Morgunblaðið - 16.06.2003, Qupperneq 17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. JÚNÍ 2003 17
skipaferðum við Ísland; að starfrækja
björgunarþyrlusveit; að gera áætlanir
um varnir landsins og æfa framkvæmd
þeirra; að tryggja öryggi þeirra sem
lenda í lífsháska á Íslandi og á hafinu í
kring og að viðhalda og starfrækja
NATÓ-mannvirki á Keflavíkurflugvelli
– eru á færi Íslendinga. Verkefnin yrðu
unnin í samstarfi við grannþjóðir og
bandalagsþjóðir í NATÓ og kostuð af
fleirum en okkur.
Atvinna og umræður
Sé Bandaríkjaher á förum frá Íslandi
missa margir vinnu í byggðarlögunum á
Suðurnesjum. Vegna óvissunnar um
áframhaldandi veru hersins hefði verið
skynsamlegt að flýta flutningi innan-
landsflugs og þjónustu við það til
Keflavíkurflugvallar og treysta þannig
atvinnugrundvöll á svæðinu. Mörg önn-
ur rök hníga að þeim flutningi, sem
ekki verða rakin hér. Tveir alþjóða-
flugvellir nánast hlið við hlið verða
heldur ekki reknir til frambúðar ef við
þurfum að kosta rekstur þeirra beggja
að fullu.
Alþingi hélt úti öryggismálanefnd
sem stóð fyrir rannsóknar- og útgáfu-
starfsemi um varnar- og öryggismál á
níunda áratugnum. Þessi starfsemi var
lögð af án þess að neitt tæki við af
henni. Nú þegar þörf er á að Íslend-
ingar endurskoði viðhorf sín til öryggis-
mála er nauðsynlegt að efla umræðu á
þessu sviði. Alþingi ber einnig að búa
þannig um hnúta að lagaumgjörð og
lýðræðislegt taumhald séu eins og best
verður á kosið í íslenskum öryggis-
málum.
Hefðbundnum hugmyndum um land- og
loftvarnir er varpað fyrir róða og í stað-
inn sett leiftursóknar- og íhlut-
unarstefna. Hér er ekki um tæknilegar
útfærslur að ræða, heldur pólitíska- og
hernaðarlega stefnubreytingu sem ekki
verður hnikað í bráð, hvað sem okkur
kann að sýnast um skynsemi nýrrar
stefnu. Hugsanlegt er að íslenskum
stjórnvöldum takist með tilvísun til
gagnkvæmra skuldbindinga varn-
arsamningsins og vegna hálfrar aldar
samstarfs að framlengja bráðabirgða-
ástandið á Keflavíkurflugvelli í nýrri
bókun. Það breytir ekki því að tíma-
bært er að hefja undirbúning að nýrri
varnaráætlun fyrir Ísland í samstarfi
við NATÓ og Bandaríkin, eða endur-
skoða varnarsamninginn í ljósi nýrra
aðstæðna.
Miklu meiri ábyrgð
Ný varnaráætlun myndi örugglega
krefjast miklu meiri ábyrgðar á eigin
vörnum en Íslendingar hafa vanist.
Grannþjóðir okkar verja 2- 3% þjóð-
arframleiðslu sinnar til varnar- og ör-
yggismála. Ef Íslendingar gerðu slíkt
hið sama þýddi það 16-25 milljarða
króna framlag á ári, sem væri 6-9% af
fjárlögum ríkisins í dag og þætti mikið.
Sagt er herstöðin í Keflavík kosti
Bandaríkin 22 milljarða króna á ári. Til
samanburðar má geta þess að reiknað
er með að skattekjur íslenska ríkisins
hafi aukist um 30 milljarða króna til
frambúðar þegar hinu mikla fram-
kvæmdatímabili vegna álvers og virkj-
unar fyrir austan lýkur. Við höfum því
efni á að taka meiri þátt í vörnum
landsins, en auðvitað myndi ákvörðun
um slíkt þrengja að öðrum kostum og
verkefnum.
