Morgunblaðið - 18.09.2003, Blaðsíða 14

ERLENT
14 FIMMTUDAGUR 18. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í
BANDARÍKJUNUM er það
hald sumra fréttaskýrenda að
George W. Bush forseti gæti
tæpast leyft sér að vonast eft-
ir endurkjöri haustið 2004
verði efnahagsástandið helsta kosn-
ingamálið líkt og alltraust hefð er fyr-
ir. En Bandaríkjamenn eiga í stríði,
„hryðjuverkastríðinu“ svonefnda,
sem Bush lýsti yfir eftir árás hermd-
arverkamanna á Bandaríkin 11. sept-
ember 2001. Víst þykir að Bush og
Repúblíkanaflokkurinn hyggist beina
sjónum alþýðu manna að öryggismál-
unum í kosningabaráttunni, sem senn
brestur á, en kannanir hafa leitt í ljós
að á þeim vettvangi nýtur forsetinn
umtalsverðs trausts. Þetta m.a. kann
að breytast nú þegar Wesley Clark,
fyrrverandi hershöfðingi, hefur
kunngjört að hann hyggist sækjast
eftir því að verða frambjóðandi
Demókrataflokksins í forsetakosn-
ingunum 2004. Clark skýrði frá þess-
ari ákvörðun sinni á fréttamanna-
fundi í gær.
Var yfirhershöfðingi
NATO í Evrópu
Wesley Clark er 58 ára að aldri.
Hann á að baki langan og um flest
glæstan feril innan Bandaríkjahers.
Þar var honum lyft til æðstu metorða
og mestu trúnaðarstarfa. Hann var
m.a. yfirhershöfðingi Atlantshafs-
bandalagsins (NATO) í Evrópu og
stjórnaði sem slíkur aðgerðum þess
gegn Serbum vegna glæpaverka í
Kósóvó árið 1999. Það kom ekki síst í
hlut Clarks að halda bandalaginu
saman í þá 78 daga sem loftárásirnar
á Júgóslavíu stóðu yfir en mistök og
ágreiningur reyndu mjög á innviði
þess. Þeirri aðgerð lauk með sigri
NATO og bundinn var endi á valda-
feril Slobodans Milosevic, forseta
Júgóslavíu.
Clark fékk heiðursmerki vegna
framgöngu sinnar í Víetnam 1969–
1970 þar sem hann stjórnaði fót-
gönguliðum. Þar særðist hann fjórum
sinnum. Hann átti hins vegar lengst
af fremur frið- og farsælan feril.
Hann hefur á hinn bóginn verið um-
deildur mjög á seinni árum, einkum
innan Bandaríkjahers þar sem marg-
ir kveðast ekki geta treyst honum og
aðrir efast um framsýni hans á sviði
öryggis- og hermála.
Dúxinn fer til Oxford
Ferill hans verður á hinn bóginn
ekki dreginn í efa og hann er um flest
glæsilegur. Clark ólst upp í Little
Rock í Arkansas og er því sveitungi
Bills Clintons, fyrrverandi forseta,
eða því sem næst. Hann hlaut herfor-
ingjamenntun við West Point-her-
skólann, lauk þar prófi árið 1966 og
dúxaði. Hann var og sá eini í sínum
árgangi sem valinn var til að stunda
framhaldsnám við Oxford-háskóla í
Bretlandi á svonefndum Rhodes-
styrk en sá heiður fellur almennt og
yfirleitt aðeins afbragðsnámsmönn-
um í skaut. Við Oxford lauk Clark
meistaranámi á sviði heimspeki,
stjórnmála og hagfræði.
Clark kleif metorðastigann innan
bandaríska varnarmálaráðuneytisins
í tíð Clintons forseta þó svo sagt sé að
þeir hafi ekki þekkst sérlega vel áður
en sá síðarnefndi gerðist húsbóndi í
Hvíta húsinu. Clark hefur hins vegar
jafnan verið bendlaður við Clinton og
verið kallaður „einn af hershöfðingj-
um Clintons“. Vafalaust verður því
beitt gegn honum í þeirri baráttu sem
framundan er.
Clark starfaði fyrir herráð Banda-
ríkjanna og kom sem yfirmaður
þeirrar skrifstofu er vinnur að stefnu-
mótun og áætlanagerð að Dayton-
samkomulaginu árið 1995 sem batt
enda á þriggja ára ófrið í Bosníu. Árið
1997 varð hann yfirhershöfðingi
NATO í Evrópu (SACEUR).
