Vísir - 07.01.1981, Blaðsíða 15

14
VÍSIR
15
VÍSIR
Miðvikudagur 7. janúar 1981 Miðvikudagur 7. janúar 1981
Dæmalaust merkileg togarakaup:
Hver ákvað að kaupa togara til
Þórshafnar og meö hvaöa rökum?
Undanfarið hefur þetta togara-
kaupamál mjög verið til umræðu f
fjölmiölum og flestar raddir hniga f
þá átt að þau skipakaup séu gerö af
vægt orðað litilli fyrirhyggju. En
hvernig veröur svona ákvörðun til
og hver ber ábyrgð á henni? Undir-
ritaöurhefur á siöustu vikum leitað
svara við þessum spurningum og
útkoman er næsta undarleg. Ekki
vil ég fullyrða að mál þetta sé lýs-
andi dæmi um hvernig mál þröast 1
„kerfinu”, þó óttast ég aö finna
megi hliðstæður.
í upphafi skyldi endinn
skoða
Hvar er upphaf málsins? Þaö er
erfitt að ákveða. Þó er ljóst aö fljót-
lega eftir kollsiglingu útgerðar
togarans Fonts, fara heimamenn
að huga að nýjum togarakaupum.
Þeir segja aö atvinnuástandsé afar
slæmt á staðnum og úr þvi verði að
bæta. Byggðadeild Framkvæmda-
stofnunar rikisins fær málið til at-
hugunar og eftir þvi sem best verð-
ur séð, er þar á bæ lögð óhemju
mikil vinna i að kanna stöðuna og
segja fróðir menn að um fá mál
hafi fleiri bréf farið milli deilda i'
þeirri miklu stofnun.
Jafnframt taka heimamenn mál-
ið upp við þingmenn kjördæmisins
og svo er að sjá sem Stefán Val-
geirsson framsóknarþingmaður
hafi tekið málið uppá sina arma og
veitt þvf það brautargengi, sem
dugði. Allir þingmenn kjördæmis-
ins undirrita bréf til rikisstjórnar-
innar, þar sem segir m.a.:
Þlngmannabréf
„Þingmenn Norðurlandskjör-
dæmis eystra fara þess eindregið á
leit viö rilcisstjórnina að hún geri
sem allra fyrst ráöstafanir til þess
að Þórshöfn og Raufarhöfn fái í
samningum leyfi og fyrirgreiöslu
til kaupa á einum skuttogara.”
Siðan er vitnað i bréf sveitar-
stjórans á Þórshöfn til Fram-
kvæmdastofnunar, þar sem beðiö
er um að gerðar verði ráöstafanir
til að þeir fái aðstöðu til að kaupa
ákveðiö skip, sem er Guðbjörg 1S.
Þaö gekk ekki, beiönin hefur senni-
lega komiö of seint, þvi að Guö-
björgu hafði þá þegar veriö ráð-
stafaö.
„Ef ekki reynist mögulegt að
greiða fyrir þvi að Guðbjörg veröi
seld til Þórshafnar, þá leggjum við
á það rika áherslu að leyfi veröi
veitt fyrir kaupum á skuttogara er-
lendis frá og geröar verði viöhlit-
andi ráðstafanir af hendi rikis-
stjórnarinnartil aö gera það mögu-
legt.”
Bréf þetta er sent forsætisráð-
herra og hann leggur það fyrir
rikisstjómina, en ekki Steingrimur
Hermannsson sjávarútvegsráö-
herra, einsog viöa hefur veriö gefið
i skyn i umræðunni.
Lóð Sverris og Bjama á
vogarskálum
Rikisstjórnin biður Fram-
kvæmdastofnun um úttekt á þörf
Þórshafnarbúa fýrir togara. Þar
upphefst eitthvað, sem kallað er
rannsókn og rikisstjórninni er sent
bréf með áliti stofnunarinnar. Ekki
hefurmér tekist að fá afrit af þessu
bréfi. Ég hef þó eftir heimildum,
sem ég tel áreiðanlegar að Sverrir
Hermannsson hafi samiö þaö bréf
og undirritað það, en Bjarni
Einarsson forstöðumaður Byggða-
deildar hafi ekki sent frá sér neina
skriflega skýrslu um málið. í bréfi
Sverris mun vera lögö þung
áhersla á nauðsyn Þórshafnarbúa
á aö fá togara og sagt að það sé
eina sjáanlega úrræöið til aö
bjarga viö rekstri frystihússins á
staðnum.