Viðfangsefni eins og að fylgjast með
ig hægt væri að sinna ábyrgð
kisins á öryggi eigin borgara
ndingum vegna þátttöku Ís-
alþjóðlegri samvinnu, m.a.
mboðs til öryggisráðs Samein-
na. Efling embættis ríkislög-
a og innlimun almannavarna í
að skoða í ljósi þeirrar við-
nú á sér stað, að mestu þegj-
óðalaust, til að efla ákveðna
nskri öryggisgæslu.
arnaráætlun nauðsyn
m ekki ætlast til þess lengur
íkastjórn leggi fámenni, fá-
kunnáttu í meðferð tækni-
grundvallar mati sínu á því
n framkvæmir skyldu sína
varnarsamningnum. Hún er
bundin samningi um að
sem frekast má verða að ör-
ku þjóðarinnar. Það má
ram að nærvera hermanna
asta hernaðarveldi heims hér
helsta tryggingin fyrir ör-
nski miklu fremur en það
ið er úti loftvörnum með
Íslandi. Á tímum kalda
ar því hins vegar haldið fram
ri einmitt slík herseta sem
ér ógnun um kjarnorku-
á Ísland. Slík ógnun er ekki
í dag. En sjálfsagt má færa
með og á móti í sambandi við
a hættu á árásum „Tyrkja-
a“ og „Hundadagakonunga“
kin eru að umbylta kerfi her-
na í heiminum í samræmi við
kennd hefur verið við for-
un og forvarnarstríð. Gamlar
s-herstöðvar með setuliði falla
þá mynd af hættum og ógn-
þau telja sig vera að fást við.
gin öryggi
Höfundur er 1. varaþingmaður Samfylking-
arinnar í Reykjavík suður.
BÆJARYFIRVÖLD í Kópavogi
hafa nú til skoðunar hugmyndir
um skipulag á landi Lundar í
Kópavogi. Hér er um að ræða tún
og mannvirki á Lundi í Fossvogs-
dalnum, en þar var rekinn mynd-
arlegur búskapur um langa tíð.
Skipulagshugmyndirnar gera ráð
fyrir mikilli háhýsabyggð á svæð-
inu, allt að átta 8 til 13 hæða hús-
um auk leikskóla og hverfisversl-
unar. Hér er líklega um að ræða
milli 400 og 500 íbúðir. Bílastæði
og annað sem fylgir slíkri byggð
eru mikil og nokkuð víðfeðm.
Gömlu mannvirkin víkja svo til öll
og meginhluti landsins fer undir
byggingar, götur og bílastæði.
Útivistarsvæðið verður aðþrengt
og gönguleiðir liggja rétt við veggi
13 hæða húsa
Fyrri hugmyndir
Fyrir um það bil tveimur árum
komu fram hugmyndir um að
byggja á svæðinu hátæknimiðstöð
með möguleika á íbúðum á efri
hæðum. Í þeirri hugmynd var að-
aláherslan lögð á að byggðin væri
við Nýbýlaveginn og „skermaði“
þannig dalinn sjálfan að nokkru
frá umferðarhávaðanum. Þess var
gætt að ganga sem minnst á úti-
vistarsvæðið í dalnum og því má
segja að sú hugmynd hafi verið í
framhaldi af langri baráttu Kópa-
vogsbúa gegn því að lögð yrði
hraðbraut eftir Fossvogsdalnum
endilöngum.
Á þessum grundvelli var sett
inn í aðalskipulag Kópavogs:
„Haldið er opnum möguleika á að
hátæknimiðstöð geti risið í landi
Lundar í Fossvogsdal enda verði
ný byggð á Lundarsvæðinu aðlög-
uð að byggðinni sem er austan og
sunnan við svæðið.“
Var þetta samþykkt samhljóða í
bæjarstjórn þegar aðalskipulag
bæjarins var endurskoðað vorið
2002.
„Nýja hugmyndin“
Trúlega gerir efnahags-
umhverfið hugmynd um „hátækni-
miðstöð“ nokkuð áhættusama. En
án þess að nokkuð hafi verið rætt
um breyttar forsendur eða breyt-
ingar á aðalskipulagi, koma núver-
andi hugmyndir skyndilega fram.
