Morgunblaðið - 24.12.2003, Blaðsíða 39

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 24. DESEMBER 2003 39
BÓKAFLOKKURINN Norræn
sakamál hefur fest sig í sessi á íslensk-
um bókamarkaði og nú er þriðja bókin
á íslensku komin
út, full af lögreglu-
sögum héðan og
þaðan af Norður-
löndum.
Í fyrra átti Jó-
hannes Sigfússon,
varðstjóri á Akur-
eyri, bestu söguna
að mínu mati og í
ár er hann mættur
til leiks á ný. Það fer vel á því að hann
skrifi opnunarsöguna í ár en sagan
hans nefnist Afbrot og geðsjúkdómar.
Ágæt saga og fræðandi hjá Jóhannesi
um geðsjúkan karlmann sem ræðst á
fjölmiðlamann á Akureyri og nærri því
drepur hann. Að öðru leyti sanna sög-
urnar í ár að sakamál þurfa ekki að
vera umfangsmikil eða stóralvarleg til
að vera efniviður í hreint frábærar sög-
ur. Í þessu sambandi verð ég að nefna
Skoplegar hremmingar eftir Kurt Er-
ik Andersen, rannsóknalögreglumann
í Kaupmannahöfn, og Tuborgræningj-
ann eftir Søren Kreinøe, lögreglmann í
Lyngby. Sú fyrrnefnda er kímin, og
þar er sagt frá tveimur smákrimmum
sem ætla að ná sér niðri á kaupmanni
fyrir að selja þeim léttbjór í stað bjórs.
Tuborgræninginn fjallar um 30 ára
gamalt sakamál og leggur höfundurinn
áherslu á að lýsa manngerð aðalsögu-
persónunnar svo úr verður hin besta
saga.
Nokkrar sögur voru reyndar full-
þurrar. Það skiptir miklu máli í svona
bók að ganga ekki of langt í því að rifja
upp mál, lið fyrir lið, líkt og verið sé að
sýna hvernig löggan leysti málið,
punktur og basta. Mannlegi þátturinn
má ekki gleymast. Ragnar Jónsson,
rannsóknarlögreglumaður í Reykja-
vík, virðist hafa þessa hluti á hreinu í
sögu sinni Hendur sem meiða, þar sem
fjallað er um rannsókn á stóru barna-
níðingsmáli. Hann lýsir því á sannfær-
andi hátt hvað svona rannsókn getur
orðið þreytandi og erfið, ekki síst þeg-
ar lögreglan er undir stífri pressu um
að finna hinn seka en ekkert gengur.
Eitt verður að teljast undarlegt við
bók um sakamál á Norðurlöndum, að
ekki er minnst einu orði á mótorhjóla-
klíkur á borð við Vítisengla og viður-
eign dönsku lögreglunnar við slíka
menn. Hverju sætir það? Er það ekki
staðreynd að meðlimir úr slíkum klík-
um sitja í fangelsi fyrir alls kyns glæpi,
morð, fíkniefnasölu og fleira? Í Nor-
rænum sakamálum 2004 vil ég sjá
þessu kippt í liðinn og sömuleiðis sjá
betri millifyrirsagnir, myndatexta og
færri prentvillur. Svo verður að nota
rétt orð varðandi réttarkerfið. Það
gengur ekki í svona bók að segja að
sakborningar séu „dæmdir“ í gæslu-
varðhald. Það kom ítrekað fyrir. Eru
menn ekki „úrskurðaðir“ í gæsluvarð-
hald?
Löggan í önnum
BÆKUR
Sakamálafrásagnir
Norræn sakamál 2003. útg. Íþrótta-
samband lögreglumanna á Norður-
löndum. Íslenska lögregluforlagið ehf.
Reykjavík. 223 bls.
NORRÆN SAKAMÁL 2003
Örlygur Steinn Sigurjónsson
ÉG vel sem titil þessa ritdóms 3 orð
sem ganga gegnum bók um lesblindu
sem rauður þráður. Bók, sem þýdd
hefur verið á íslenzku en kom fyrst út í
Bandaríkjunum 1994 undir heitinu
The Gift of Dyslexia. Þessi þrjú orð
eru án efa einhverju fagfólki töm þótt
þau fari fyrir brjóstið á mér, en þýð-
endur þessarar bókar hafa frá mínum
sjónarhóli séð ekki verið öfundsverðir
af hlutverki sínu.