Bjarni Einarsson kom aftur á
móti fram i sjónvarpi og skýrði
ástæðumar. Þar ber tvær ástæður
efst, þá aö hráefnisaðföng verði að
vera jafnari á árinu en nú er og hin
að stórt hafsvæði úti fyrir Norð-
austurhorninu sé alfriöaö. Af þess-
um tveim sökum er þörfin á togara
brýn, Þórshafnarbúar þurfa að
geta sótt á fjariæg mið og fengið
aflann reglulega á land, sagði
Bjarni.
Togari tryggir ekki jöfn
hráefnisaðföng
Nágrannabæimir, Raufarhöfn og
Vopnafjörður hafa togara. Þaö er
fróðlegt að bera saman aflaaðföng
þessara þriggja staða. Tölur til
samanburðar finnast I skýrslum
Fiskifélags Islands, yfir árin 1978
og 1979. A þeim samanburði er ljóst
aö togari tryggir engan veginn
jafnari hráefnisaðföng en bátar,
nema siður sé. Sveiflurnar eru
mestar á Raufarhöfn bæðiárin en á
Vopnafirði og Þórshöfn eru
sveiflurnar mjög áþekkar. Hitt
stingur í augun að bæði þessi ár
berst mestur botnfiskafli á landi á
Þórshöfn, með hliðsjón af ibúatölu.
Arið 1978 fengu Þórshafnarbúar
7,74 tonn á hvern ibúa, Raufarhöfn
7,55 tonn og Vopnfiröingar 6,71
tonn. Ariö 1979 voru tölumar þess-
ar: Þórshöfn: 8,69 .tonn, Raufar-
höfn: 7,88 tonn og Vopnafjöröur:
7,89 tonn á h'vern ibúa.
Hin stóra ástæðan, sem gefin er
upp, er alfriðaða svæöiö fy rir Norð-
austurlandi. Hið rétta i þvi máli er
að þar er ekkert alfriðað svæöi.
Hinsi. vegar er þar stórt svæði friö-
aö fyrir togveiðum. Enda sýnir sig
að bátar Þórshafnarbúa afla ágæt-
lega á önnur veiöarfæri en troll.
Þar að auki má benda á mjög
mikla tilhneigingu til að draga úr
togveiðum, vegna þess hve orku-
frekar — og þá um leiö dýrar — þær
eru.
Hvað vantar á Þórshöfn?
Litum nú á aðra hlið þessa máls.
Viðvitum nú að hvorki Rauðinúpur
á Raufarhöfn né Brettingur á
Vopnafirði tryggja heimabyggð
sinni jafnari hráefnisaðföng en bát-
ar Þórshafnarbúa, enda þótt báðir
hafi aflaö rétt yfir landsmeðaltal
togara. Sjálfsagt er þó rétt aö
frystihúsiö á Þórshöfn geti annað'
vinnslu meiri afla en þangað berst.
En sömu sögu er að segja um æði
mörg frystihús, viðsvegar um
landið. Flest eru byggð af slikri
„fyrirhyggju” að þau geta annað
miklu meiru en að þeim berst og
einnig miklu meiru en heimafólk
getur annað. Sum frystihúsin eru
nýtt aðeins að einum þriðja hluta
en önnur ráöa til sin erlent vinnu-
afl, sum I tugatali. En gerum þrátt
fyrir allt ráö fyrir að þurfi aö fá
meira hráefni i frystihúsið á Þórs-
höfh. Var þá ekki til önnur leið
FRÉTTMUKI
Sigurjón
Valdimarsson
skrifar
ódýrari og nærtækari en að kaupa
togara? Það er ekki gott að segja
hversu miklu meiri afla þeir þurfa
aö fá til aö teljast mjög vel settir.
