis
umboðsmanns Alþingis. Eftir að
álit umboðsmanns lá fyrir, þess
efnis að viðkomandi væru ekki
vanhæfir til setu í nefndinni, dró
smám saman úr aðfinnslum í garð
nefndarinnar á opinberum vett-
vangi. Gagnrýni á efni skaðabóta-
laganna sjálfra hélt hins vegar
áfram, enda var sýnt fram á að
bótareglur þeirra færðu mönnum í
mörgum tilvikum ekki fullar bætur
vegna líkamstjóna. Hefur þetta
leitt til þess að bótareglum lag-
anna hefur tvívegis verði breytt
verulega.
Örorkunefnd ákveður ekki bóta-
greiðslur. Nefndinni er ætlað að
meta afleiðingar slysa til hundr-
aðshluta í samræmi við fyrirmæli
skaðabótalaganna. Ég tel að gagn-
rýni sem beint var að nefndinni á
sínum tíma hafi einkum tengst
mjög útbreiddri óánægju með þær
skaðabætur sem tjónþolar fengu
greiddar á grundvelli álitsgerða
nefndarinnar. Nefndarmenn hafa
aldrei litið þannig á hlutverk sitt
að þeir eigi að haga niðurstöðum
sínum þannig að viðkomandi fái
ákveðna upphæð í bætur á grund-
velli álitsgerða nefndarinnar. Það
er hins vegar staðreynd, að
óánægjuraddir í garð nefndarinnar
frá lögmönnum hafa að mestu
hljóðnað eftir að reglum skaða-
bótalaganna um tjónsbætur var
breytt verulega á árinu 1999. Hins
vegar hafa sumir stjórnendur vá-
tryggingafélaga sent nefndinni
tóninn á opinberum vettvangi og
talið niðurstöður hennar – ásamt
fleiru – hafa leitt til
þess að þeir hafi þurft
að hækka iðgjöld af
þeim vátryggingum
sem mestar bóta-
greiðslur fylgja. Af
því má sjá að ekki er
auðvelt fyrir örorku-
nefnd að gera svo öll-
um líki.
Nauðsynlegt að sjá
hvaða reglum er
fylgt
Þetta er ein milli-
fyrirsögnin í Morgun-
blaðsgreininni. Í þeim
kafla greinarinnar er
haft eftir Vilhjálmi H.
Vilhjálmssyni, hrl. (hér á eftir
skammst. VHV), að ómögulegt sé
að átta sig á vinnubrögðum nefnd-
arinnar, því hún hafi ekki gefið úr-
skurði sína út. Því er til að svara,
að nefndin lætur ekki frá sér neina
úrskurði. Ég leyfi mér að benda
VHV á það, að um starfsháttu
nefndarinnar hefur dómsmála-
ráðuneytið sett sérstaka reglu-
gerð, nr. 335/1993, og þar eru fyr-
irmælin um þessi efni. Ég vísa því
á bug, að nefndin hafi ekki farið
eftir gildandi reglum í starfsemi
sinni.
Örorkunefnd hefur það ekki á
valdi sínu að gefa út efni álits-
gerða sinna. Samkvæmt skaða-
bótalögum getur dómsmálaráðu-
neytið með reglugerð mælt fyrir
um það að efni helstu álitsgerða
nefndarinnar verði gefið út. Slík
reglugerð hefur ekki verið sett.
Þegar af þeirri ástæðu hefur ekki
orðið af neinni slíkri útgáfu.
Í þessum kafla viðtalsins lætur
lögmaðurinn nefndarmenn hafa
það óþvegið og segir það orka tví-
mælis að þeir skuli hafa verið
skipaðir aftur í nefndina eftir
fyrsta sex ára tímabilið. Örorku-
nefnd getur ekki svarað fyrir þetta
– nefndarmenn skipa sig ekki
sjálfir til þessara starfa.
Um miskatöfluna og
gagnrýni VHV
VHV sendir nefndinni líka tón-
inn vegna töflu um miskastig, sem
nefndin gaf út árið 1994. Í 10. gr.
skaðabótalaga eru bein fyrirmæli
til nefndarinnar um að gefa út
slíka töflu. Það er allt að því bros-
legt, að VHV sendir nefndinni – og
löggjafanum líka – tóninn fyrir að
sækja alltaf allar fyrirmyndir til
Danmerkur. En þegar svo nefndin
fer ekki nákvæmlega eftir því sem
gert er í Danmörku í sambandi við
miskatöflunar, verður það lög-
manninum líka tilefni til að setja
ofan í við hana.
