Vísir - 07.10.1981, Blaðsíða 9

Miövikudagur 7. október 1981
r-------------------------■■■
,,Ég myndi aldrei telja skjól-
stæöing heilbrigðan nema hanu
I hefði komist fyrir alla fordóma
■ sina gagnvart kynhneigö til per-
sóna af sama kyni. Ef viökom-
I andi er hommi eöa lesbia koma
■ þess konar viöhorf aö s jalfsögöu
i veg fyrir aö hann fa'i notið til-
finninga sinna. En jafttvel þótt
viðkomandi sé heterósexdal fer
ekki hjá þvi aö svona viðhorf
I eru honum skaöleg”. (George
Weinberg: Society and the
I healthy homosexual, bls. 1. New
| York, 1972).
Hómófóbia, meövituð eöa
ómeövituö andstyggö á sam-
■ kynhneigð er vestrænn
■ m enningarsjúkdómur. Vegna
| þesshve hann er útbreiddur var
a honum gefinn litill gaumur
þangað til Weinberg skýr-
■ greindi hann 1972.
Hómófóbia er órökstudd attd-
styggö og órökstyðjanleg af
I hálfu þeirra er þaö vildu. Þeir
gripa tilslagoröa en megna ekki
aö færa fram rök, sem þeir teldu
boöleg á öörum vettvangi. Þessi
| andstyggö þeirra veldur þeim
leyndum og Ijósum ama og jafn-
| vel þjáningu. Þeir búa viö ótta-
■ tilfinningu og skerta möguleika
til mannlegra samskipta og ef
viðkomandi er lesbia eöa
hommi bætist viö sjálfsbæling,
* óbærileg sjálfsfyrirlitning og
I þegar verkast vill óviljandi
■ sjálfsopinberun.
Hómófóbia á heima I flokki
meö öörum fælnisjúkdómum, en
þar sem htin er svo útbreidd og
■ hefur svo viötækar og alvarleg-
ar afleiöiugar fyrir einstaklinga
og samfélag, hvilir sérstaklega
I þuug skylda á öllum aöilum,
sem ábyrgð bera, að vinna aö
upprætingu hennar.
■ Hver eru einkenni
■ hómófóbiu?
Fæstir taka eftir einkennum
I hómófóbiu. Sjúkdómurinn er
I svo útbreiddur að menn hafa
. vanist honum telja hann jafnvel
I eðlilegt ástand. Starfsbróöir
I Weinbergs, sálfræðingurinn
. Kenneth Smith, framkvæmdi
I fyrstu fræðilegu könnunina á
| fylgni hómófóbiu og annarra
þátta. Háskólanemar fengu i
| hendur hefti með ýmiss konar
| staðhæfingum og krossuðu við
1 já eða nei eftir þvi' hvort þeir
f “ féllust á þær eða ekki. Meðal
I staðhæfinganna voru niu sem
I leiða i ljós vott um hómófóbi'u.
I Lesendur ættu að spreyta sig á
, þeim, eitt hómófóbiustig fæst
I fyrir svarið sem er tilgreint i
■ sviga, lægsta einkunn er 0,
hæsta einkunn 9:
1) Homma á að loka inni svo
| að þjóðfélagið njóti verndar
(já).
2) Mér yrði brugðið ef ég
kæmist að raun um að ég væri
staddur einn ásamt homma ein-
hversstaðar (já).
3) Hommar ættu að fá að
i gegna opinberum stöðum eins
* og aðrir (nei).
4) Ég myndi ekki vilja eiga
, aðild að félagi þar sem hommi
I væri félagsmaður (já).
5) Tilhugsunin um kynlif
, homma vekur með mér viðbjóð
(já).
6) Ef lög sem beinast gegn
. samkynhneigð yrðu felld úr
I gildi, myndi hlutfall homma i
I landinu haldast óbreytt (nei).
7) Hommi gæti orðið góður
I forseti Bandarikjanna (nei).
■ 8) Ég myndi óttast um barn
1 mitt ef kennari þess væri
I hommi (já).
9) Ef hommisettistviðhliðina
* á mér i strætisvagni yrði mér
| órótt (já).
Yfirleittgefst ekki tækifæri til
I þess að leggja svona próf fyrir,
I þegar maður þarf að átta sig á
I því, hvort einhver aðili er hald-
I inn hómófóbiu. En einkennin
I koma oftast i ljós og eru
. greinanleg i fari manna, þegar
I glögglega er athugað.
