Morgunblaðið - 18.01.2004, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
D
æmi eru um að útlending-
um hafi verið synjað um
áframhaldandi búsetu á
Íslandi af því að þeir hafi
nýtt sér rétt sinn sam-
kvæmt lögum um fé-
lagsþjónustu sveitarfé-
laganna og þegið
fjárhagsaðstoð frá Félagsþjónustu sveitarfélag-
anna. Katla Þorsteinsdóttir, lögfræðingur Al-
þjóðahúss, segist þekkja dæmi um að fólk hafi
ekki áttað sig á því hvaða afleiðingar tímabundin
fjárhagsaðstoð frá Félagsþjónustunni hafi í för
með sér samkvæmt reglugerð með nýlegum lög-
um um útlendinga. Georg Lárusson, forstjóri
Útlendingastofnunar, segir að því fari fjarri að
tímabundin fjárhagsaðstoð frá Félagsþjónust-
unni útiloki sjálfkrafa endurnýjun dvalar- og bú-
setuleyfis. Öðru máli geti gegnt ef fólk hafi verið
lengi á framfæri hins opinbera og sjái ekki fram
á að fá vinnu í náinni framtíð. Lára V. Björns-
dóttir, félagsmálastjóri Reykjavíkurborgar,
segir að því hafi verið beint til starfsmanna Fé-
lagsþjónustunnar að vara útlendinga við afleið-
ingum þess að þiggja fjárhagsaðstoð.
Engin vafi leikur á rétti útlendinga til þess að
þiggja fjárhagsaðstoð frá Félagsþjónustunni.
Lög um félagsþjónustu sveitarfélaganna kveða
skýrt á um að sveitarfélögum sé skylt að veita
öllum með lögheimili í sveitarfélaginu aðstoð og
tryggja að þeir geti séð fyrir sér og sínum. Út-
lendingar eiga því óskoraðan rétt á að njóta að-
stoðar Félagsþjónustunnar eftir hálfs árs bú-
setu í landinu. Þá kemur fram í lögunum að
erlendum ríkisborgurum, án lögheimilis á Ís-
landi, sé í sérstökum tilfellum veitt fjárhagsað-
stoð. Með fjárhagsaðstoð er í lögunum bæði átt
við lán og styrki.
Í núgildandi rúmlega hálfrar aldar gömlum
lögum um íslenskan ríkisborgararétt (nr. 100/
1952) segir að eitt af skilyrðunum fyrir veitingu
ríkisborgararéttar sé að: „Umsækjandi geti
framfleytt sér hérlendis með hliðsjón af þeim
upplýsingum sem koma fram í umsókn og hafi
ekki þegið framfærslustyrk frá sveitarfélagi síð-
astliðin tvö ár.“ (5. gr. B2.) Nokkur ákvæði af
svipuðum meiði varðandi dvalar- og búsetuleyfi
tóku gildi með nýlegum lögum um útlendinga
(nr. 96/2002). Túlkun þessara ákvæða virðist þó
vera afar mismunandi á milli stofnana eins og
kemur fram hér að neðan.
Tímabundin þörf eðlileg
Katla Þorsteinsdóttir, lögfræðingur Alþjóða-
húss, segir að ekki sé hægt að skilja 36. grein
reglugerðar með áðurnefndum lögum öðruvísi
en að með því að þiggja fjárhagsaðstoð frá Fé-
lagsþjónustunni fyrirgeri útlendingar rétti sín-
um til að fá dvalar- og búseturéttindi endurnýj-
uð. Í greininni segir m.a.: „Það er og skilyrði
útgáfu dvalarleyfis skv. b-lið 35. gr. að umsækj-
andi hafi stundað atvinnu að staðaldri á dval-
arleyfistímanum og að hann hafi ekki notið fjár-
hagsaðstoðar samkvæmt lögum um
félagsþjónustu sveitarfélaganna.“
„Ég geri ráð fyrir að markmiðið með því að
gera að skilyrði fyrir dvalarleyfi að útlendingar
hafi ekki þegið fjárhagsaðstoð frá Félagsþjón-
ustunni sé að útlendingar sjái fyrir sér í landinu,
þ.e. flytji ekki hingað til að setjast upp á kerfið
eins og stundum er sagt. Hins vegar finnst mér
við alls ekki mega líta framhjá því að ýmislegt
getur komið upp og valdið því að fólk þarf á
tímabundinni aðstoð frá Félagsþjónustunni að
halda,“ segir Katla og segist þekkja nokkur
dæmi um að fólk hafi ekki áttað sig á því hvaða
afleiðingar tímabundin fjárhagsaðstoð frá Fé-
lagsþjónustunni hefur í för með sér samkvæmt
reglugerðinni. „Dæmi er t.d. um aðila sem slas-
aðist illa í vinnu fyrir íslenskan atvinnurekanda.