Í Morgunblaðsgreininni er m. a.
vísað til gagnrýni VHV á störf ör-
orkunefndar sem hann birti með
grein í Tímariti lögfræðinga, 3.
hefti 1998. Til þess að varpa
nokkru ljósi á það, hvort gagn-
rýnin sé alltaf sanngjörn eða mál-
efnaleg leyfi ég mér að taka hér
orðrétt upp úr þeirri grein um-
mæli höfundarins þar sem hann
fjallar um miskatöfluna:
Í inngangi segir nefndin m. a. að
hliðsjón hafi verið höfð af „sams
konar töflum sem notaðar eru í
ýmsum löndum“. Kunnuglegar
röksemdir. Ekkert er sagt hvaða
lönd þetta eru, hvaðan þessar töfl-
ur koma, hver gerði þær og fyrir
hvern.
Á bls. 12 í miskatöflunni er listi
yfir rit sem höfð voru til hliðsjónar
við samningu töflunnar. Til upp-
lýsingar skal þess getið hér, að
hliðsjónarritin eru dönsk, sænsk,
finnsk, þýsk og bandarísk.
Ég verð að viðurkenna, að ég
nennti ekki að svara umræddri
tímaritsgrein VHV á þeim tíma
sem hún kom út – ég taldi mig
verja tíma mínum betur til annars.
En með því að hún er nú tekin til
umræðu verð ég að benda á, að ein
af forsendum fyrir stóru orðunum
í garð örorkunefndar þar er röng.
Þar á ég við samanburð VHV á ís-
lensku miskatöflunni annars vegar
og hinni dönsku hins vegar. Í
grein sinni ber VHV saman kafla
úr íslensku og dönsku töflunum
um hryggsúlu. Í framhaldi af þeim
samanburði segir greinarhöfund-
ur:
Þegar þessar töflur eru bornar
saman kemur eftirfarandi í ljós.
Örorkunefnd telur afleiðingar
áverka á háls og hrygg almennt
ekki eins alvarlegar og gert er
samkvæmt dönsku töflunni.
Mér kom þetta nokkuð nýstár-
lega fyrir sjónir og bar þetta sam-
an sjálfur. Þá kom í ljós að VHV
hefur ekki tekist að stilla upplýs-
ingunum úr töflunum rétt upp!
Það er villa í samanburðartöflu
hans og hún veldur því að álykt-
anir sem hann dregur af saman-
burðinum eru byggðar á röngum
forsendum.
Rökstuðningur fyrir
niðurstöðum
Í Morgunblaðsgreininni finna
þeir tveir lögmenn sem rætt er við
að því að rökstuðningur örorku-
nefndar fyrir niðurstöðum sínum
sé ófullnægjandi. Nú veit ég auð-
vitað ekkert um það, hversu ít-
arlegur rökstuðningur þarf að
vera til þess að þessum ágætu lög-
mönnum þyki hann nægilega skil-
merkilegur. Ég fullyrði hins vegar,
að rökstuðningur nefndarinnar sé
að minnsta kosti nægilega ítarleg-
ur til að uppfylla þær kröfur sem
gerðar verða á grundvelli reglu-
gerðar um starfsháttu örorku-
nefndar.
Þetta atriði kom til álita í dómi
Hæstaréttar 10. febrúar 2000 í
máli nr. 362/1999 sem ég býst við
að VHV þekki, því að hann flutti
málið sjálfur fyrir áfrýjandann. Í
því máli var m.a. deilt um það,
hvort bótauppgjör skyldi fara fram
á grundvelli álitsgerðar örorku-
nefndar eða annarrar matsgerðar
sem fyrir lá í málinu. Um það seg-
ir í dóminum:
Ekki er fullt samræmi í lýsingu
[læknisins] annars vegar og ör-
orkunefndar hins vegar á líðan
áfrýjanda og bata hennar í kjölfar
fyrrnefndrar skurðaðgerðar.
Áfrýjandi hefur ekki hnekkt þeirri
lýsingu örorkunefndar með nýrri
læknisfræðilegum gögnum. Þótt
fallast megi á með áfrýjanda að
röksemdir fyrir niðurstöðum í
mati [læknisins] séu í nokkrum at-
riðum ítarlegri en í álitsgerð ör-
orkunefndar, er rökum nefndar-
innar engan veginn áfátt. Tveir
sérfræðingar í læknisfræði stóðu
að áliti örorkunefndar, sem sinnti
með gerð þess lögákveðnu hlut-
verki sínu. Að virtu þessu í heild
verður álit örorkunefndar lagt til
grundvallar við ákvörðun varan-
legrar örorku og varanlegs miska
áfrýjanda.
Rökstuðningur fyrir niðurstöðu
örorkunefndar í þessu máli var
með svipuðu sniði og algengast
hefur verið hjá nefndinni.
Matið nær
alltaf hækkað
Undir þessari fyrirsögn er haft
eftir VHV í umræddri grein, að
niðurstöðu nefndarinnar sé „nær
alltaf“ hnekkt af dómkvöddum
matsmönnum og dómstólum. Þetta
er að mínu áliti hæpin fullyrðing.