Ég hef talað gegn þessum hug-
myndum og gagnrýnt sérstaklega
byggingarmagnið og hvernig
málatilbúnaði er háttað. Í raun
segir þetta nokkra sögu um
hvernig staðið er að skipulags-
málum, kynningu á þeim og sam-
ráði við íbúa af hálfu sveitarfé-
laga. Gangurinn er venjulega sá
að skipulagsnefnd og bæjarstjórn
láta fullvinna tillögu sem síðan er
auglýst eins og lög gera ráð fyrir.
Þannig uppfylla sveitarfélög lag-
anna bókstaf, en því miður er
reynslan sú að sáralitlar breyt-
ingar eru venjulega gerðar á
skipulagi þó fjöldi athugasemda
berist frá íbúum og öðrum. Nær-
tækt dæmi er til að mynda skipu-
lag á Vatnsendasvæðinu þar sem
mörg hundruð manns mótmæltu
fyrirætlunum bæjaryfirvalda án
neins sérstaks árangurs, og hægt
er að nefna fjölmörg önnur dæmi
úr sveitarfélögum um land allt.
Nýjar aðferðir
Það á að standa með miklu opn-
ari hætti að kynningu á skipulags-
hugmyndum en nú er gert. Strax í
upphafi ætti að leita samráðs við
íbúa í næsta nágrenni Lundar og
víðar um hugmyndir um uppbygg-
ingu á Lundarsvæðinu. Skipulag á
að verða til með virkri þátttöku
nágranna og annarra en ekki með
þeirri þröngu valdastjórnaraðferð
sem ríkt hefur.
Í ræðu sem Styrmir Gunn-
arsson, ritstjóri Morgunblaðsins,
hélt á landsþingi Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga síðastliðið
vor ræddi hann aukinn áhuga al-
mennings á skipulagsmálum:
„Í því sambandi vekur sérstaka
athygli hvað hinn almenni borgari
hefur mikinn áhuga á skipulags-
málum, bæði hinum stærri línum í
skipulagi sveitarfélaga en einnig
einstökum þáttum skipulagsins.
Dæmin um þetta eru fjölmörg.
Þegar ég horfi út um gluggann
heima hjá mér í Kópavogi, þar
sem bæjarskrifstofur Kópavogs
voru einu sinni til húsa í eldhúsinu
í næsta húsi, rís hærra og hærra
með hverjum deginum fjölbýlis-
hús, sem íbúarnir í því hverfi vildu
ekki sjá. Þegar ég horfi út með
Fossvoginum, Kópavogsmegin
spyr ég sjálfan mig hvers vegna
fjaran hafi verið eyðilögð með
uppfyllingu. Þegar ég geng um
Fossvogsdalinn þakka ég Guði
fyrir, að áformin um hraðbraut í
gegnum dalinn náðu ekki fram að
ganga. Og svo mætti lengi telja.
Við sem störfum við fjölmiðla finn-
um vel hvað skipulagsmálin vekja
upp sterkar tilfinningar hjá fólki.“
Möguleikar nýrrar tækni
Í ræðunni rakti Styrmir einnig
hvernig upplýsingabyltingin gerir
okkur kleift að gera íbúana mun
virkari í ákvarðanatöku, auk nauð-
synjar þess að þróa aðferðir um
virkara og beinna lýðræði. Ég hef
orðið var við það sjónarmið að ég
hefði ekki átt að ræða hugmynd-
irnar að skipulaginu á
Lundarsvæðinu op-
inberlega á þessu stigi
heldur bíða þangað til
þær væru fullmótaðar og
tilbúnar til auglýsingar.
Ég er algerlega ósam-
mála þessu sem ég vil
kalla gamaldags viðhorf.
Skipulagshugmyndir
eiga náttúrulega að vera
aðgengilegar íbúum á
þróunarstiginu, svo að sem flestir
gæti haft áhrif á fyrstu stigum.
Prófraun bæjarstjórnar
Það má segja að bæjaryfirvöld í
Kópavogi standi frammi fyrir
nokkurri prófraun vegna þessa
máls. Lundarsvæðið er viðkvæmt
og í nánum tengslum við vinsælt
útivistarsvæði. Gönguleiðin með-
fram kirkjugarðinum og Fossvog-
inum og inn Fossvogsdalinn og
upp í Elliðaárdal er býsna vinsæl
og fjölfarin. Þar fléttast saman
útivistarsvæði Kópavogs og
Reykjavíkur, enda er það ekki
einkamál Kópavogs hvernig til
tekst með uppbygginu á þessu
svæði. Það er gamli hugsunarhátt-
urinn sem víða sést á sveitarfé-
lagamörkum, að ekkert er hugað
að því sem við tekur.
