Morgunblaðið - 03.01.2003, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FÖSTUDAGUR 3. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
M
argt er skrifað í
dagblöð og hina
ýmsu fjölmiðla,
sennilega þó síst
útvarp og sjón-
varp. Þar fer sumt fyrir brjóstið
á mér. Helst ber að nefna þann
leiðindasið að skipta snögglega
um umræðuefni; taka u-beygju í
miðjum texta. Þá byrjar textinn
gjarnan á því að settar eru stoð-
ir undir ákveðið umfjöllunarefni,
með því að tíunda staðreyndir
þess.
Þessi aðferð er almennt við-
urkennd við framsetningu á
texta, en í umræddum tilfellum
verður framhaldið í hæsta máta
óeðlilegt. Skyndilega er skipt
um gír og farið að fjalla um eitt-
hvað allt annað; eins og ekkert
sé sjálfsagðara.
Þetta særir sómakennd mína.
Þvílík mis-
notkun á
hinu ritaða
orði. Hér er
um heiður og
orðspor
heillar stéttar
að tefla; fólksins sem af góð-
mennsku skrifar það sem aðrir
lesa. Það er ekki líðandi, á upp-
lýsingaöld, að mismunandi rit-
færir vandræðagemsar komi
óorði á þetta góða fólk.
Við verðum að stöðva þessa
óæskilegu þróun; að pistlahöf-
undar skipti um umræðuefni í
miðjum klíðum. Hér með skora
ég á Alþingi Íslendinga, nánar
tiltekið Kolbrúnu Halldórs-
dóttur, að taka á þessum málum
með hörku þeirra sem valdið
hafa. Kolbrún; þú ert okkar eina
von. Þeim málum fækkar óðum
sem þú hefur ekki skipt þér af.
Gríptu tækifærið áður en það
verður of seint.
Það er nóg að nefna Ingi-
björgu Sólrúnu á nafn til að allt
verði vitlaust í þjóðfélaginu.
Þess vegna ætla ég ekki að gera
það. Ég ætla, til hægðarauka, að
kalla hana „borgarstjórann sem
stendur við orð sín“.
Það er satt að segja frekar
sorglegt hvernig borgarstjórinn
sem stendur við orð sín hefur
dregið Reykvíkinga á asnaeyr-
unum. Af einhverjum völdum
hefur fólk staðið í þeim mis-
skilningi að borgarstjórinn sem
stendur við orð sín sé borg-
arstjóri sem standi ekki við orð
sín. Sem er náttúrulega þver-
sögn, ekki satt?
Borgarstjórinn sem stendur
við orð sín var þráfaldlega
spurður, fyrir kosningar síðasta
vor, hvort hann myndi bjóða sig
fram til þingmennsku. Borg-
arstjórinn sem stendur við orð
sín var alltaf skjótur til svars og
skýr. Nei, borgarstjórinn sem
stendur við orð sín var ekki á
leið í þingframboð. Þetta var
svarið sem kjósendur R-listans
vildu heyra. Fylgismenn vinstri-
grænna og framsóknarmanna
vörpuðu öndinni léttar við þetta
svar borgarstjórans sem stend-
ur við orð sín. Það var greini-
lega engin hætta á að hann
myndi svíkjast undan merkjum
og fara í framboð fyrir Samfylk-
inguna gegn Halldóri og Stein-
grími J.
Þannig hélt borgarstjórinn
sem stendur við orð sín R-lista-
samstarfinu saman. Reyndar
hafa fylgismenn hans staðhæft,
að með þessum orðum hafi
borgarstjórinn sem stendur við
orð sín aðeins sagt kjósendum
ósatt, ekki samstarfsfólkinu hjá
R-listanum. Ekkert samkomulag
hafi þar verið gert um að hann
myndi ekki hverfa til annarra
mikilvægari starfa.
Auðvitað er það hárrétt. Það
er allt í lagi að blekkja kjós-
endur. Allir vita að Alfreð og
Árni Þór lesa ekki Moggann.
Þeir höfðu því ekki hugmynd
um þetta loforð og gátu alls ekki
gert ráð fyrir að borgarstjórinn
sem stendur við orð sín færi
ekki gegn þeim í landsmálunum.
Enda er slík óvissa grundvöllur
góðs og heilbrigðs samstarfs.
Það segir sig sjálft.
Svona eru stjórnmál. Þar eru
loforð ekki loforð. Aðstæður
breytast. Núna var komin fram
skoðanakönnun, sem sýndi að
fimmtungur kjósenda myndi
skipta um skoðun, byði borg-
arstjórinn sem stendur við orð
sín sig fram til Alþingis. Auðvit-
að varð borgarstjórinn sem
stendur við orð sín að svara
svona fyrir kosningar, til að
halda samstarfsflokkunum og
kjósendum góðum. Hvað átti
hann að gera? Segja sannleik-
ann? Þá hefðu afleiðingarnar
orðið uggvænlegar. Sennilega
hefði slitnað upp úr þessu góða
bandalagi og það sem verra er;
líklega hefði holdgervingur hins
illa, Sjálfstæðisflokkurinn, náð
völdum í borginni.