Persóna Clarks og framganga öll
nánast frá barnæsku verður nú tekin
til skoðunar í Bandaríkjunum.
Flokksbræður hans sem ákveðið hafa
að leita eftir valdamesta embætti í
heimi hér munu án efa óttast framboð
hans og endurskoða áætlanir um eig-
in baráttu. Fjendur Clarks í röðum
repúblíkana munu sömuleiðis leita
allra leiða til að koma á hann höggi.
Greind, ósveigjanleg
tilfinningavera
Clark er umdeildur og á það jafnt
við um persónuleika hans og stjórn-
unarstíl. En jafnt andstæðingar sem
samherjar taka jafnframt fram að
maðurinn sé gæddur miklum hæfi-
leikum, hann sé greindur vel og
gæddur óvenju næmum herfræðileg-
um skilningi. Sá eiginleiki kann að
nýtast honum á næstu mánuðum.
Hann er hins vegar sagður tilfinn-
ingavera – nokkuð sem almennt hefur
ekki verið talið einkenni þrautþjálf-
aðra og sigursælla herforingja. Hann
getur verið hranalegur í framkomu
og er vændur um að hlusta lítt á aðra.
Enda fór það svo að Clark lenti í
deilum við ráðamenn hermála í
Bandaríkjunum og þeirrar úlfúðar
gætir enn þótt hann hafi nú látið af
störfum og yfirboðarar hans horfið úr
embætti.
Sagt upp í kvöldverðarboði
Í Kósóvó-deilunni hvatti Wesley
Clark ákaft til þess
að landsveitum yrði
beitt til að sigrast á
herafla Serba. Á
það vildi William
Cohen, þáverandi
varnarmálaráð-
herra, ekki fallast
og var þess í stað treyst á loftárásir úr
öruggri 15.000 feta hæð. Mánuði eftir
að aðgerðum gegn júgóslavneska
hernum lauk var Clark síðan gert að
gjalda fyrir framhleypni sína. Í júl-
ímánuði árið 2000 er Clark var með
Bandaríkjaforseta í Litháen var hon-
um tilkynnt í kvöldverðarveislu einni
að Cohen hefði ákveðið að losa hann
undan skyldum sínum sem SACEUR
í Evrópu. Clark varð öldungis forviða
og taldi þessa framkomu freklega
móðgun. Hann átti þá eftir þrjá mán-
uði af skipunartíma sínum og hafði
búist við því að hann yrði beðinn um
að sinna þessu embætti í ár í viðbót.
Um þetta má lesa í lesa í minninga-
bók Clarks, „Waging Modern War:
Bosnia, Kosovo and the Future of
Combat“, frá árinu 2001.
Clark átti einnig í deilum fáeinum
dögum eftir að átökum vegna Kósóvó
lauk en þá tóku rússneskir hermenn
flugvöllinn í Pristina. Clark gaf skip-
un þess efnis að flugbrautin skyldi
eyðilögð úr lofti til að Rússar gætu
ekki flutt þangað aukinn liðsafla.
Þessa fyrirskipun Clarks hundsaði
breskur herforingi, Michael Jackson,
með eftirfarandi orðum: „Herra
minn, ég ætla ekki að hefja þriðju
heimsstyrjöldina fyrir yður.“ Þess
skal getið að ráðamenn NATO halda
því fram að lýsing Clarks eigi ekki við
rök að styðjast, hann hafi ekki verið
þvingaður úr embætti.
Ónauðsynleg aðgerð
og röng herfræði
Á undanliðnum mánuðum hefur
mest borið á Clark vegna andstöðu
hans við innrásina í Írak. Clark taldi
þá aðgerð fráleita og ónauðsynlega
með öllu. Hann fór sem herfræðileg-
ur fréttaskýrandi CNN-sjónvarps-
stöðvarinnar hörðum orðum um þá
ákvörðun Bush-stjórnarinnar að fara
með hervaldi gegn Saddam Hussein
og mönnum hans í
Írak. Þegar inn-
rásin hófst gagn-
rýndi hann síðan
herfræðiáætl-
unina sem fylgt
var en helsti höf-
undur hennar var
Donald Rumsfeld varnarmálaráð-
herra. Ýmsir telja að sú gagnrýni sé
nú að reynast réttmæt þegar horft er
til þeirra erfiðleika sem Bandaríkja-
menn eiga við að glíma í Írak.
Clark hefur haldið því fram að
Bandaríkjamenn hafi afrekað það eitt
í Írak að skapa þar fullkomna ring-
ulreið og hann hefur lýst yfir efa-
semdum um réttmæti þess að fara
með hernaði gegn erlendum ríkjum
til að uppræta hryðjuverkaógnina.