Nýtum tækifærið
Við eigum að nýta tækifærið og
móta skipulag á þessu svæði með
nýjum hætti, hafa virkt samráð
við íbúa, hagsmunasamtök og aðra
sem áhuga hafa og reyna að vinna
skipulagsferlið með samræðu og
frjóum skoðanaskiptum en ekki
með einhliða samþykktum sem
leiða af sér óhjákvæmileg mót-
mæli með öllu því sem því fylgir.
Þetta er prófraun sú sem við bæj-
arstjórnarmenn í Kópavogi stönd-
um frammi fyrir. Vonandi föllum
við ekki á því prófi.
Skipulagsslys í
Fossvogsdal!
Eftir Flosa
Eiríksson
Höfundur er bæjarfulltrúi og oddviti
Samfylkingarinnar í Kópavogi.
„Við eigum að nýta tækifærið
og móta skipulag á þessu
svæði með nýjum hætti, hafa
virkt samráð við íbúa, hags-
munasamtök og aðra sem
áhuga hafa …“
ardeilda
lltrúa
ns, hef-
aukinn
stu ár-
að lán-
-
liggj-
dregst
rás varð
i hjá
urlönd-
gar.
a að
tti að
undir
næði. Í
inna
num
. Núver-
hér á
n rík-
lána-
hug-
ða að
ð þýða
yrgða,
meiri
ækkar.
rskurð-
rmi
rískra
angi
Róm-
slensk
fa til
búða-
ækkun
fafyr-
slu á að
tenda á
ndir
di lán-
ndi
yrkja
ja á að
kipta-
betra
jóri Sam-
tækja.
VIÐ þekkjum flest dæmi um ein-
staklinga og fjölskyldur sem á
undanförnum árum hafa flust frá
Reykjavík eða valið sér annað
sveitarfélag til búsetu vegna þess
að ekki hefur fengist húsnæði við
hæfi í höfuðborginni. Lóðafram-
boð hefur verið með minnsta
móti, húsnæðis- og leiguverð
hærra en áður hefur þekkst og
fleiri kostir hafa boðist í ná-
grannasveitarfélögunum. Vegna
þessa hefur fólksfjölgun í Reykja-
vík ekki verið með sama hætti og
annars staðar á höfuðborg-
arsvæðinu og vegna þessa bíða
okkar Reykvíkinga stór verkefni í
skipulagsmálum sem ekki þola
bið. Þar er brýnast að auka lóða-
framboð og afnema lóðauppboð
sem almenna reglu við úthlutun
lóða. Verði þetta ekki gert getum
við hvorki vænst þess að Reykja-
vík þróist með þeim hætti sem
við flest viljum, né vænst þess að
höfuðborgin standi jafnfætis ná-
grannasveitarfélögunum þegar
íbúar velja sér stað til framtíð-
arbúsetu.
Sé litið á staðreyndir sem
tengjast skipulagsmálum í
Reykjavík kemur í ljós að staða
þessara mála er ekki góð og
stefna, eða öllu heldur stefnu-
leysi, borgaryfirvalda hefur skað-
að eðlilega uppbyggingu í borg-
inni. Þessu til stuðnings má
benda á að í ársskýrslu bygging-
arfulltrúans í Reykjavík árið 2002
er að finna yfirlit um bygging-
arframkvæmdir í Reykjavík. Þar
kemur m.a. fram að árið sem
áhrifa skipulagsákvarðana R-list-
ans fór að gæta var bygging-
armagn í borginni aðeins tæplega
100.000 fermetrar en hafði árið
áður verið tæplega 200.000 fer-
metrar. Sama þróun sést þegar
litið er til fjölda nýrra fullgerðra
eða fokheldra íbúða í Reykjavík á
þessum tíma. Árið 1995 var fjöldi
anburði við önnur sveitarfélög,
þar sem ánægjan fer um og yfir
70% í sveitarfélögum á borð við
Garðabæ, Kópavog og Mos-
fellsbæ. Þetta er ekki síður slæm
niðurstaða þegar litið er til þess
að í engum málaflokki fær sveit-
arfélag í þessari könnun lægri
einkunn. Það er sem sagt hvergi í
þeim 13 sveitarfélögum, sem í
þessari könnun voru skoðuð,
meiri óánægja með nokkurn
málaflokk.