Fyrst má telja óvilja til þess
" að ræða á nokkurn hátt um þaö
| sem snýr að einhverju leyti að
■ samkynhneigð og vandræðaleg
■ þögn þegar aðrir nefna slikt.
| Þetta fólk kýs að vikja sér und-
I an tilhugsuninni um það sem
■ hefur i reynd mikið neikvætt
P gildi í undirmeðvitund þess.
_ Stigsmunur er á þessum við-
I brögðum og þvi að svara og
■ gera grein fyrir þvi að þetta
" skuli ekki nefna vegna almenns
VISIR
Hómofóbía
smekks eða velsæmis, eða af
öðrum viölika ástæðum. Oft er
þessileið reyndar neyðarúrræði
þeirra sem kysu heldur aö
þurfa ekki að rjúfa þögnina.
Virkari hómófóbia kemur
fram i þörf á að koma á fram-
færi neikvæðum viðhorfum sin-
um til allssem snýrað samkyn-
hneigð jafnvel að fyrra bragði.
Þá er gjarna lögð áhersla á trú,
velsæmi, tilgang lifsins þörfina
fyrirfjölgun mannkyns og fleira
þess háttar, til þess að leiða i
ljós, að samkynhneigt fólk
bregðist skyldum sinum, en að
viðkomandi ræki þær sjálfur
eftir þvi sem aöstæður leyfa
honum.
Ageng hómófóbia lýsir sér
með brýnni þörf til þess að
draga markalinu, gera skörp
skil, milli sjálfs sin og samkyn-
hneigðs fólks eða einstaklings
úr þeim hópi. Lögð er áhersla á
að hommar og lesbiur séu gædd
neikvæðum eiginleikum sem
eru reyndar andstaða þess sem
viðkomandi telur bestu eigin-
leika i fari sinu, eiginleika sem
allir þurfa að gera sér grein
fyriraðhann býryfir. Hann hef-
ur knýjandi þörf fyrir að lýsa
þvi yfir á þennan óbeina hátt, að
hann sé ekki hommi/lesbia.
Hástig hómófóbiu nefnist
„homósexúal panik” á útlendu
máli. „Hómósexúal panik skýr-
ir sum ofbeldisverk sem verða
með þeim hætti, að ungur
maður sem lætur eftir sér að
fylgja nokkuð eldri manni heim
eftir skyndiviðkynningu á opin-
berum stað, lætur leiða sig til
kynmaka en snýst svo ofboðs-
lega öndverður við og verður
manninum að bana. Ohemju-
skapur við verknaðinn,
ávinningsleysið af honum og al-
ger bKndni fyrir afleiðingum
hans eru vottur um jafnvægis.
leysi mannsins sem er ekki hægt
að skýra á fullnægjandi hátt
með andstyggð hans á samkyn-
hneigð heldur verður að skilja
þetta f ljósi þess, að það er hon-
um geysilegt áfall þegar hann
gerir sér ljóst að maðurinn
hefur svipt hann þeirri sjálfs-
imynd sinni að hann væri gagn-
kynhneigður”. (D.J. West:
Homœexuality re-examined,
bls. 203. London, 1977).
Hverjum er hættast við
að fá hómófóbiu?
Hómófóbi'a leggst á fleiri
karla en konur, en bæði gagn-
kynhneigt fólkog samkynhneigt
á hana á hættu. Það, að maður
sýnir einkenni hómófóbiu er þvi
alls ekki vísbending um að hann
sé ekki samkynhneigðúr. Les-
biur og hommar, sem hafa
hómófóbiu liða m jög fyrir hana,
hvort heldur þau viðurkenna
kynhneigð sina fyrir sér eða
ekki og einkenni verða sterk.
George Weinberg lýsir fimm
meginástæðum til þess að menn
fá hómófóbiu:
1) Áhrif gyðingdóms, kristni
og islams. Stofnanir þessara
trúarbragða hafa löngum túlkað
ýmsar kenningar þeirra sem
bann eða allt að þvi bann við þvi
að lifa i samræmi við samkyn-
hneigð sina. Viðhorf trúar-
bragðanna eru mjög stór þáttur
i vestrænni menningu og eru
alls ekki bundin við þá eina sem
lita á kenningarnar sem sin
trúarbrögð. Hér á landi fer sem
betur fer litið fyrir opinskáum
áróðri gegn hommum og lesbi-
um innan lúthersku og kaþólsku
trúfélaganna. 1 enskumælandi
löndum er sérstakt trúfélag
samkynhneigðs fólks Metro-
politan Community Church og
einkunnarorð þeirra sem i þvi
eru, eru: Drottinn er minn
hirðir og hann veit að ég er
hommi/lesbia.