Ég hef ekki tölur um það, hve stór
hluti slysamála sem örorkunefnd
hefur fjallað um hefur farið áfram
í hendur dómkvaddra matsmanna,
en ég skora á VHV að færa ein-
hver rök fyrir þessari staðhæfingu
– þau koma ekki fram í blaða-
greininni.
Undir þessari fyrirsögn gerir
VHV einnig að sérstöku umtals-
efni dóm í máli umbjóðanda síns,
sem dæmt var í Hæstarétti árið
1999. Um var að ræða 66 ára
gamlan mann, sem lenti í bifreiða-
árekstri þegar ekið var aftan á bif-
reið hans. Örorkunefnd mat var-
anlegan miska hans 15% og
varanlega örorku 10%. Tjónþolinn
vildi ekki una þessu mati og og
fékk dómkvadda þrjá matsmenn.
Þeir mátu varanlegan miska hans
20% en varanlega örorku 100%.
Hér er sláandi munur á, og þetta
þarfnast nokkurrar skýringar sem
lögmaðurinn sá ekki ástæðu til að
láta koma fram í viðtalinu.
Við mat á varanlegri örorku ber
að líta til þess, hvort og þá að
hvaða marki líkamstjón hefur í för
með sér skerðingu á getu til öfl-
unar vinnutekna í framtíðinni. Ber
við matið að líta til þeirra kosta
sem tjónþoli hefur til að afla
vinnutekna „við vinnu sem sann-
gjarnt er að ætlast til að hann
starfi við“ eins og það er orðað í 2.
mgr. 5. gr. skaðabótalaga.
Tjónþolinn í þessu dómsmáli var
starfsmaður á bensínstöð. Upplýst
var í málinu að hann hafi verið í
góðu líkamlegu formi fyrir slysið
og verið mjög góður starfsmaður.
Hann kvaðst ekki hafa treyst sér
aftur til starfa á bensínstöðinni
vegna þess að því fylgdi talsverður
burður sem hafi verið sér erfiður.
Hann var eins og áður segir 66 ára
á slysdegi. Það blasir við, að ör-
orkunefnd taldi þennan mann ekki
óvinnufæran til loka venjulegs
starfsaldurs vegna afleiðinga
þessa slyss. Þetta er eitt af því
sem nefndin verður að meta – hún
rekur engan mann til þess að
vinna, en hún verður að mynda sér
skoðun á því hvort hann hefur
hætt að vinna vegna afleiðinga
slyssins eða af einhverjum öðrum
orsökum. Ég legg á það áherslu,
að enginn nefndarmanna úr ör-
orkunefnd kom fyrir dóm við með-
ferð þessa máls.
Hinir dómkvöddu matsmenn
komust að annarri niðurstöðu.
Tveir þeirra hafa augljóslega talið
að afleiðingar slyssins hafi valdið
því að tjónþoli átti ekki aftur-
kvæmt á vinnumarkað. Hæstirétt-
ur dæmdi málið að þessu leyti til í
samræmi við niðurstöður þeirra.
Ég get ekki stillt mig um að
fjalla aðeins nánar um þetta tilvik,
úr því að VHV gerir þennan sér-
staka dóm að umtalsefni með þeim
hætti sem hann gerir og telur
hann sérstakan áfellisdóm yfir ör-
orkunefnd. Það er stundum sagt,
að best væri að meta afleiðingar
slysa eftir miklu lengri tíma en
gert er og þá sjái menn betur
hverjar afleiðingarnar verða í
raun. Slíkt kerfi er hins vegar
óframkvæmanlegt, því að ekki
geta tjónþolar beðið til eilífðar eft-
ir að fá tjón sitt bætt. Einmitt
þess vegna þarf að meta hvert
tjónið er, vegna þess að ekki er
hægt að reikna það út með vissu.
Ég tel auðvelt að sýna fram á,
að örorkumatið sem Hæstiréttur
lagði til grundvallar dómi sínum í
þessu máli sé frekar hæpið. Ég
hygg að mörgum fleirum en mér
sé það vel kunnugt, að umræddur
tjónþoli hefur allt frá því hann
hafði jafnað sig eftir umrætt slys
stundað erfiðar íþróttir með ágæt-
um árangri. Hann er allþekktur
golfleikari í hópi eldri kylfinga, og
hefur a.m.k. til skamms tíma
stundað skíðaíþróttina talsvert. Ég
gerði mér það til skemmtunar, eft-
ir að hafa lesið margnefnda Morg-
unblaðsgrein, að fara yfir upplýs-
ingar sem fram koma á Netinu um
þátttöku umrædds manns í golf-
mótum árið 2001. Hann er núna 73
ára og þátttaka hans í mótum á
síðasta sumri bendir ekki til þess
að þar sé öryrki á ferðinni. Ég
dreg það ekki í efa, að hinir dóm-
kvöddu matsmenn hafa eftir bestu
sannfæringu komist að sínum nið-
urstöðum um vinnugetu tjónþola.