Mér finnst álíka fráleitt að kalla les-
blindu náðargáfu af því að frægir
merkir einstaklingar hafi verið les-
blindir og að kalla sykursýki himna-
sendingu af því einhver merkismaður
hafi hana líka. Fólk á borð við Hans
Christian Andersen, Albert Einstein,
Thomas Edison og Henry Ford er
sagt hafa verið lesblint, svo og einn
mest lesni rithöfundur nútímans, J.K.
Rowling, sem skrifað hefur bækurnar
um Harry nokkurn Potter. Frá sjón-
arhóli Ron D. Davis kom snilligáfa
þess fólks fram vegna lesblindunnar
en ekki þrátt fyrir hana. Hvað sem um
það má segja er afar gott að líta á já-
kvæðar og neikvæðar hliðar fyrirbær-
is eins og lesblindu, ekki sízt til upp-
örvunar fyrir fólk sem þarf á henni að
halda.
Það er merkilegt hve lesblinda virð-
ist enn vera að greinast seint hjá ungu
fólki hérlendis.
Enn er maður
jafnvel að heyra af
menntaskólanem-
um sem barizt
hafa í gegnum 10–
12 ár í skóla án
þess að uppgötv-
azt hafi í hverju
námserfiðleikar
þeirra fólust. Sumir hafa náð öllum
prófum og staðið sig með ágætum í
skóla með blóði, svita, tárum og
ómældri fyrirhöfn, og verið undir
margfalt meira álagi en aðrir nemend-
ur. Mér finnst að eitthvað mikið hljóti
að bjáta á í skólakerfinu og öryggisneti
þess ef margir einstaklingar sleppa
þannig í gegn án þess að lesblinda
þeirra greinist og þeim sé veitt við-
unandi aðstoð. Það er afar ánægjulegt
til þess að vita að aðstoð sé nú orðið fá-
anleg fyrir lesblinda. Fyrir margt full-
orðið lesblint fólk hafa nýjar aðferðir
orðið til þess að gjörbreyta lífinu.
Mér fannst að mörgu leyti fróðlegt
að fara í gegnum þessa bók, en hún er
hálfgert torf og víða illskiljanleg,
a.m.k. fyrir mig sem ekki er lesblind.
Vera má að lesblindir skilji efni hennar
betur en þeim gengur þá áreiðanlega
verr að komast í gegnum textann. Mér
er þess vegna ekki ljóst hver markhóp-
ur fyrir bókina eigi að vera, því efni
hennar er torlæst eins og áður segir en
á bókarkápu segir að þúsundir manna
um allan heim hafi nýtt sér þessa bók
til að losna úr viðjum lesblindu og ann-
arra námsörðugleika og nú getir þú
það líka.
Hugarauga, skynbjag-
anir og skynstilling
BÆKUR
Handbók
Höfundur: Ronald D. Davis og Eldon M.
Braun. Þýðendur: Þuríður Þorbjarnar-
dóttir og Heimir Hálfdánarson. Útgef-
andi: lesblind.com 2003. Prentun: Prent-
smiðjan Oddi hf. Kilja, 308 bls.
NÁÐARGÁFAN LESBLINDA
Katrín Fjeldsted
EKKI virðist neinn hörgull á góðu
efni, hvorki í myndum né máli, frá
þeim Vestfirðingum. Að þessu sinni
bera tveir gamalkunnir höfundar ritið
uppi. Alþýðufræðimaðurinn Ari Ívars-
son frá Melanesi á Rauðasandi opnar
þennan árgang með tveimur prýðis-
góðum ritgerðum. Sú fyrri segir frá
systrasonum tveimur, frændum höf-
undar, Ívari Ívarssyni í Kirkjuhvammi
og Halldóri Júlíussyni, lengstum í
Stekkadal. Báðir voru þeir merkilegir
menn og lifðu lífinu meira fyrir aðra en
sjálfa sig. Vissulega var ástæða til að
minnast þeirra og það er gert hér vel.
