Morgunblaðið - 14.11.2003, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 14. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
É
g gleymi því aldrei þeg-
ar ég heyrði Kiri Te
Kanawa fyrst syngja ar-
íuna fallegu úr Brúð-
kaupi Fígarós, Dove
sono. Það var á plötu
með London Philharm-
onic – ég man að ein af
uppáhaldssöngkonun-
um mínum, Frederica von Stade var í hlutverki
Cherubinos og sir George Solti stjórnaði. Dove
sono er ein af dásamlegustu smíðum Mozarts
og hvergi hefur mér fundist guðs elskaða tón-
skáldið, Amadeus, fara nær himnaríki. Tign og
reisn þessarar aríu er einhvern veginn svo upp-
hafin – hún bókstaflega flýtur jörðu ofar, ljóð-
ræn og þokkafull, þrungin himnesku andríki.
Eða var það bara Kiri?
Söngur hennar var svo ólýsanlega fallegur –
ég vissi ekki alveg hvar Mozart sleppti og Kiri
tók við í þessari dáindis upplifun.
Sennilega eru Mozart og Kiri bara eitt; í það
minnsta hefur hún helgað stóran hluta ferils
síns söng á sópranhlutverkum hans og þar hafa
ekki margar söngkonur gert betur – hann hlýt-
ur að hafa hugsað um söngkonu, einmitt eins og
Kiri þegar hann samdi þessa rullu. Ætli tíminn
muni ekki leiða í ljós að Kiri Te Kanawa hafi
verið mesta sópransöngkona heims á síðari
hluta 20. aldar. Það kæmi mér ekki á óvart.
Og nú er ég á leið til móts við Dame Kiri, þar
sem hún veitir blaðamönnum góðfúslega viðtal
vegna tónleika hennar og Julians Reynolds í
Háskólabíói annað kvöld kl. 19.30. Aðstoðar-
maður hennar tekur á móti okkur Kristni ljós-
myndara, og setur okkur strax í hálfgerða varn-
arstöðu vegna myndatökunnar. Það má ekki
taka myndir meðan við spjöllum saman, og það
mega ekki falla skuggar á andlit söngkonunnar
– myndin á að vera skýr. Varla verður það þó
vandamál. Eftir sögur af ljósmyndurum sem
hefur verið vísað í burtu eftir mislukkaðar til-
raunir til að mynda söngkonuna, fer aðstoðar-
maðurinn upp að sækja dívuna, og við Kristinn
sitjum róleg og bíðum.
Dame Kiri gengur í salinn, hnarreist og há-
vaxin, í ljósum jakka með grænt sjal liggjandi
yfir öxlina. Augun eru það sem maður tekur
strax eftir, brún og hlý og stafa mildi og góðvild.
Vonandi að þau fyrirheit reynist sönn og að
undirtónninn í orðum aðstoðarmannsins hafi
bara verið fjas. Þétt og hlýtt handtak – og við
byrjum að spjalla.
Alin upp í fiskimannasamfélagi
„Ég veit ekki hvort bakgrunnur minn í tón-
listinni hafi verið nokkuð mikið öðruvísi en ykk-
ar hér. Þegar ég var að alast upp, var ég auðvit-
að í umhverfi, þar sem hefð Maoríanna var
sterk, en við höfðum líka allt hitt, sem tilheyrir
vestrænni menningu; Broadway-söngleiki og
óperu þar á meðal. Ég varð strax heilluð af óp-
erunni og gat aldrei fengið nóg. Mér þótti þessi
heimur dásamlegur, án þess að ég væri að
hugsa um að ég yrði ef til vill partur af honum.
Á Nýja-Sjálandi var þó allt svolítið á eftir því
sem var á Vesturlöndum. Sjónvarp kom til
dæmis ekki fyrr en ég var orðin fjórtán ára. Að
öðru leyti held ég að æska mín hafi verið svipuð
því sem venjulegt fólk hér þekkir. Minn upp-
runi er í fiskimannasamfélagi, í dag á ég fiski-
bát, og hef mjög gaman af því að veiða, elda og
borða góðan fisk.“
Söngstjarna á Nýja-Sjálandi
Dame Kiri hefur alla tíð verið annáluð fyrir
óvenju fagra rödd sína. Mér leikur því forvitni á
að vita hvort hún telji þessi raddgæði einskæra
guðsgjöf, eða hvort raddtækni og túlkun hafi
eitthvað með tóninn að gera.