Ég er hins vegar þeirrar skoðunar
að sá sem getur stundað erfiðar
íþróttir með þeim hætti sem þessi
ágæti maður hefur gert á þessu
árabili, hann geti líka afgreitt á
bensínstöð ef hann vill.
Haft er eftir VHV í Morgun-
blaðsgreininni, að umræddur dóm-
ur Hæstaréttar hljóti að hafa verið
„kjaftshögg“ fyrir örorkunefnd og
að rétturinn hafi með því að taka
upp röksemdir hinna dómkvöddu
matsmanna „verið að senda ör-
orkunefnd mjög skýr skilaboð“.
Þetta tal er algerlega út í bláinn.
Hæstiréttur tekur t.d. rökstuðning
örorkunefndar varðandi varanleg-
an miska fram yfir rökstuðning
hinna dómkvöddu matsmanna í
þessu tiltekna dómsmáli. Engum
dettur í hug að með því sé rétt-
urinn að senda hinum dómkvöddu
matsmönnum einhver „skilaboð“.
Dómurinn er einfaldlega að leggja
mat á þau gögn sem fyrir hann eru
lögð. Mér þykir þessi „kjafts-
höggskenning“ svolítið framandi –
eða er VHV þeirrar skoðunar að
Hæstiréttur sé að úthluta héraðs-
dómurum slíkum höggum þegar
niðurstöðum héraðsdómara er snú-
ið við í Hæstarétti?
Lokaorð
Í Morgunblaðsgreininni er því
slegið upp að örorkunefnd hafi
mistekist að ávinna sér traust. Um
þetta eru þó ekki færðar fram
neinar sérstakar röksemdir aðrar
en fullyrðingar VHV og orðréttar
tilvitnanir í viðtal blaðamanns við
Steingrím Þormóðsson hrl. VHV
þykir örorkunefnd tortryggileg og
vitnar í því sambandi til saman-
tektar eða flokkunar Sambands ís-
lenskra tryggingafélaga á slösuð-
um ökumönnum á árunum
1988–1990 og ber saman við
miskastig þeirra sem örorkunefnd
mat á árunum 1995–1996. Þessi
framsetning er með miklum ólík-
indum, enda sjá allir sem eitthvað
þekkja til að ekki er um sambæri-
lega hluti að ræða.
Ég get ekki fullyrt hvort ör-
orkunefnd nýtur þess álits eða
trausts sem æskilegt er að hún
njóti. Þokkalegur friður hefur þó
verið um starf nefndarinnar um
alllangan tíma. Það er beinlínis
rangt sem fram kemur í Morg-
unblaðsgreininni, að meðferð mála
fyrir nefndinni taki óeðlilega lang-
an tíma eins og staðan er núna.
Undanfarið hafa mál fengið frem-
ur hraða afgreiðslu og nefndar-
menn lögðu mjög hart að sér við
afgreiðslu mála þegar mest barst
af málum til nefndarinnar.
Ég tel það sjálfsagt og eðlilegt
að haldið sé uppi rökstuddri gagn-
rýni á það sem menn telja betur
mega fara í starfi nefndar eins og
örorkunefndar. Ég tel hins vegar
að mjög lítill hluti þeirrar gagn-
rýni sem fram kom í umræddri
blaðagrein sé heiðarlegur. Mér
finnst VHV gefa í skyn, án þess að
hann treysti sér þó til þess að
segja það upphátt, að nefndar-
menn starfi ekki af heilindum í
nefndarstörfunum. Sennilega er
það kjarni málsins, þegar upp er
staðið, hvort menn vinna slík verk
í samræmi við þekkingu sína og
sannfæringu. Ef það er gert, þá er
matið „rétt“ í þeim skilningi að
viðkomandi getur ekki gert betur.
Ef dómstólar komast síðan að ann-
arri niðurstöðu í einstökum tilvik-
um á grundvelli ítarlegri gagna
eða betri er það auðvitað ágætt.
Það er hins vegar þannig, að þótt
dómstólar séu góðir eru þeir ekki
óskeikulir – ekki frekar en VHV
eða örorkunefnd.
UM GAGNRÝNI Á STÖRF
ÖRORKUNEFNDAR
Ragnar
Halldór Hall
Ég tel hins vegar að
mjög lítill hluti þeirrar
gagnrýni sem fram kom
í umræddri blaðagrein,
segir Ragnar Halldór
Hall, sé heiðarlegur.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.