Síðari greinin seg-
ir frá landpóstum
á Vestfjörðum,
einkum Sumarliða
Guðmundssyni og
Karli Árnasyni. Í
grein þessari flétt-
ast saman endur-
prentanir úr
greinaköflum og
viðtal við Karl. Þetta er góð viðbót við
hið merka rit Söguþætti landpóstanna
og minnir mann á hvílíkt þrek og þol-
gæði og skyldurækni þurfti til að sinna
þessu erfiða starfi.
Hinn höfundurinn er æði ólíkur
þeim fyrri. Það er húmoristinn Hafliði
Magnússon. Hér á hann drjúggóða
syrpu gamanmála, sem hann hefur
auðsjáanlega verið ötull að halda til
haga. Þá er ennfremur grein hans,
Blaðaútgáfa á Bíldudal 1901 til 1975.
Bílddælingar hafa verið ótrúlega ötul-
ir við að skrifa og gefa út blöð. Hér eru
talin upp sjö blöð, sum handskrifuð,
önnur fjölrituð og einhver prentuð.
Hafliði gerir nokkra grein fyrir sögu
þessara blaða og segir frá einhverju af
efni þeirra. Þar kennir margra grasa.
Bílddælingar hafa verið merkilegir
menn. Skyldu þeir vera það enn?! Þá
er enn frásögn Hafliða af byggingu
Sögubæjarins á Hrafnseyri. Er það
bráðskemmtileg frásögn.
Ritgerð er eftir Hannibal Valdi-
marsson (1985) um byggingu sam-
komuhúss verkalýðsfélagsins í Súða-
vík um 1930. Þar unnu margar
fornfúsar hendur mikið verk á stuttum
tíma.
Nokkrir smáþættir eru svo til við-
bótar. Þar staldraði ég við frásögn
Björgvins Sigurbjörnssonar, sem var
einn björgunarmanna, þegar breski
togarinn Dhoon strandaði við Látra-
bjarg í aftaka veðri.
Og líkt og fyrr er hér mikið af
skemmtilegum og stundum söguleg-
um myndum. Myndasyrpa er frá há-
tíðarhöldum á Hrafnseyri 17.júní 2003
og einnig er birt ræða Elínar Hirst á
sömu hátíð. Myndasyrpa er úr Þing-
eyrarhreppi frá árinu 1962. Þar eru
myndir af býlum og búendum. Og loks
er syrpan Mannlífsmyndir úr Súðavík
frá ýmsum tímum.
Hér er ekki allt upp talið sem í
þessu ágæta riti er að finna. En óhætt
er að segja að það sé hið skemmtileg-
asta og beri ritstjóra og höfundum
gott vitni.
Vestfirðingar fyrr og nú
BÆKUR
Ársrit
Frá Bjargtöngum að Djúpi 6. Ritstj.: Hall-
grímur Sveinsson. Vestfirska forlagið,
Hrafnseyri, 2003, 172 bls.
MANNLÍF OG SAGA FYRIR VESTAN
Sigurjón Björnsson
ÞRÁTT fyrir tal um græðgisvæð-
ingu í íslensku samfélagi eiga hin
mjúku gildi sér marga talsmenn.
Þeir benda á að lífshamingjan og
lífsgæðin eru ekki nema að hluta til
fólgin í efnislegum gæðum heldur
umfram allt því sem er ókeypis,
kærleika, umhyggju, ástvinum,
heilsu, trú og að eiga vissu um að líf-
ið hafi tilgang. Bænaiðkun er sífelld
áminning um þetta. Hún er opið
samband á milli iðkandans og þess
sem hún beinist að. Nýlega voru
gefnar út tvær bækur, annars vegar
Bænir karla með bænum 45 ís-
lenskra karla og hins vegar Bænir
kvenna með bænum 50 íslenskra
kvenna. Fólkið kemur úr öllum
stéttum samfélagsins sumt lands-
þekkt en annað ekki. Konur hafa á
öllum tímum lagt stund á bænalíf og
miðlað trúararfi og gildum kristinn-
ar trúar mann fram af manni, ekki
síst við rúmstokk
barna sinna og í
uppeldi þeirra. Á
þann hátt hafa
þær lagt sinn
drjúga skerf að
grundvelli sið-
ferðis og andleg-
um styrk þjóðar-
innar. Það er því
vel við hæfi að
gefa út bók með sýnishorni af bæn-
um þeirra. Vegna fjölda höfunda og
mismunandi bakgrunns þeirra gefur
bókin góða innsýn inn í bænalíf ís-
lenskra kvenna.