Þar með hefði sameiginleg
hugmyndafræði flokkanna fokið
út í veður og vind. Þá hefðu þeir
þurft að snúa sér að sínum eigin
eldheitu hugsjónum, hver í sínu
horni með sína vonlitlu baráttu.
Samfylkingin hefði þurft að
gera fleiri skoðanakannanir til
að móta stefnuna. Því hefði fylgt
gríðarlegur kostnaðarauki, sem
ekki hefði verið þjóðhagslega
hagkvæmur.
Framsóknarmenn hefðu þurft
að sigla milli skers og báru, með
þá grjóthörðu hugsjón að vera
hugsjónalausir.
Vinstri-grænir hefðu orðið að
berjast einir síns liðs gegn öll-
um framfaramálum í þjóðfélag-
inu; bílaeign, virkjun vatnsafls
og auknu persónufrelsi, svo fátt
eitt sé nefnt.
En núna hafa aðstæður
breyst. Kosningarnar eru búnar.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur ver-
ið sigraður, enn eina ferðina. Þá
er kominn tími til að svíkja eins
og eitt loforð og hella sér út í
landsmálabaráttuna. Borg-
arstjórinn sem stendur við orð
sín verður að fá að kljást við
höfuðandstæðinginn, Sjálfstæð-
isflokkinn, á hinum stóra vígvelli
landsmálanna. Þetta er sögulegt
tækifæri.
Skilja Halldór og Steingrímur
J. ekki að þetta er þjóðfélaginu
fyrir bestu? Við verðum einfald-
lega að gera okkar ýtrasta til að
losna við Sjálfstæðisflokkinn úr
stjórnarráðinu. Borgarstjórinn
sem stendur við orð sín veit sem
er, að fólk er orðið leitt á þess-
um öflum sem hafa gerbreytt
efnahagslífinu í frjálsræðisátt og
gert að verkum að kaupmáttur
almennings hefur aldrei verið
meiri. Skoðanakannanirnar
segja það.
U-beygjur
En núna hafa aðstæður breyst. Kosning-
arnar eru búnar. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur verið sigraður, enn eina ferðina.
Þá er kominn tími til að svíkja eins og
eitt loforð og hella sér út í landsmála-
baráttuna. Þetta er sögulegt tækifæri.
VIÐHORF
Eftir Ívar Pál
Jónsson
ivarpall@mbl.is
1. Íslenskir stjórnmálamenn eru
eins og kunnugt er óskeikulir.
Árni Mathiesen sjávarútvegsráð-
herra missti það út sér í útvarps-
viðtali að frétt í sjónvarpi hefði
verið sviðsett. Frá því ummælin
féllu hefur ekkert komið fram sem
rennir stoðum undir fullyrðingu
ráðherrans, en margt sem bendir
til að hún sé röng. Einum töpuðum
meiðyrðamálaferlum síðar er ráð-
herrann aðdáanlega fastur fyrir í
trúnni á eigin óskeikulleika. Þá
hefur lögfræðingur vinveittur rík-
isstjórninni komið ráðherranum til
hjálpar með nýstárlega orðskýr-
ingu að vopni sem tryggir að orð
ráðherrans standi óháð staðreynd-
um um vafaatriði málsins.
2. Sviðsetning, eins og það orð
er notað í yfirfærðri merkingu,
getur átt við iðju hvort heldur hún
þjónar sannleika eða lygi. En
hvort sem hún þjónar sannleika
eða lygi, þá felur sviðsetning í sér
gerð einhvers konar eftirmyndar
af tiltekinni fyrirmynd. Þegar svið-
sett er í þágu sannleikans er skýrt
tekið fram að eftirmyndin sé eft-
irmynd, en reynt að hafa hana sem
trúasta fyrirmyndinni; þegar svið-
sett er í þágu lyginnar er eft-
irmyndin annað hvort sögð vera
fyrirmyndin sjálf eða vísvitandi
höfð ótrú fyrirmyndinni.
3. Í grein Jóns Steinars Gunn-
laugssonar í Morgunblaðinu laug-
ardaginn 9. nóvember 2002 er
kynnt nýstárlegt merkingaraf-
brigði orðsins sviðsetning og milli
línanna má lesa þá tilgátu að ein-
mitt í þessari merkingu hafi átt að
skilja orðið í munni sjávarútvegs-
ráðherra á sínum tíma. Í hinni
nýju merkingu orðsins telst það
sviðsetning ef 1) atburður er fyr-
irsjáanlegur 2) áhorfendur að at-
burði hafa gagngert komið sér fyr-
ir til að geta orðið vitni að honum
og 3) þeir sem eru gerendur í at-
burðarásinni vita af þessum ásetn-
ingi áhorfenda og gera hann að
sínum.