„Sennilega er þetta sambland af öllu þrennu.
Röddin mín var þó þannig, að ég vissi alltaf að
ég myndi geta sungið. Ég man ekki lengur hve-
nær ég gerði mér grein fyrir því að ég vildi
verða söngkona – en mér finnst eins og sú
ákvörðun hafi í raun verið að vaxa með mér frá
því ég var mjög ung. Mér þótti mjög gaman að
skemmta mér þegar ég var á unglingsaldri, en
um leið og ég fann, að það átti ekki saman að
djamma og syngja, hvarflaði ekki annað að mér
en að setja sönginn í fyrsta sætið, hann var
númer eitt. Foreldrar mínir studdu mig með
ráðum og dáð og ég fékk góð tækifæri.“
Kiri var enn unglingur þegar hún var orðin
stjarna í heimalandi sínu. Hún söng allt mögu-
legt; vinsæl söngleikjalög, þjóðlega tónlist
Maoría, óperuaríur, dægurlög – allt sem henni
fannst gaman að syngja. Þó segir hún, að þótt
hún hafi í þá daga þótt fremur ung þegar hún
komst á óperusvið í London, þá
þyki það eðlilegt í dag. „Þetta er
orðinn svo harður heimur og æsku-
dýrkunin er svo mikil; að ef söng-
konur eru ekki komnar vel á veg
með feril sinn uppúr tvítugu, finnst
þeim ekkert ganga. Mér finnst
þetta miður, og held að þrátt fyrir allt verði það
alltaf svo að söngvarar með raunverulega hæfi-
leika nái þangað sem þeir ætla sér. Í mínu til-
felli fannst mér söngurinn velja mig, en ekki ég
hann. Þetta átti fyrir mér að liggja, og mér hef-
ur aldrei fundist ég fara á mis við eitthvað, að
hafa ekki gert eitthvað annað við líf mitt.
Á næsta ári verð ég sextug, ég er búin að
syngja í meir en fjörutíu ár, og það kemur að
því að söngferli mínum lýkur. En það er ekki
þar með sagt að ferli mínum ljúki við það. Ég
er núna að vinna að því með börnum mínum
tveimur að koma upp Dame Kiri Foundation,
stofnun sem á að styðja við bakið á ungu
námsfólki við það sem það vill taka
sér fyrir hendur. Þar ætla ég að
láta til mín taka í framtíðinni. Ég
hitti til dæmis Robbie Williams á
hóteli um daginn, þar sem hann var
með föður sínum. Ég gaf mig á tal
við þá og bað Robbie um að gefa
mér áritaða boli, sem ég gæti sett á uppboð
fyrir stofnunina. Hann var ákaflega indæll og
varð fús við bón minni. Ég er meir að segja bú-
in að biðja Karl Bretaprins að tala fyrir mig í
kynningarmyndbandi, þannig að þú sérð að ég
er þegar farin að undirbúa þetta, eltandi frægt
fólk hvar sem ég sé það!“
Ég v
var að v
Arían ú
Kiri he
verki,
Donna
Giovan
hann e
og ætla
þau he
henni.
Elvira
algjör a
frúna s
að hafa
dramat
ur um í
hennar
ar mús
„Jú,
þarf að
Ég vi
alltaf a
gæti su
Dame Kiri Te Kanawa syngur á
Um hana hefur verið sagt að þótt
Pavarotti legðu saman allt sitt be
þá næðu þeir samt ekki að slá h
Jónsdóttir ræddi við Dame Kiri u
ást hennar á óperunni og söngrö
hefur þótt öðrum rödd
Dame Kiri Te Kanawa
Bað popparann
Robbie Will-
iams að gefa
sér áritaða boli
UMDEILDIR STARFS-
LOKASAMNINGAR
Starfslokasamningar við tvo fyrr-verandi forstjóra Byggðastofnun-ar og samanburður á skilmálum
þeirra og þeim samningi sem félags-
málaráðuneytið hefur boðið fyrrverandi
framkvæmdastjóra Jafnréttisstofu hafa
vakið umræðu og undrun undanfarna
daga. Fram hefur komið á ný gagnrýni á
háar fjárhæðir sem féllu í skaut fyrr-
nefndu forstjóranna tveggja, sem báðir
eru karlar, og spurningar hafa jafn-
framt vaknað um það hvort kyn fram-
kvæmdastjóra Jafnréttisstofu hafi haft
áhrif á það að sá samningur sem henni
hefur verið boðinn er mun óhagstæðari.