Bæn hverrar konu er á einni blað-
síðu eða opnu í bókinni og efnistök
eru mjög mismunandi að formi og
innihaldi. Beðið er fyrir fjölskyldu
og ástvinum, sjúkum og sorgmædd-
um og íslensku þjóðinni. Einnig er
beðið fyrir friði og réttlæti, kristi-
legu starfi, um visku og styrk til að
takast á við verk dagsins, erfiðleika
og sársauka. Þakkargjörð er einnig
mjög áberandi. Margar bænir eru í
formi talaðs máls en aðrar í ljóð-
formi, bundnu eða óbundnu.
Dæmi:
„…í trú og trausti á þig:“
Góði Guð!
Ég þakka þér fyrir lífið
Sem þú gafst mér,
Gleðina og móðurhlutverkið.
Gefðu öllum börnum líf og ljós
trúar þinnar
Lát þau vaxa og þroskast í trú og
trausti á þig“ (bls. 11).
…ég er konan:
Ég er konan, Kristur,
sem kom og inn þér hleypti
með nýja mynd af mér:
að djásn og dýrmæt perla
sem dýrmætt blóð þitt keypti
ég alltaf verð og er (bls. 69).
„…þú yfirgefur mig aldrei:“
Guð,
Það varst þú sem leiddir mig út úr
myrkinu
Og inn í ljósið.
Þú,
Sem sagðir við mig:
Þið,
Sem fylgið mér munuð ekki ganga
í myrkri,
Heldur hafa ljós lífsins (bls. 54).
Það er vel til fundið að lesa eina
bæn úr bókinni á dag til að orða eig-
in bæn og til íhugunar.
Andvarp sálarinnar
BÆKUR
Bænir
Höfundar eru 50. Útgefandi: Skálholts-
útgáfan 2002. Stærð: 72 blaðsíður. Við-
miðunarverð: 1.980 kr.
BÆNIR KVENNA
Kjartan Jónsson
BÓK um einelti á Íslandi kom ný-
lega út. Ekki er gerð grein fyrir höf-
undinum, Svövu Jónsdóttur, eða
bakgrunni hennar en fram kemur að
hún sé einnig höfundur að bók sem
heitir Hjálp að handan – sögur sex
læknamiðla (Skjaldborg 2002).
Formáli er skrifaður af manni sem
öðrum fremur hefur gert þetta
vandamál sýnilegt almenningi og
orðið til þess að einelti varð að helzta
umræðuefni ársins: Stefáni Karli
Stefánssyni leikara og stofnanda
samtaka sem kalla sig Regnboga-
börn. Ég mætti reyndar á stofnfund
samtakanna sem var afar áhrifarík-
ur. Á bókarkápu kemur fram að
Samtökin leiðbeindu við vinnslu bók-
arinnar með faglegri ráðgjöf og
hvatningu. Hluti söluverðs rennur til
þeirra.
Umræðan undanfarið hefur verið
afar heit og ekki að ástæðulausu því
margur á um sárt að binda vegna
eineltis jafnvel þótt mörg ár séu liðin
frá því að atburðirnir áttu sér stað og
enn aðrir eru fórnarlömb eða ger-
endur hér og nú. Bók um einelti hef-
ur vantað til að mæta þekkingarþörf
alls þess fjölda fólks sem hefur haft
kynni af einelti, beint og óbeint,
fólksins sem hefur drukkið í sig við-
töl og frásagnir í dagblöðum og tíma-
ritum og tjáð sig eða hlustað á um-
ræður í útvarpi og í ljósvakamiðlum.
Vitnað er í slíkt efni og sumt að hluta
endurbirt í bókinni. Þá eru höfð við-
töl við nokkra kunna Íslendinga sem
orðið hafa fyrir einelti og við örfáa
gerendur eða aðstandendur.