Henni verði aðeins eytt með því að
ráðast beint gegn hryðjuverkahópum
þar sem þeir halda til.
Clark er því ekki óvanur deilum og
er sagður í ágætu sambandi við um-
heiminn en sambandsleysi í því við-
fangi hefur á stundum verið sagt ein-
kenna herforingja þá sem leitað hafa
eftir pólitískum frama vestra og víðar
um heim. Er þess skemmst að minn-
ast að hershöfðinginn Dwight D. Eis-
enhower kunni ekki að nota síma þeg-
ar hann tók við völdum í Hvíta húsinu
1953 enda vanastur því að gefa und-
irsátum fyrirskipanir, þeir sáu síðan
um að koma þeim til réttra viðtak-
enda.
Clark er trúlega vanari nútíma-
tækni og -tólum en hann hefur haldið
sig í Little Rock síðustu árin þar sem
hann býr ásamt konu sinni, Gert. Og
til að öllu sé til skila haldið um fjöl-
skylduhagina skal upplýst að þau
hjónin eiga einn son sem heitir Wesl-
ey rétt eins og pabbinn en hann ku
fást við handritagerð fyrir sjónvarp.
Í opinberri þjónustu
Vinir Wesleys Clarks og aðdáend-
ur segja að hann sé ágætlega pólitísk-
ur maður, réttsýnn og ákveðinn.
Sjálfur hefur Clark sagt að áhugasvið
hans sé engan veginn bundið við víg-
tól, öryggismál og áætlanir um hern-
að. Hann kveðst telja að Bandaríkin
eigi í erfiðleikum og segir það skyldu
sína að bjóða fram krafta sína. „Ég
hef nánast allt mitt líf verið í opin-
berri þjónustu – ef frá eru dregin þrjú
ár. Og það er erfitt að fylgjast með því
þegar þjóðin á í vanda og leiða hjá sér
hlutskipti landsmanna. Þetta er
áskorun og maður vill koma til hjálp-
ar og láta gott af sér leiða. Og ég hef
áhyggjur af mörgu í landi okkar, ekki
aðeins af utanríkismálunum heldur
innanlandsmálefnum líka,“ sagði
Clark í viðtali í sumar.
Clark hefur – eins og t.a.m. Eis-
enhower forðum – enga reynslu af
beinni þátttöku í stjórnmálum. Hann
hefur aldrei boðið sig fram í kosning-
um en ætti að þekkja innviði stjórn-
kerfisins betur en margir keppinaut-
ar hans. Ógerlegt er að segja fyrir um
hvaða viðtökur framboð hans fær og
hvort meðbyrinn, sem gera má ráð
fyrir í upphafi, haldist. Og í raun er
afar lítið vitað um stjórnmálaskoðanir
mannsins. Hann er að auki ekki mjög
þekktur í Bandaríkjunum, ekki frek-
ar en aðrir þeir sem sækjast eftir því
að verða frambjóðandi demókrata á
næsta ári. Könnun ein vestra leiddi í
ljós að tveir af hverjum þremur gátu
ekki nefnt á nafn neinn þeirra sem nú
sækjast eftir útnefningunni.
Suðurríkin í brennidepli
Á hinn bóginn er staða Clarks um
margt merki- og forvitnileg. Fyrrver-
andi hershöfðingi getur vísast skapað
sér sérstöðu í krafti þekkingar sinnar
og reynslu nú þegar Bandaríkjamenn
kveðast eiga í „hnattrænu stríði gegn
hryðjuverkaógninni“. Hitt kann ekki
síður að reynast Clark vel að hann er
úr suðurríkjum Bandaríkjanna.
Nokkuð ljóst má telja að hver sá
demókrati sem ætlar sér að sigra
Bush verður að ná árangri í suður-
ríkjunum þar sem repúblíkanar hafa
mjög treyst stöðu sína á undanliðnum
árum. Tveir síðustu forsetar demó-
krata, þeir Jimmy Carter og Bill
Clinton, hafa báðir komið úr suðrinu.
Loks er þess að geta að taki erf-
iðleikum Bandaríkjamanna í Írak
ekki að linna kann það að reynast
Clark vel að hafa verið andvígur her-
förinni frá upphafi. En þá er gengið
út frá því að kjósendur vestra snúi
baki við Bush þrátt fyrir „hryðjuver-
kastríðið“ og ógnanir við öryggi
Bandaríkjamanna heima sem erlend-
is. Ógerlegt er með öllu að segja fyrir
um þróun mála hvað Írak varðar og
pólitísk áhrif vegna ástandsins þar.
