Morgunblaðið - 17.01.2003, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Góðir skór
Skóbúðin
Miðbæ Háaleitisbraut 58-60
Sími 553 2300
Ráðgjöf á fimmtud. kl. 15-18 og laugard. kl. 11-15.
FISKIFRÆÐINGARNIR Björn
Ævar Steinarsson (BÆ) og Ólafur
Karvel Pálsson (ÓK) skrifuðu greinar
í Mbl. 19. og 28 .des. sl.: „Um fiski-
fræði alþingismanns“ í kjölfar gagn-
rýni Einars Odds Kristjánssonar
(EO) alþingismanns í Mbl. 11.12. sl.:
„Erum við að úrkynja þorskstofn-
inn?“ Höfundur þessa pistils hefur
margt við greinar BÆ og ÓK að at-
huga, en telur sig ekki þurfa að verja
málflutning EO, en það er á hans færi
sjálfs. EO gagnrýnir aðallega tvö
grundvallaratriði í stefnu Hafró. Í
fyrsta lagi að árlegur náttúrulegur
dauði geti verið miklu meiri en 18%
hvað varðar ungfisk. Í öðru lagi að sú
forsenda, að stór hrygningarstofn sé
líklegri til að gefa góða nýliðun, sé án
tölfræðilegrar sönnunar. EO bendir
ennfremur á, að vísbendingar séu til
um að sambandið sé öfugt, þ.e. að stór
stofn gefi af sér litla nýliðun; sú stefna
að friða smáfisk og beina sókn í eldri
fisk beri í sér feigðina; verið sé að
skemma stofninn eða „krypla“ hann.
Til stuðnings vitnar EO m.a. í sífellda
lækkun hrygningaraldurs þorsksins
og að það leiði til þess að vaxtarhraði
minnki sífellt og að aðeins 23% af
hrygnum nái að hrygna oftar en einu
sinni; þessu til stuðnings vitnar hann í
niðurstöður Jóns Jónssonar (JJ) fiski-
fræðings. Það er við hæfi að sýna rök-
studdum skrifum virðingu án titla-
togs. Þótt aðeins einn sannleikur sé
til, þá er ekki bara ein fiskifræði til.
Þeir BÆ og ÓK segja í skrifum sín-
um, að hlutfallslega meira hafi verið
veitt af fiski yfir 3 kg síðustu áratug-
ina en af minni fiski; það sé afleiðing
allt of mikillar sóknar í stofninn og
það hafi leitt til þeirrar bágu stöðu
sem nú er. Hér er um að ræða yfirlýs-
ingu um að lítill fjöldi stærri fisks en 3
kg sé ástand, sem skapast aðeins af
ofveiði, en skýringar geta verið ýmsar
aðrar en þeir félagar nefna. Þeir segja
að EO misskilji niðurstöður JJ um
fjölda hrygninga hverrar hrygnu
(gotbaugar) og segja að þær sýni, að
þorskur hafi hrygnt allt að 8–9 sinn-
um „þegar sókn var lítil“.
Að veifa röngu tré
Hér er skautað yfir merkilegt mál
sem ætti að vera BÆ og ÓK meira
umhugsunarefni en skrif þeirra
benda til. Þeir eru að tala um got-
árganginn 1922 sem er einstakur í
allri Íslandssögunni, en þessi árgang-
ur var veiddur fram til 1940. Ef þeir
félagar gá betur að sjá þeir, að þessi
árgangur birtist fyrst í vertíðarveið-
unum 1930, en það segir þá sögu að
risaárgangurinn hafi fyrst orðið kyn-
þroska 8 ára gamall, en það er í ljósi
nýrrar vitneskju og greinar EO vís-
bending um, að þar sé á ferð „vel ætt-
aður og ókryplaður“ yfirburðafiskur,
sem hrygndi 3–4 árum eldri en nú
gerist. Í kjölfar hans kom annar
minni 1924, en samanlegt virðast
þessir árgangar hafa haldið öðrum ár-
göngum á eftir alveg niðri í nokkur ár,
en fyrst árið 1937 fer að birtast vottur
af nýrri gotgusu frá árunum 1931–32
og sú þarnæsta frá goti 1942. Þessi
tröppugangur verður tæpast skýrður
nema með miklu afráni ráðandi ár-
ganga, en því verður tæpast trúað að
öll got þessara sterku og „vel ættuðu“
árganga á milli gusanna hafi orðið til
einskis; ætli ungseiðin hafi ekki bara
bragðast vel og foreldrarnir gráðugir.