Viö vitum aö þeir eru betur settir
en grannbæirnir, sem hafa togara.
Kannski geta þeir ekki hjálparlaust
annað 45% aukningu, en við skulum
áætla þeim það.
Hver á að gefa hverjum
hvað?
A Þórshöfn og Raufarhöfn voru
gerðir út f jórir litlir bátar á árinu
1979, 12, 19, 29 og 36 tonna aö stærð
og öfluðu samtals 1651 tonna. Það
jafngildir um 45% af þeim afla sem
barst á land á Þórshöfh á árinu.
Engar sögur fara af stórfelldum
taprekstri á þessum bátum.
Svo vill til að i Bátalóni I Hafnar-
firöi er nú verið að smiða tvo báta,
annan 25 tonna og hinn 29 tonna.
Samkvæmt upplýsingum frá fram-
kvæmdastjóra þess fyrirtækis
kosta þeir um 170 milljónir gamalla
króna hvor. Samtals mundi þá
kosta 680 milljónir (0,68 milljaröa)
aö smiða fjóra nýja báta af þeirri
stærð og má ætla að þeir hefðu
leyst allan vanda Þórshafnarbúa.
Ef til vill langár Þórshafnarbúa
ekki I báta, en ef til vill langar þjóð-
ina heldur ekki til aö gefa þeim tog-
ara, sem kostar 3,5 milljaröa, eða
3.500 milljónir eða fimmfalt þaö
sem bátarnir kosta sem að öllum
likindum mundu duga til að skapa
staðarbúum ágæta fjárhagslega
afkomu.
Togari eða ibúð fyrir alla
Þvi má svo skjóta hér inni að
Bjarni Einarsson nefndi I sjón-
varpsviðtalinu aö annar kostur
væri að flytja alla Ibúa Þórshafnar
burt. Hann taldi það fráleitt vegna
kostnaðar, fyrst og fremst. Auðvit-
að er ekki fýsilegur kostur að
skylda fólk til flutninga og kemur
tæpast til álita sem raunhæfur
kostur. Eigi að siður er vert að líta
á tölur i rökum Bjama. Til ára-
móta voru i gildi tölur um lánhæfi
ibúða hjá Húsnæðismálastofnun
rlkisins. Þar var 110-114 fermetra
ibúð 100% lánshæf fyrir fimm
manna fjölskyldu. 114 fermetra
ibúð er I flestum tilfellum nálægt
300 rúmmetrum og samkvæmt
byggingavfsitölu þeirri, sem nú er i
gildi, kostar um 33,5 milljónir að
fullgera ibúð af þeirri stærð i fjöl-
býlishúsi. Fyrir togaraverðið, 3500
milljónir, má þá byggja 104 slikar
ibúðir fyrir 520 manns. A Þórshöfn
bjuggu 1. des. 1979 431 Ibúi.
Það er kannski ekki úr vegi að
biðja Framkvæmdastofnun um
greinargerð fyrir niðurstöðu sinni,
þess efnis að togarakaup sé eina
úrlausnin til bjargar.
Ábyrgð, en ekki eftirlit
Við skulum nú reyna að rekja
máliö áfram. Það er ekki að orð-
lengja aö rikisstjórnin ákveður að
heimila Útgerðarfélagi Norður-
Þingeyinga kaup frá útlöndum á
skuttogara, eftir að þingmenn kjör-
dæmisins höföu sent henni sina
áskorun og Framkvæmdastofnun
mælti eindregið með kaupunum.
Og hún gerði betur.
Hún ákvað lika að kosta kaupin
að fullu, aö hluta með rikistryggð-
um lánumogþaösem á vantar með
lánum úr Byggðasjóði. Allar
breytingar, sem gera þarf á skip-
inu áður en þaö er tekiö i notkun
fyrir noröan, teljast til kaupverös.
Enginn veit ennþá hver sú tala
verður, kaupendur telja að hún
verði 3-3,5 milljaröar. Rikisstjórnin
fól Framkvæmdastofnun að annast
fjármögnun kaupanna.