Hið nýja merkingarafbrigði
Jóns Steinars getur sem sagt átt
við þótt engar eftirmyndir komi
við sögu.
4. Það er reyndar vafasamt í
meira lagi að almenningur mundi
kannast við þá merkingu orðsins
sviðsetning, sem Jón Steinar út-
listar. Þegar læknanemar njóta
sýnikennslu skurðlæknis við upp-
skurð segjum við varla að upp-
skurðurinn sé sviðsettur, enda
þótt nemarnir komi sér gagngert
fyrir til að sjá hann sem best og
læknirinn geri sitt til að svo megi
verða. Og þegar sjúklingurinn sýn-
ir nemunum rogginn næstu daga
að hann geti andað og gengið
hjálparlaust er hann varla að svið-
setja batann eða þá staðreynd að
hann er lifandi en ekki dauður. En
tungumálið er sveigjanlegt og
sjálfsagt mega Jón Steinar og aðr-
ir tala um sviðsetningu í þessari
nýju merkingu svo fremi ljóst sé
af samhenginu hvað átt sé við.
Kannski munu lög um eftirlits-
myndavélar í öllum flotanum verða
kennd við sviðsetningarvæðingu
fiskveiða á Íslandsmiðum.
5. En hvað koma orðskýringar
Jóns Steinars meiðyrðamáli sjáv-
arútvegsráðherra við? Ef tilgáta
Jóns Steinars um þá merkingu,
sem ráðherrann ætlaði orðum sín-
um, er rétt, þá hefði einfaldlega
ekki verið neitt tilefni til meið-
yrðamáls.
Frétt Magnúsar Hafsteinssonar
snérist um atburði í litlum fiski-
báti. Fréttamennirnir voru aug-
ljóslega um borð í bátnum til þess
að verða vitni að aðförum við veið-
arnar og fiskimennirnir hafa aug-
ljóslega vitað af nærveru frétta-
mannanna og leyft þeim að at-
hafna sig.
Við þessar aðstæður felur stað-
hæfing um sviðsetningu, í merk-
ingu Jóns Steinars, lítið annað í
sér en að fréttamennirnir hafi ver-
ið með rænu að afla frétta og fiski-
mennirnir hafi verið vakandi, en
ekki svefngenglar í sjóstökkum. Ef
þetta er allt og sumt sem ráð-
herrann vildi sagt hafa um atburði
í veiðiferðum Magnúsar Hafsteins-
sonar, þá lúta athugasemdir um
fréttafalsanir í seinni hluta viðtals-
ins engan veginn að Magnúsi og
félögum. Athugasemdir hans um
alræmdar fréttafalsanir úti í heimi
og yfirvofandi falsfréttir í íslensku
sjónvarpi, hafa þá væntanlega ver-
ið ætlaðar sem almenn varnaðar-
orð um vondslegan heim.
6. Í framhaldi af orðskýringum
lögfræðingsins hlýtur lesandi að
velta fyrir sér hvort málaferlin og
gauragangurinn sem fylgt hafa út-
varpsviðtalinu fræga hafi þá verið
með öllu tilefnislaus.
Skyldi ráðherrann vilja stað-
festa að tilgáta Jóns Steinars sé
rétt og ummælin í útvarpsviðtalinu
hafi hvorki falið í sér aðdróttun
um að fiskimennirnir hafi blekkt
fréttamennina né fréttamennirnir
áhorfendur? Ef svo er hvers vegna
lýsti hann því ekki yfir opinber-
lega fyrir löngu? Varla hefði
Magnús Hafsteinsson talið ástæðu
til að kæra ráðherrann fyrir að
fullyrða að bæði fréttamenn og
áhöfn hefðu verið með fullri rænu í
róðrunum umdeildu? Og þótt það
skipti kannski ekki meginmáli, þá
væri fróðlegt að vita hvort vitnið
margsaga, sem virðist eina hald-
reipi ráðherrans í málinu, hafi not-
að orðið sviðsetning í merkingu
Jóns Steinars og þá í hvaða útgáfu
sögunnar.
Sviðsetning, falsanir
og orðskýring
Eftir Jónas
Ólafsson
„Sviðsetn-
ing felur í
sér gerð ein-
hvers konar
eftirmyndar
af tiltekinni fyrirmynd.“
Höfundur er kerfisfræðingur.
MÁLEFNI Landhelgisgæslu Ís-
lands hafa undanfarið verið í fréttum
vegna samdráttar og peningaleysis.