Valgerður Bjarnadóttir, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Jafnréttisstofu, hef-
ur ekki skrifað undir samning um
starfslok og kveðst ekki líta svo á að
málið sé útkljáð. Á þessu stigi málsins
er ekki unnt að fullyrða um þær for-
sendur sem liggja að baki afstöðu ráðu-
neytisins. En sá mikli munur sem er á
starfslokakjörum karlforstjóranna
tveggja annars vegar og hins vegar
þeim samningi sem framkvæmdastjóra
Jafnréttisstofu var boðinn kemur óneit-
anlega nokkuðspánskt fyrir sjónir. Öll
stýrðu þau starfsemi ríkisstofnana.
Hvað réttlætir það að starf fram-
kvæmdastjóra Jafnréttisstofu sé svo
miklu minna metið en starf forstjóra
Byggðastofnunar?
Svo er annað mál hvort það sé yfir
höfuð eðlilegt af hálfu ríkisins að gera
háa starfslokasamninga við fyrrverandi
yfirmenn opinberra stofnana. Undan-
farin misseri hafa efasemdir um rétt-
mæti hárra starfslokasamninga, bæði í
einkageiranum og hjá hinu opinbera,
farið vaxandi hér á landi sem í ná-
grannalöndunum. Skemmst er að minn-
ast þess að forstjóri og stjórnarformað-
ur Kauphallarinnar í New York,
Richard Grasso, neyddist til að segja af
sér í septembermánuði í kjölfar gagn-
rýni á samning sem hann hafði gert um
starfslok sín, en verðmæti hans nam 188
milljónum dollara. Þá hét breska stjórn-
in því fyrr á þessu ári að skera upp her-
ör gegn slíkum samningum, sem oft
væru gerðir án tillits til gengis viðkom-
andi stofnana eða fyrirtækja og hefðu
vakið reiði og hneykslan meðal almenn-
ings. Almenningi og hluthöfum í fyrir-
tækjum hefur misboðið að stjórnendur
hafi staðið upp með gríðarháar fjárhæð-
ir við starfslok, jafnvel eftir að hafa far-
ist illa við reksturinn, átt í samstarfserf-
iðleikum eða verið af öðrum ástæðum
knúnir til að láta af störfum.
Á almennum markaði hafa hluthafar
tækifæri til að veita stjórnendum fyr-
irtækja aðhald við gerð samninga um
laun og önnur starfskjör. En skattgreið-
endur hafa hins vegar harla lítið um það
að segja hvernig ríkið stendur að gerð
slíkra samninga. Spurningar hljóta að
vakna um það hvort ekki væri æskilegt
að um gerð starfslokasamninga af hálfu
ríkisins giltu ákveðnar viðmiðunarregl-
ur, sem tryggðu að samræmis væri gætt
og að ekki væri kveðið á um óhóflegar
upphæðir.
BÚVÖRUMARKAÐUR OG SAMKEPPNI
VANDI sauðfjár-, svína- og kjúk-lingabænda er augljóslega mikill og
allt útlit er fyrir að framleiðendum í öll-
um þessum greinum fækki verulega.
Það er raunar óhjákvæmileg þróun.
Vegna mikillar samkeppni hefur verð
lækkað svo mikið að framleiðendur hafa
ekki fyrir kostnaði.
Í svína- og kjúklingaframleiðslu hefur
augljóslega verið fjárfest alltof mikið og
byggð upp hús og tæki, sem duga til að
framleiða miklu meira kjöt en markað-
urinn er reiðubúinn að taka á móti.