Áhrifanna af þeirri stefnu sem
ríkt hefur í skipulagsmálum í
Reykjavík gætir ekki aðeins í við-
horfum þeirra sem hér búa.
Þeirra gætir ekki síður þegar litið
er til þróunar fólksfjölda. Á sama
tíma og fólksfjölgun hefur aldrei
verið meiri á höfuðborgarsvæðinu
er hún með minnsta móti í höf-
uðborginni. Þetta er m.a. staðfest
í greinargerð með frumvarpi að
fjárhagsáætlun borgarsjóðs fyrir
árið 2003, þar sem fram kemur
að 1. desember 2001 voru Reyk-
víkingar 112.268 talsins og hafði
aðeins fjölgað um 0,8% frá sama
tíma árið 2000. Þetta er minnsta
fjölgun sem verið hefur í borginni
í rúman áratug. Þar kemur einnig
fram að á árunum 1995–2000
fjölgaði íbúum höfuðborgarsvæð-
isins um tæp 12% en aðeins um
8% í Reykjavík á sama tíma.
Allar þessar staðreyndir segja
okkur að við verðum að blása til
nýrrar sóknar í skipulagsmálum í
Reykjavík. Sú sókn á að fela í sér
framsæknar hugmyndir um
skipulag nýrra byggingarsvæða,
stóraukið framboð lóða og afnám
lóðauppboða sem almennrar reglu
við lóðaúthlutanir. Sú sókn á
einnig að fela í sér þann sjálf-
sagða metnað fyrir hönd borg-
arinnar að hún verði fyrsti kostur
flestra þegar kemur að því að
velja stað til framtíðarbúsetu.
fullbúinna íbúða aðeins 450 en
hafði árið áður verið 690 og fjöldi
fokheldra íbúða aðeins 256 en var
413 árið 1994.
Þessar tölur sýna miklar breyt-
ingar, en í umræddu yfirliti kem-
ur einnig fram að þær eru ekki
aðeins mælanlegar frá einu ári til
annars. Öðru nær, þessi þróun
hefur verið viðvarandi allan
valdatíma R-listans. Þannig voru
á árunum 1995–2002 að meðaltali
aðeins byggðar rúmlega 500 full-
gerðar íbúðir í Reykjavík á ári.
Átta árin þar á undan voru hins
vegar að meðaltali tæplega 700
fullgerðar íbúðir byggðar árlega í
Reykjavík. Sama þróun sést þeg-
ar litið er til fokheldra íbúða á
sama tímabili. Frá 1987 til 1994
voru þær að meðaltali um 500 á
hverju ári, en hafa undanfarin
átta ár aðeins verið tæplega 300.
Þetta þýðir að á undanförnum ár-
um hefur framboð íbúða verið
mun minna í Reykjavík en var ár-
in á undan, sem að sjálfsögðu hef-
ur haft áhrif á þróun húsnæðis-
og leiguverðs í borginni og hvatt
fólk til fjárfestinga í öðrum sveit-
arfélögum þar sem framboð hefur
verið meira.
Önnur sláandi staðreynd um
stöðu skipulags- og bygging-
armála í Reykjavík birtist í könn-
un Gunnars Helga Kristinssonar
prófessors þar sem skoðuð er
ánægja íbúa í ýmsum sveit-
arfélögum með þjónustu þeirra.
Meðal annars var könnuð ánægja
íbúa með skipulags- og bygging-
armál. Þar kemur fram að aðeins
39% Reykvíkinga eru ánægð með
þessi mál í borginni. Þetta er
ekki aðeins slæm útkoma í sam-
Sókn í stað stöðnunar
í skipulagsmálum
Eftir Hönnu Birnu
Kristjánsdóttur
Höfundur er borgarfulltrúi og
fulltrúi Sjálfstæðisflokksins í skipu-
lags- og byggingarnefnd.
„Okkar Reykvíkinga
bíða stór verkefni í
skipulagsmálum,
sem ekki þola bið.“