2) Leyndur ótti við að vera
sjálf(ur) hommi/lesbia. Þar
sem hómófóbia verður til á
barnsaldri áðuren fólk gerir sér
grein fyrir kynhneigð sinni,
neöanmŒls
//Hástig hómofóbíu nefn-
ist //hómósexual panik"
á útlendu máli. Hómó-
sexual panik skýrir sum
ofbeldisverk/ sem verða
með þeim hætti, að ungur
maður, sem lætur eftir
sér að fylgja nokkuð eldri
manni heim eftir skyndi-
viðkynningu á opinberum
stað, lætur leiða sig til
kynmaka en snýst svo of-
boðslega öndverður við
og verður manninum að
bana", segir Guðni
Ba Idursson.
getur hún orðið til þess að það
viðurkennir aldrei fyrir sjálfu
sér hvernig kynhneigðinni er
varið. Til þess að komasthjá þvi
að viðurkenna fyrir sjálfum sér,
að maður er hommi/lesbia, þarf
ákaflega sterkar og virkar
varnir. Til dæmis hafa flestir,
sem harðast hafa barist gegn
samkynhneigð, hommum og
lesbi'um, verið samkynhneigðir
sjálfir. Otlend dæmi eru Banda-
rikjamennirnir Joseph
McCarthy öldungadeildarþing-
maður og J. Edgar Hoover for-
stjóri alrikislögreglunnar og
Stokkhólmspresturinn Karl-
Erik Kejne.
3) Bæld öfund. Viðkomandi
telur sér trú um að velgengni sin
i samfélaginu sé bundin þvi að
aðrirtelja hann hafa eiginleika,
gagnkynhneigð, sem hann veit
sjálfur aðhann hefur ekki. Hann
gætir þess þvi' vel að tjá aldrei
þær tilf inningar, sem eru
bundnar kynhneigö hans. Sá,
sem leynir þvi ekki að hann er
hommi, ógnar öryggi við-
komandi með þvi aö virðast
segja með þvi: „Arangur þinn
með hinu kyninu er ekki nærri
þvf eins mikilvægur og þú i-
myndar þér. Og sjáðu hve miklu
þú hefur fórnað fyrir hann!”
Þetta fyrirbæri er reyndar mjög
algengt meðal allra sem aö-
hyllast meinlæti, þeim blöskrar
að aðrir skuli geta verið eins
h a mi n g j u s a m i r , oftar
hamingjusamari, en þeir, og
það án þess að hafa fómað
nokkru, aö þvi er viröist.
4) Gildi ógnað. Viðkomandi
telur það sér til gildis að hann er
gagnkynhneigður. Með þvi að
hafna gildismati hans, telja
samkynhneigð nákvæmlega
jafngóðan eiginleika og gagn-
kynhneigð, finnst honum
hommar og lesbiur hafna gildi
hans einnig. Þessi tilfinning er
reyndar hliðstæða þess að eldra
fólki finnst að unglingar séu að
hafna gildi þess, þegar þeir
hafna gildismati þess, það er að
segja hliðstæða kvnslððabilsins.
5) Óttatilfinning bundinþvi'að
hommar og lesbiur skuli geta
hugsað sér að hverfa úr þessu
jarðlifi án þess að hafa alið af
sér afkomanda, t raun hryllir
viðkomandi við þvi, að það sem
hann taldi sinn eina tilverurétt,
virðist einskis metið af öðrum.
Af þvi, sem Weinberg segir
um meginástæður þess að
maður fær hómófóbiu, sést, að
það eru miklar likur á þvi að
verða henni að bráð. Likumar
eru mjög miklar ef mann skort-
ir sjálfsöryggi eða sjálfsálit, ef
maður skipar sér i rim neðar-
lega f þjóðfélagsstiganum og
þarf að leggja áherslu á að
maöur sé ekki neðstur, og ef
maður er hleypidómafullur
yfirleitt.
Við hvaða skilyrði
brifst hómófóbia?
Þeir sem fá hómófóbiu hafa
venjulega smitast af henni á
barnsaldri, þótt einkenni
hennar komi ekki fram fyrr en
siðar. Barninu er innrætt hómó-
fóbia — án þess að það hafi
nokkurn tima verið nefnt, hvað
þá kennt opinskátt, skilst þvi að
samkynhneigð sé fólki ösam-
boðin og að um hanamegiekki
ræða. Þögnin undirstrikar
þetta.