Bankastofnanir, sem súpa nú seyðið af
röngum ákvörðunum um lánveitingar til
þessara greina, tregðast við að taka af-
leiðingunum og halda skuldsettum
framleiðendum gangandi; vona í lengstu
lög að keppinautarnir gefist upp á undan
og ástandið á markaðnum lagist.
Kindakjötsframleiðendurnir, sauð-
fjárbændurnir, njóta hins vegar ríkis-
styrkja, sem jafnframt trufla markaðinn
og stuðla að offramleiðslu á kindakjöti.
Stöðugt dregur úr innanlandsneyzlu
kindakjöts og illa gengur að koma kjöt-
inu á erlenda markaði. Loks skekkja
þær hömlur, sem enn eru á innflutningi
kjöts, myndina enn frekar.
Það er brýnt að eðlilegt jafnvægi
komist á á kjötmarkaðnum og tryggt
verði að öflugir framleiðendur geti lifað
og dafnað, og jafnframt að á markaðnum
sé eðlileg samkeppni, sem tryggi hag-
stætt verð til neytenda. Í svína- og kjúk-
lingaframleiðslunni mun draga úr of-
framleiðslunni fyrr eða síðar, því að ekki
geta bankarnir haldið endalaust áfram
að forðast afleiðingar ákvarðana sinna.
Þar þarf ríkisvaldið hvergi að koma
nærri. Í sauðfjárbúskapnum hins vegar
þarf ríkið að vinda ofan af stuðningi sín-
um við bændur og beina honum í nýjan
farveg. Það þarf að laga framleiðsluna
að þörfum innanlandsmarkaðarins,
meðal annars með því að greiða eldri
bændum og þeim, sem reka lítil og óhag-
kvæm bú, fyrir að hætta framleiðslu og
setjast í helgan stein eða snúa sér að
öðru. Deila má um þær aukagreiðslur,
sem nú hafa verið ákveðnar til sauðfjár-
bænda umfram gildandi búvörusamn-
ing, en þær miða greinilega m.a. að
þessu. Framtíðarmarkmiðið á hins veg-
ar að vera að sauðfjárbúskapurinn geti
lifað án ríkisstyrkja; íslenzka lamba-
kjötið er gæðavara og áfram verður
spurn eftir því á innanlandsmarkaði.
Í tengslum við aðstoð ríkisins við
sauðfjárbændur hefur verið ákveðið að
skoða samkeppnislögin, í því skyni að
gera bændum auðveldara að bregðast
við fákeppni og undirboðum á búvöru-
markaði, og er þá væntanlega átt við
þróunina í svína- og kjúklingakjötsfram-
leiðslunni. Það getur verið full ástæða til
þess. Breytingar mega hins vegar ekki
verða til þess að draga úr samkeppni og
það hljóta að vera hagsmunir neytenda
sem hafðir verða að leiðarljósi. Tvennt
verður að hafa hugfast í þessu sam-
bandi. Í fyrsta lagi njóta neytendur góðs
af því ef einkaaðilar eru reiðubúnir að
bjóða vörur á lægra verði tímabundið til
að auka markaðshlutdeild sína. Það er
þekkt og eðlileg aðferð í viðskiptum.
Hins vegar er óeðlilegt að sterkir aðilar
beiti slíku til að gera út af við samkeppni
og hækka verðið til lengri tíma. Í öðru
lagi yrði fákeppni á markaðnum ávallt
heimatilbúinn vandi. Aukið frelsi í við-
skiptum með landbúnaðarvörur og lægri
tollar á innfluttar kjötvörur eru einföld
leið til að koma í veg fyrir að hér myndist
fákeppni. Það er einungis ef við lokum
markaðnum sem við eigum slíkt á hættu.
Og fyrst samkeppnislögin eru til
skoðunar með tilliti til búvörufram-
leiðslunnar, er jafnframt tímabært að
taka af öll tvímæli um að frjáls sam-
keppni gildi í landbúnaðinum eins og
annars staðar; að opinber heildsöluverð-
lagning mjólkurvara verði til dæmis af-
lögð.