Þaö hefur komið i ljós, að enginn
fulltrúi Framkvæmdastofnunar
tekurþátti ákvöröunum um hvaöa
skip er keypt, né hvaöa breytingar
eru á þvi geröar. Með öðrum orðum
hafa kaupendur opinn reikning hjá
stofnuninni oghafa frjálsar hendur
um I hvaða kostnað er lagt.
Áhugaverð rannsókn
Mjög áhugavert er aö kanna þátt
Framkvæmdastofnunar I þessu
máli. Skýrsla um rannsóknir henn-
ar liggur ekki á lausu, það liggur
ekki einu sinni fyrir hvort hún hafi
nokkur verið gerð. Þar af leiðandi
leggur hún ekki fyrir rikisst jórnina
Þórshafnarbátarnir afla mjög velog þar kemur meiri afli á land en i nágrannaþorpunum, á hvern ibúa
Vísismynd GS/Akureyri.
hvaða valkostir eru fyrir hendi,
hvaöa lausnir þeir gefa eða hvað
þeirkosta. Þaö hefur hvergi komið
fram að nokkrir litlir bátar gætu
leystmálið, hvaða iönaður kæmi til
greina eða hvort ekki mætti landa
hluta þess fisks á Þórshöfn, sem is-
lensk skip sigla með óunninn tii út-
landa. Stofnunin mælir bara ein-
dregið meö togarakaupum og hún
fylgist ekki með hvernig fjármun-
um er eytt i þessi mjög svo um-
deildu kaup.
Að velta sér upp úr vit-
leysunni
Viðbrögö manna hafa verið ákaf-
lega misjöfn, þegar undirritaður
hefur ieitað upplýsinga um þetta
mál. Eins og fram hefur komið hef-
ur ekki tekist að fá aö skoða gögn
Framkvæmdastofnunar um máliö,
þó er skylt að geta þess að þar eru
innan dyra menn, sem fúslega gefa
allar upplýsingar, sem þeir hafa
tiltækar en telja sig ekki hafa
heimild til að veita aðgang að
skjölum.
Þingmenn kjördæmisins hafa
flestir svarað greiðlega þeim
spurningumsem fyrir þá hafa ver-
ið lagðar. Þar hefur m.a. komið
fram að þegar þeir undirrituðu
bréfið til rikisstjórnarinnar var það
gert I þeim skilningi aö verið væri
aö tala um skip, sem kostaði 1-1,5
milljarða. Skylt er að geta þess að
ekki hefur verið talað við þá alla.
Einn þeirra, Stefán Valgeirsson,
neitaði þó ákveðið að svara spurn-
ingum mínum, en sagði: „Eruð þiö
nú ekki búnir að velta ykkur nóg
uppúr þvi i vitleysunni þó aö þið sé-
uö ekki að spyrja meira um það.
Mér sýnist það nú.”
Flökunarvél
,,Ég veit það ekki”
Eftir aö Visir hóf að segja frá
þessum dæmalaust merkilegu
togarakaupum, hafa ýmsir menn
haft samband við okkur til að tjá
okkur hug sinn, með eða móti eftir
atvikum, eða til að veita okkur
frekari upplýsingar. Einn þeirra
sagöi okkur að ákveðið heföi veriö
að kaupa flökunarvélar i skipið og
taldi það vera vegna þess að kaup-
endur skipsins teldu tæpast mögu-
legt að vinna alian aflann I heima-
höfnum, og þá mundi fyrirhugað að
flaka og frysta um borð. Þaö er rétt
i þvi sambandi að minna á að
togarinn er keyptur til að bæta at-
vinnuástand i landi.
Reynt var að fá staðfest að
flökunarvél ætti að fara I skipiö.
Fyrst var Ólafur Kjartansson
framkvæmdastjóri útgerðarfélags
N-Þingeyinga spurður. Hann sagð-
ist ekki vita það og þar sem mér
þótti liklegt að ég heföi misheyrt
svarið, itrekaði ég spurninguna og
fékk aftur sama svar.