Herforinginn blæs
til nýrrar sóknar
Wesley Clark, fyrrverandi hershöfðingi,
hefur ákveðið að sækjast eftir því að
verða útnefndur frambjóðandi Demó-
krataflokksins í forsetakosningunum í
Bandaríkjunum á næsta ári. Ásgeir
Sverrisson segir frá Clark og ferli hans.
AP
Wesley K. Clark, myndin var tekin í gær þegar gert var hlé á sjónvarps-
viðtali sem tekið var við hann í heimaborginni, Little Rock í Arkansas.
’ Herra minn, égætla ekki að hefja
þriðju heimsstyrj-
öldina fyrir yður. ‘
asv@mbl.is
VERIÐ er að leggja lokahönd á und-
irbúning að fyrsta mannaða geim-
skoti Kínverja. Líklegt er að af því
verði á næstu þremur mánuðum.
Þetta kom fram í máli But Sun
Laiyan, sem er aðstoðarforstjóri
Geimvísindastofnunar Kína. Sun
kvaðst ekki vilja greina frá því hve-
nær Kínverja yrði í fyrsta skipti skot-
ið út í geiminn en sagði að förin yrði
farin fyrir áramót. Niðurtalning gæta
hafa hafist á mánudag, 15. þessa mán-
aðar, þannig að eldflauginni verði
skotið á loft 15. næsta mánaðar.
Sun varðist og frétta af því hvort
tveir geimfarar frekar en einn yrðu
um borð í geimfarinu sem verður af
gerðinni Shenzou V. Eldflaugin sem
ber það verður á hinn bóginn af gerð-
inni „Gangan langa 2-F“ en það heiti
vísar til valdatöku kommúnista í Kína
undir stjórn Maós formanns.
Fyrr í ár skýrðu kínversk stjórn-
völd frá því að 12 geimfarar væru nú í
þjálfun vegna fyrstu mönnuðu geim-
fararinnar. Ekki hefði verið ákveðið
hver þeirra hreppti það hnoss að vera
skotið á ofsahraða út í himingeiminn,
landi og þjóð sinni til dýrðar.
Geimfarið Shenzou IV sneri til
baka til jarðar 5. janúar í ár eftir 162
klukkustunda ferð og var almennt tal-
ið að sú för hefði verið lokaæfingin
fyrir mannaða geimskotið síðar í ár.
Kínverjar
undirbúa
geimskot
Peking. AFP.
Fyrsta mannaða
geimferðin á næstu
þremur mánuðum
ASHRAF Ahmad Mohmmad
var á þriðjudag gær sekur í
Eystra-landsrétti í Næstved um
að hafa myrt 14 ára gamla dótt-
ur sína, Sonay, en hún fannst
látin í höfninni í Præstø í fyrra.
Talið er, að um svokallað
„sæmdarmorð“ hafi verið að
ræða en föður Sonay mislíkaði
að hún skyldi vilja lífsstíl eins og
danskir jafnaldrar hennar nutu.
Mohammad, sem er íraskur
að þjóðerni, var dæmdur í 14
ára fangelsi og verður að því
loknu vísað frá Danmörku fyrir
fullt og fast. Kom þetta fram á
fréttavef Jyllands-Posten.
Mynd af dönskum strák
Á árinu 2000 var faðir Sonay
dæmdur í sex mánaða fangelsi
fyrir að hafa lamið dóttur sína,
sem þá var aðeins 12 ára, með
gardínustöng og síðan reynt að
kyrkja hana. Tilefnið var það, að
þeir foreldrar hennar höfðu
fundið mynd af dönskum strák í
fórum hennar. Héldu þeir því
fram, að hann ætti sök á því, að
hún væri ekki lengur óspjölluð
en Sonay vísaði því á bug og
sagðist hafa verið tekin nauðug
er fjölskyldan var í Tyrklandi
fyrst eftir flóttann frá Írak.
Við réttarhöldin kom meðal
annars fram, að Mohammad
hafði verið búinn að gefa hana
tyrkneskum vini sínum og sam-
ið um það í gegnum síma og
einnig, að Sonay hefði haft á
orði, að hún vildi gerast kristin.
Þetta mál hefur verið mikið í
fréttum í Danmörku og þykir
sýna þá hyldýpisgjá, sem er á
milli vestrænnar menningar og
hugarheims margra innflytj-
enda, einkum þeirra, sem komið
hafa frá Miðausturlöndum.
Dæmt
fyrir
„sæmd-
armorð“