Ekki er hægt að flokka alla stríðni
og kerskni barna og unglinga sín á
milli sem einelti og flestir muna eftir
góðlátlegri stríðni eða græskulausu
gamni sem beint var að ákveðnum
skólafélögum áður en orðið einelti
varð til. Komið hefur í ljós að margir
þeir sem fyrir slíku urðu hafa liðið
fyrir það æ síðan og við blasir að ger-
endur átta sig ekki alltaf á afleiðing-
um gerða sinna. Þeim mun mikil-
vægara er að umræðan nú nái til
allra sem málið snertir.
Einelti á sér einnig stað hjá full-
orðnu fóki. Margir vinnustaðir hafa
þurft að takast á við slík vandamál en
enn fleiri eiga það eftir ef að líkum
lætur!
Í skólakerfinu hefur umræða og
þekking á einelti og afleiðingum þess
stóraukizt og gripið hefur verið til
löngu tímabærra ráðstafana allvíða
svo fyrirbyggja megi vandann. Í
kjölfarið fylgir vel undirbúin við-
bragðsáætlun sem felur í sér hvað
gera skuli þegar einelti kemur upp.
Samtökin Heimili og skóli hafa lagt
slíkum fyrirbyggjandi aðgerðum
verulegt lið (sjá heimasíðu þeirra
www.heimiliogskoli.is) og Regn-
bogabörn www.regnbogaborn.is eru
orðin að sýnilegu afli í þjóðfélaginu.
Nokkrir aðilar ruddu brautina og
lögðu veigamikil lóð á vogarskálar
eineltis að mínu áliti, að öðrum ólöst-
uðum. Núverandi vitundarvakning
hefði átt erfiðara uppdráttar ef þeir
hefðu ekki, hver á sinn hátt og hver á
sínu sviði, lagt grunn að umræðu um
og þekkingu á einelti. Fyrst vil ég
nefna umboðsmann barna, Þórhildi
Líndal. Í fyrsta kafla bókarinnar
kemur fram að strax í upphafi starfs
síns í ársbyrjun 1995 hafi hún sett
sér það markmið að vinna gegn
hvers konar ofbeldi gagnvart börn-
um. Hún gerði könnun meðal nem-
endaráða grunnskólanna á því
hvernig umboðsmaður barna gæti
bætt hagsmuni þeirra og réttindi og
komst að því hve einelti lék marga
grátt. Hún skrifaði skýrslu til stjórn-
valda um ástandið og kynnti efni
hennar á blaðamannafundi, stóð fyr-
ir fundaherferð og hélt ráðstefnu á
Hótel Sögu í október 1998 sem marg-
ir muna eftir. Þá vil ég nefna Guðjón
Ólafsson sérkennslufræðing. Viðtal
er við Guðjón í bókinni, en það hefði
mátt vera mun ítarlegra að mínu áliti
því Guðjón er fróður um efnið og hef-
ur skrifað mikið um það. Síðast en
ekki sízt vil ég minnast á nemenda-
ráð margra skóla og einkum skóla-
sálfræðinga sem hafa verið vakandi
gagnvart einelti og látið til sín taka
hvað það varðar. Hugo Þórisson sál-
fræðingur er einn þeirra og viðtal við
hann er að finna í bókinni.
Bókin er nokkuð hrá aflestrar og
mér finnst eins og vissrar fljótfærni
hafi gætt við gerð hennar. Það er
eins og legið hafi heldur mikið á að
koma henni út svo hamra mætti járn-
ið meðan það er heitt og umræðan á
fullu. Það er vissulega skiljanlegt en
kemur niður á gæðum. Efni af þessu
tagi þarf að vinna af fyllstu vand-
virkni og gefa sér nægan tíma til
þess. Það góða fólk sem vitnað er í og
talað er við á slík vinnubrögð skilið,
og ekki síður væntanlegir lesendur.
Ég tek þó viljann fyrir verkið. Regn-
bogabörnum óska ég velfarnaðar og
árangurs á brautinni framundan.
Þegar einelti
kemur upp
BÆKUR
Félagsmál
Höfundur: Svava Jónsdóttir. Útgefandi:
Salka. Reykjavík 2003. 177 bls.
HIÐ ÞÖGLA STRÍÐ – EINELTI Á ÍSLANDI
Katrín Fjeldsted