Fyrirsjáanlegt er að 92 milljónir
vanti upp á til að Landhelgisgæslan
geti sinnt verkefnum sínum árið
2003. Dómsmálaráðherra segir að
sér komi verulega á óvart þessi tíð-
indi og þau séu ekki í samræmi við
áætlanir og útgjaldaspá yfirstjórnar
LHG frá því fyrr á árinu. Yfirstjórn
LHG lýsir því aftur á móti yfir að
ekkert ætti að koma á óvart og upp-
lýsingar um vandann hafi legið fyrir.
Hvernig má það vera að slíkur
ágreiningur er um jafnmikilvægt
málefni? Gera stjórnvöld sér ekki
grein fyrir mikilvægi LHG sem lög-
gæsluaðila landhelginnar og öflugr-
ar sérhæfðrar björgunarsveitar, sem
árlega bjargar mörgum mannslífum,
eða er það svo að yfirstjórn LHG á í
einhvers konar samskiptaörðugleik-
um við stjórnvöld og formælendur
fáa þar á bæ?
Á liðnu ári hefur verið unnið skyn-
samlega að endurskipulagningu leit-
ar og björgunar á Íslandi með því að
koma á laggirnar sameiginlegri
stjórnstöð þessara aðila. Athygli
vekur að LHG er ekki með í þessari
áætlun þrátt fyrir að vera oft í lyk-
ilhlutverki með afkastamikil leitar-
og björgunartæki á borð við björg-
unarþyrlur, flugvélar og varðskip.
Ég get ekki séð betur en stjórnvöld
hafi áhuga á að efla starf björgunar-
aðila á Íslandi og geri sér fulla grein
fyrir mikilvægi þess og því kemur
mér á óvart sú erfiða aðstaða sem
LHG hefur komist í og hefur reynd-
ar mátt búa við lengi.
Undanfarið hafa nokkrir starfs-
menn þyrlusveitar LHG skrifað
greinar í Morgunblaðið til að vekja
athygli á þeim vanda sem við er að
glíma. Þar sem ég hef um margra
ára skeið haft þá ánægju að vera
starfandi læknir þyrlusveitarinnar,
þekki starfsemina vel og ber ótak-
markaða virðingu fyrir þeirri fag-
mennsku, áræðni og fórnfýsi sem ég
hef kynnst hjá þessum félögum mín-
um í þyrlusveitinni, leyfi ég mér að
fullyrða að hér er ekki um að ræða
innantómt hjal eða ótímabærar
kvartanir, heldur neyðarkall frá
áhöfn björgunarþyrlu LHG. Menn
gera sér grein fyrir að starfseminni
eru settar það þröngar skorður að
tækjakostur og þjálfun verður ófull-
nægjandi og þyrlusveitin getur ekki
staðið undir þeim væntingum sem
landsmenn gera til hennar og það
sem jafnvel er enn verra, öryggi
sjálfrar áhafnarinnar skerðist og
þetta varasama starf verður beinlín-
is stórhættulegt ef áfram verður
skorið niður.
Lengi hefur tíðkast að kjósa menn
ársins um áramót og vil ég því rifja
upp að menn í áhöfn björgunarþyrlu
LHG voru kosnir menn ársins árið
1997 vegna þriggja björgunarafreka
sem unnin voru í mars það ár, en þá
var 39 sjómönnum bjargað við erf-
iðar aðstæður eftir sjóslys. Í ára-
mótaþætti Stöðvar 2, Kryddsíld, var
af þessu tilefni viðtal við æðstu ráða-
menn þjóðarinnar, sem fullyrtu að
þeir myndu sjá til þess að þyrlusveit
LHG myndi ekki líða skort í framtíð-
inni og áfram yrði hlúð að starfsem-
inni. Þar sem ég veit að mikill hugur
og ásetningur fylgdi þessum orðum
skora ég hér með á ráðamenn og þá
sérstaklega dómsmálaráðherra að
skoða málið með opnum hug. Það
ætti ekki aðeins að gera með viðræð-
um við yfirstjórn LHG heldur einnig
með því að boða hina raunverulegu
fagmenn þyrlusveitar LHG, for-
svarsmenn áhafnarmeðlima, til
fundar til að afla upplýsinga um
stöðuna.
Það er ósk mín að á nýju ári verði
tekið á þessum vanda af festu og
skynsemi til að tryggja sem best af-
kastagetu og öryggi áhafnar björg-
unarþyrlu LHG áður en einhverjir
sitja sárir eftir.
Neyðarkall frá TF-LÍF?
Eftir Friðrik
Sigurbergsson
Höfundur er læknir í þyrlusveit
Landhelgisgæslunnar.
„Starfsem-
inni eru sett-
ar það
þröngar
skorður að
tækjakostur og þjálfun
verður ófullnægjandi.“