Þeir félagar ættu að útskýra þetta
betur ef þeir eru ósammála. Þeir
mega gjarna reikna út hversu oft
hrygnur hafa náð að hrygna á árun-
um á milli gusanna frá 1922–24, 1931–
32 og 1942–45 og hvað hafi orðið af
ungviðinu, ef þessir árgangar hafa
náð að hrygna, og borið saman við nú-
verandi ástand. Seinni hluta aldarinn-
ar fara gusur að „smyrjast út“ en eru
merkjanlegar þó, einar fjórar lotur
frá 1960. BÆ og ÓK segja að nýliðun
hafi færst niður á „lægra stig“ en áður
var og að „augljóst sé“, að afleiðingin
sé minnkuð afrakstursgeta og afli. Því
verður tæpast trúað að 10 ára loturn-
ar á fyrri hluta aldarinnar séu tilviljun
og að got þar á milli séu vegna vegna
þess að got hafi misfarist. Nú virðist
samband á milli nýliðunar og stærðar
veiðistofns vera lítið sem ekkert; í
flýti við að keyra yfir EO tilnefna þeir
rannsóknir á 20 þorskstofnum í Norð-
ur-Atlantshafi. Ef rýnt er í þá vísinda-
grein, sem félagarnir líklega vitna í
(R.A. Myers og fél., 1996), er niður-
staða hennar sú, að ekkert samband
sé á milli stærðar veiðistofna og nýlið-
unar eða að nýliðun hafi ekki goldið
þess þegar hrygningarstofnar voru
minnstir í þorskstofnunum 20 (sá ís-
lenski meðt.). Þar sem þetta er
grundvallaratriði í „nýtingarstefnu“
Hafró, er það býsna alvarleg áminn-
ing fyrir hana að starfsfólk hennar
fari rangt með og álíti að betra sé að
veifa röngu tré en engu. Í ljósi rann-
sókna á nýsjálenska glefsaranum,
sem er „ofveiddur“, kemur fram, að
erfðaeiginleikar hans hafa breyst til
verri vegar í nýtingarsögu hans og að
aðeins einn fiskur af hverjum 10 til
100 þúsund sé virkur afkvæmagjafi
nú, er næsta ljóst að mestu máli
skipta eiginleikar nýliða fremur en
bara fjöldi þeirra eins og ítrekað kem-
ur fram hjá Hafró. Þarmeð er sjálfur
aðalgrunnurinn í uppnámi og þarfn-
ast kompásstillingar hið fyrsta. Í
seinni grein mun höfundur þessarar
greinar fjalla um hina grundvallarfor-
senduna fyrir stærð veiðistofns og
bættri afurðasemi, kynþroskaaldur
og náttúrulegan dauða.
Með staðreyndir
að vopni
Eftir Jónas
Bjarnason
„Þótt aðeins
einn sann-
leikur sé til,
þá er ekki
bara ein
fiskifræði til.“
Höfundur er efnaverkfræðingur.
LISTIR
HORFINN er af sjónarsviðinu
aldinn halur, sem var einn þeirra
sem settu hvað mestan svip á við-
gang mótunarlistar frá miðbiki
síðustu aldar, svo og lengstum
meðan starfskraftar entust. Nafn-
ið, Gestur Þorgrímsson, greyptist
fyrst í hug ungra listspíra við nám
í Handíða- og myndlistarskól-
anum, þá hann ásamt konu sinni
Sigrúnu Guðjónsdóttur, Rúnu,
kom á fót keramikverkstæðinu
Laugarnesleir 1948.