Hann fékk tímabundna aðstoð Félagsþjónust-
unnar þar sem hann hafði ekki unnið nægilega
lengi til að eiga rétt á öðrum möguleikum til
framfærslu. Þessi aðili hafði búið hér ásamt fjöl-
skyldu sinni í tvö ár, eiginkonan var í vinnu og
börnin í skóla en maðurinn fékk synjun um end-
urnýjun leyfis.“
Annað nýlegt dæmi snýst um dvalarleyfi að-
standanda íslensks ríkisborgara. „Móðir hans er
erlendur ríkisborgari og flutti hún til sonar síns
fyrir ári. Hann var að leita sér einhverra upplýs-
inga hjá Félagsþjónustunni þegar fram kom í
spjalli hans og félagsráðgjafa að hann héldi aldr-
aðri móður sinni uppi fyrir utan smávægilegar
tekjur hennar frá heimalandinu. Félagsráðgjaf-
inn fræddi soninn um að móðir hans ætti rétt á
fjárhagsaðstoð frá Félagsþjónustunni sem
næmi mismuninum á tekjum hennar frá heima-
landinu og 70.000 kr. Þetta kom þeim mæðg-
inum skemmtilega á óvart því þröngt var í búi
hjá þeim. Eftir að nýju lögin tóku gildi kom á
daginn að með því að þiggja fjárhagsaðstoðina
hefði móðirin fyrirgert rétti sínum til að fá dval-
arleyfi sitt endurnýjað.“
Hefur móðurinni verið vísað úr landi? „Nei,
synjun Útlendingastofnunar hefur verið kærð
til dómsmálaráðuneytisins,“ segir Katla og vill
engu spá um niðurstöðu ráðuneytisins. „Eins og
fram kemur í reglugerðinni er heimilt að víkja
frá skilyrði um að umsækjandi hafi ekki notið
fjárhagsaðstoðar frá Félagsþjónustunni ef ríkar
sanngirnisástæður mæla með því. Hins vegar er
alveg ljóst að gert er ráð fyrir því að ákvæðið sé
túlkað þröngt.
Almennt er auðvitað gagnrýnisvert að á sama
tíma og í gildi eru lög um að fólk eigi rétt á að
þiggja fjárhagsaðstoð frá Félagsþjónustunni
skuli önnur lög refsa því fyrir að nýta sér þenn-
an rétt sinn. Brottvísun frá landinu er heldur
engin smárefsing eins og sést best í máli kon-
unnar sem nefnd var hér á undan.
Ef mæðginin hefðu vitað hvaða afleiðingar
fjárhagsaðstoðin hefði í för með sér hefðu þau
frekar haldið áfram að skrimta á rúmlega einum
launum en að þiggja hana og eiga von á því að
móðurinni yrði vísað úr landi.“
Sýnt fram á framfærslu
Georg Kr. Lárusson, forstjóri Útlendinga-
stofnunar, vísar til 11. greinar laga um útlend-
inga þar sem segir að veita megi útlendingi dval-
arleyfi ef framfærsla hans, sjúkratrygging og
húsnæði sé tryggt samkvæmt nánari reglum
dómsmálaráðherra. Hann segir að því fari fjarri
að tímabundin fjárhagsaðstoð frá Félagsþjón-
ustunni útiloki sjálfkrafa endurnýjun dvalar- og
búsetuleyfis. „Við mat á hverri umsókn fyrir sig
er meðal annars hugað að því hvort viðkomandi
geti sinnt framfærsluskyldu sinni hér á landi,
þ.e. hvort hann geti séð fyrir sér og sínum með
eigin fé eða atvinnutekjum. Fjárhagsaðstoð frá
Félagsþjónustu fellur ekki undir framfærslu
samkvæmt lögunum. Ef umsækjandi hefur að-
eins þegið tímabundna fjárhagsaðstoð, er í
vinnu og uppfyllir að öðru leyti skilyrði laganna,
þykja þó ríkar sanngirnisástæður mæla með já-
kvæðri afgreiðslu. Ef á hinn bóginn umsækjandi
hefur lengi verið á framfæri Félagsþjónustunn-
ar, er ekki í vinnu og sér ekki fram á að fá vinnu í
bráð getur gegnt öðru máli um niðurstöðuna,“
sagði Georg og játaði því að dæmi væru um að
fólki hefði verið vísað úr landi af fyrrgreindum
ástæðum. „Almennt teljum við okkur sýna
fyllstu sanngirni og synjum ekki beiðnum nema
fólk hafi verið á framfæri sveitarfélagsins í lang-
an tíma. Við höfum verið afar skilningsrík gagn-
vart tímabundinni fjárhagsaðstoð í umsögn okk-
ar um umsóknir erlendra ríkisborgara um
íslenskan ríkisborgararétt.“
Katla var spurð hvort hún teldi að félagsráð-
gjafar væru sér nægilega meðvitandi um hvaða
afleiðingar fjárhagsaðstoð frá Félagsþjónust-
unni gæti haft fyrir útlendinga með dvalar- og
búsetuleyfi. „Þegar ég hef haft samband við Fé-
lagsþjónustuna í svona tilfellum hefur mér alltaf
verið sagt að fólk hafi verið varað við. Aftur á
Vísað úr landi fyrir að
Morgunblaðið/Þorkell
Útlendingastofnun hefur synjað út-
lendingum um leyfi til áframhald-
andi búsetu í landinu af því að þeir
hafi þegið fjárhagsaðstoð frá Fé-
lagsþjónustunni. Anna G. Ólafs-
dóttir grennslaðist fyrir um hvort/
hversu mikla fjárhagsaðstoð útlend-
ingar mega þiggja án þess að eiga á
hættu að vera vísað úr landi.