,,Ég nenni ekki að tala
við blöð”
Næst var Benedikt Sveinsson lög-
fræðingur og milligöngumaður um
togarakaupin spuröur. Hann svar-
aði: „Ég veit ekki hvort ég á að
vera að gefa ykkur upplýsingar, til
þess að þiö getið haldiö áfram að
niða niöur þessi kaup. Ég nenni
ekki að tala við blöð fyrir
kaupenduma, það er ekki mitt
hlutverk.”
Þá var talað við Guðmund ólafs-
son yfirmann lánadeildar Fram-
kvæmdastofnunar rikisins og taliö
vist að engar breytingar væru
gerðará skipinu, nema meö vitund
og samþykki stofnunarinnar, sem
rikisstjórnin hafði falið að annast
um fjármálahlið kaupanna. En,
eins og fyrr er komið fram, upp-
lýstist að þar á bæ er ekki gert ann-
að i þessu máli en að borga.
Satt eða iogið?
Þá var ekki annaö eftir en að
leita tilseljenda skipsins, sem, eins
og fyrr hefur komið fram, eru
norskiroger útgerðarfélag Iversen
bræðra. Visir náði sambandi við
Harald Iversen og þá kom enn eitt
undrunarefnið á daginn. Harald
Iversen fullyrti að kaupsamningur
hefði enn ekki verið gerður og þvi
vildi hann engar upplýsingar gefa,
þar sem þær kynnu að geta haft
slæm áhrif á söluna. Forsvars-
menn útgerðarfélags N-Þing-
eyinga voru þó hinir bröttustu og
sögðu Iversen fara með rangt mál,
kaupin væru gerð og ekki yröi aftur
snúið.
Niðurstaöan var þá sú að ekki
fékkst úr þvi skorið hvort hug-
myndin væri að setja flökunarvélar
i skipið, en ýmislegt annað kom á
daginn i þeirri könnun.
Samantekt...
Samantekt á niöurstöðum þessa
máls eru i' stuttu máli á þennan
veg:
Ákveðiö er að kaupa rækjutogara
iNoregi tilaðauka atvinnu á Þórs-
höfn. Togaranum þarf að breyta all
verulega til að hann geti sinnt hlut-
verki sinu sem botnfiskveiðiskip og
heildarverðið verður 3-3,5
milljarðar.
Rikisstjdrn tslands ákveöur að
samþykkja kaupin eftir að þing-
menn kjördæmisins og Fram-
kvæmdastofnun hafa eindregiö
mælt með kaupunum og ákveður
jafnframt að lána kaupendum allt
kaupverðiö. Einnig ákveður stjórn-
in að gera undantekningu frá regl-
um sinum um að skip fari úr landi
fyrir hvert sem inn kemur.
Ekki verður séð aö Fram-
kvæmdastofnun hafi gert neina
marktæka könnun á hvernig at-
vinna á Þórshöfn veröi aukin á
hagkvæmastan hátt, enda fást
gögn hennar ekki til lestrar eöa
birtingar né heldur standast rök
talsmanns stofnunarinnar sem
komu fram i sjónvarpsviðtali.
Þingmenn kjördæmisins virðast
heldur ekki hafa kynnt sér hvaða
lausnir væru tiltækar, áður en þeir
beittu sér fyrir togarakaupunum.
...i stuttu máli
Margir þeirra manna sem fjalla
um þetta mál, tregöast við að veita
umbeönar upplýsingar.
Mörg rök benda til að ýmsaraðr-
ar leiðir hefðu dugað betur til aö
auka atvinnu Þórshafnarbúa og að
auki kostað brot af togaraveröi.
Og að lokum: Hvert fiskiskip,
sem bætist i flotann, tekur afla frá
öðrum, þvi fiskistofnar eru full-
nýttir. Jafnframt dregur að sama
skapi úr vinnu i öðrum frystihús-
um. Þó er ef til vill lengst gengið i
sérstæðum vinnubrögðum, ef satt
reynist að þetta skip, sem er keypt
á svo dæmalausan hátt, til að auka
atvinnu á Þórshöfn, á að flaka afl-
ann og frysta um borð og sigla með
hann beint á markað erlendis.
SV