Það var stórviðburður í reyk-
vísku menningarlífi er þau hjónin
Gestur og Rúna efndu fyrst til
sýningar á nýstárlegri framleiðslu
verkstæðisins, og hér fylgdumst
við nemendur skólans vel með.
Vakti einnig drjúga athygli og að-
dáun leikra sem innvígðra. Gestur
renndi og mótaði gripina á ýmsa
vegu, þá tók Rúna við og skreytti
ytra byrði þeirra á léttan og ynd-
isþokkafullan hátt. Mun þetta
sennilega í fyrsta skipti sem Ís-
lendingar litu innlenda leirmuni
sem ekki voru endilega formaðir
með notagildið fyrir augum, það
heitir á mörkum hins óhlut-
kennda. Á þessum árum voru
óvægar deilur og sviptingar í ís-
lenzkri myndlist, öldurnar risu
hátt og almenningur betur með á
nótunum en seinna varð. Árið áð-
ur hafði fyrsta Septembersýn-
ingin opnað dyr sínar í Lista-
mannaskálanum, vestan megin
Alþingishússins, og menn bárust
á banaspjótum í dagblöðum borg-
arinna, að segja má. Ýmsir þekkt-
ir og áhrifamiklir borgarar ásamt
fylgismönnum hlutvakinna við-
fangsefna í myndlist sóttu hart að
óhlutbundnu sköpunarferli,
nefndu klessulist og pírumpár,
listamennirnir svöruðu fullum
hálsi.
Hvernig sem á málin er litið
hristu abstrakt-listamennirnir
eins og þeir voru nefndir ærlega
upp í hlutunum, og ekkert er
sköpunarferlinu meiri aflvaki en
kraftmikil viðbrögð, að fólk sé
með á nótunum og taki þátt í
samræðunni. Árið 1947 var af-
drifaríkt í sögu leirlistarinnar, en
síðla sumars hafði Picasso tekið
sig upp frá aðsetri sínu í Golfe
Juan í nágrenni Antibes í suður
Frans. Haldið til Vaullaris spöl
innar frá ströndinni og tekið að
vinna í leirlist á verkstæði Suz-
anne og Georges Ramié, flutti
seinna inn í villuna La Galloise.
Um leið og hinn mikla brimbrjót
og áhrifavald bar að tók allt að
blómstra í þessu áður lítt þekkta
og niðurnídda þorpi. Leirmun-
irnir sem nú tóku að streyma frá
verkstæðinu boðuðu nýja tíma á
vettvanginum, fóru sem eldur um
sinu og kveiktu ekki síður í fram-
sæknum listamönnum álfunnar en
myndverk listamannsins áður. Að
þessu vikið hér vegna þess að
áhrifa Picasso gætti jafnt í mynd-
verkunum á Septembersýning-
unum sem í Laugarnesleirnum og
voru menn hér snöggir
til. Eins og hlutirnir
þróast í listinni voru
þetta mjög heilbrigð
áhrif, framsæknum
verðugt viðfangsefni til
úrvinnslu og þroska.
Laugarnesleirinn
lifði svo svipaða tíma-
lengd og Sept-
embersýningarnar, en
endalokin nokkuð önn-
ur. Septemberhóp-
urinn varð ráðandi afl í
Félagi íslenzkra mynd-
listarmanna sem og
Haustsýningunum um
langt skeið, en fram-
leiðsla Laugarnesleirs varð undir
í samkeppni við innfluttan fjölda-
framleiddan leir- og glervarning,
verðlausan til lengri tíma litið.
Verður að telja það mikinn skaða
að ekki tókst að rótfesta leir-
listina enn frekar í það sinnið, en
tilraunin í sjálfu sér einstakt og
lofsvert framtak.
Í hönd fóru ár sem Gestur var
ekki eins virkur á listasviði,
brauðstritið krafði ýmissa tíma-
frekra fórna til hliðar, um skeið
var hann til að mynda mikilvirkur
og landsþekktur útvarpsmaður.
Gerðist seinna kennari á mynd-
menntunarsviði við Kennaraskól-
ann/háskólann sem varð hans
starfsvettvangur, auk þess að
vera stundakennari
við Háskóla Íslands.
Til frásagnar að eft-
ir starfslok, er
Gestur gat loks
helgað sig æsku-
draumnum óskipt-
ur, gekk hann í end-
urnýjun lífdaga í
list sinni. Næstu ár-
in og svo lengi sem
starfskrafta naut
gerði hann ýmis
þau verk sem trú-
lega munu halda
nafni hans lengst á
lofti. Nú tók hann
rækilega við sér og
einmitt á þeim vettvangi sem
hann hóf feril sinn á, þ.e. í stein-
höggi og blómstraði sem aldrei
fyrr í mjög einföldum þokka-
fullum og markvissum mót-
unarverkum. Mikilsvert að á
tímabilinu bar honum gæfu til að
vinna á höfuðstöðvum Norrænu
menningarstofnuninnar í Svía-
virki í nágrenni Helsingfors, þar
sem þau Rúna munu hafa dvalið í
hálft ár eða svo í mjög heilbrigðu
og gefandi umhverfi.
Með Laugarnesleirnum svo og
verkum frá síðasta tímaskeiði lífs
síns skráði Gestur Þorgrímsson
nafn sitt í íslenzka myndlistar-
listasögu svo um munar.
Bragi Ásgeirsson
Gestur Þorgrímsson
Ljósmynd/Anna Fjóla Gísladóttir
Gestur Þorgrímsson, hendur á steini.
Gestur Þorgrímsson
Listasafn Reykjavíkur
– Hafnarhúsi
Sýningu Ingu Svölu Þórsdóttur og
sýningunni Milli goðsagnar og veru-
leika, nútímalist frá arabaheiminum,
lýkur á sunnudag. Opið kl. 10–17.
Sýningum lýkur
Á ÞESSU ári eru liðin 50 ár frá
stofnun Kirkjukórs Langholts-
kirkju eins og hann hét er hann var
stofnaður 23. mars 1953 og verður
tímamótanna minnst með marg-
víslegum hætti á árinu. Verður
stærsta verkefnið frumflutningur á
Messu fyrir kór, einsöngvara og
sinfóníuhljómsveit eftir Hildigunni
Rúnarsdóttur á föstudaginn langa.
Hildigunnur er á starfslaunum hjá
kórnum við að semja messuna og
eru æfingar hafnar. Á afmælisdag-
inn 23. mars er stefnt að því að
halda tónleika með eldri félögum
þar sem flutt verða verk sem verið
hafa á efnisskrá kórsins frá upphafi
s.s. motettur eftir Bruckner ásamt
léttari lögum.
Í maí tekur kórinn þátt í flutningi
Requiem eftir Verdi með Sinfóníu-
hljómsveit Norðurlands ásamt kór-
um fyrir norðan.
Í júní verður haldið til Danmerk-
ur þar sem frumflutt verða ný verk
í samstarfi kórsins við Tritonuskór-
inn í Danmörku og kammerkórinn
Skýrák frá Færeyjum. Þetta er
samstarfsverkefni sem hófst sl.
sumar hér á landi og lýkur næsta ár
í Færeyjum og er styrkt af Nor-
ræna menningarsjóðnum.
Í nóvember er síðan stefnt að því
að flytja Messías með Sinfóníu-
hljómsveitinni ásamt eldri félögum
úr kórnum sem sungið hafa verkið
og standa vonir til að þeir geti orðið
vel á annað hundrað.
Auk þessa mun kórinn standa
fyrir einsöngstónleikum þar sem
fram koma söngvarar sem hafið
hafa söngferil sinn með kórnum, en
þeir eru fjölmargir.
Helgi Þorláksson var fyrsti org-
anisti og kórstjóri Langholtssafn-
aðar og tók Jón Stefánsson við
starfi hans árið 1964 og gegnir því
enn.
Fagnar hálfrar
aldar afmæli
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Hildigunnur Rúnarsdóttir og Jón Stefánsson bera saman bækur sínar.