Þegar viðkomandi vex upp og
fer að fylgjast með þjóðli'fi og
fjölm iðlum, verður hann þess á-
skynja að um samkynhneigð og
hommaog lesbíur er aldrei rætt
né ritað nema á neikvæðan eða
niðrandi hátt. Slúðursögur um
einstaklinga, afbrotafréttir og
fréttir af afkáralegu fdlki i fjöl-
miðlum, sorgarsögur sem enda
með réttlátu sjálfsmorði i bók-
menntum og kvikmyndum,
þetta eru þær upplýsingar sem
uppvaxandi Islendingi standa til
boða. Þetta eru kjörskilyrði
hómófóbiu.
Hverjar eru afleiðingar
hómófóbiu?
Afleiðingar hómófóbi'u eru
mjög viðtækar. Verstar eru þær
fyrirfólk sem er samkynhneigt.
Hún kemur algerlega i veg fyrir
að það fái notið tilfinninga
sinna, eða skerðir mjög mögu-
leika til þess. Hómófóbia sam-
kynhneigðs fólks veldur oft
frekari geðsjúkdómum.
Afleiðingarnar eru lika mikl-
ar fyrir gagnkynhneigt fólk.
Það hefur ama og óþægindi af
hómófóbiutilfinnningunni, það
skerðir samskipta möguleika
sina við annað fólk, umgengst til
dæmis ekki homma og lesbiur
eða þá sem umganga sli'kt fólk,
og það skerðir hegðunarmögu-
leika sina, leyfirsér alls ekki að
aðhafast neitt það sem hugur
þess kann að standa til, en teng-
ist samkynhneigð um of að þvi
er þvi finnst.
Hómófóbia háir einstaklingn-
um ekki aöeins i einkalifi, hún
veldur einnig persónulegum
erfiöleikum i atvinnu og opin-
beru lífí. Mistök og rangar á-
kvarðanir verða i opinberri
stjórnsýslu, við kennslustörf, i
heilbrigiKsþjónustu i verslunar-
þjónustu, i veitinga- og
skemmtiþjónustu, o.s.frv. af
völdum þess að starfsmaður er
með hómófóbiu.
Samfélagið i heild geldur fyrir
hómófóbiu, með þvi að hún
leiðir til misréttis gagnvart
samkynhneigðu fólki, og mis-
rétti skerðir velferð samfélags-
insfráþvi, sem annars væri. Af-
leiðing hómófóbiu birtist i' þvi,
að mörgum virðist sem misrétti
gagnvart hommum og lesbium
sé vilji samfélagsins. Ofbeldis-
glæpir hafa farið vaxandi hér i
landi sem annars staðar, og
munu verða miklu tiðari en nú
er. Sérstaklega mun ofbeldis-
verkum gagnvart þeim, sem
teljast til minnihlutahópa,
fjölga mikið. Hópar ofbeldis-
manna, hvort sem þeir kallast
blaðamenn, raggarar, þjóð-
fylkingarmenn eða eitthvað
annað, og einstaklingar sem
temja sér viðhorf slikra hópa,
munu telja sig, og það ekki að á-
stæðulausu, vera að framfylgja
vilja samfélagsins þegar þeir
veitast að lesbium og hommum.
9
Hvaða lækning er við ■
hómófóbiu?
Meiri hluta þeirra sem þjást .
af hómófóbiu er unnt aölæknaá I
tiltölulega einfaldan hátt: Með |
þvi að rjúfa þögnina um sam- -
kynhneigð. En til þess að út- I
rýma henni að mestu leyti úr I
landinu þarf stórátak. Það er z
skylduverk allra ábyrgðaraðila I
að hef jast handa strax.
Hér á landi starfar félag les- ■
bia og homma, Samtökin ’78. |
Þetta félag setur sér fyrir ■
meginverkefni að veita upp-'*
lýsingar og fræðslu um hvaö- |
eina sem snýr að samkyn- _
hneigð. Það er aðili að Alþjóða- ■
samtökum lesbia og hommaog |
Norðurlandasambandi félaga _
lesbia og homma, og það getur I
þvi' nýtt bæði innlenda og I
erlenda þekkingu i sliku starfi. _
Skylt er og eðlilegt að félag les- I
bia og homma taki þátt i að ■
hrinda þessu verki fram.
Fjölmiðlar eru sterkustu mót- |
endur samfélags- Ot- ■
breiðsla hómofóbiu væri miklu ■
minni ef þeir hefðu ekki alið á |
henni með þögn, sem einungis -
er rofin til þess að flytja nei- ■
kvæð viðhorf gagnvart samkyn- I
hneigð. Fjölmiðlum ber skylda _
til að snúa við blaöinu, og sina I
samkynhneigð og lesbiur og |
homma i réttu ljósi i fréttum og *
öðru efni. Þeir þurfa að gera sér I
ljóst, aðþó ekki sé nema að þeir ■
viðurkenni tilvist lesbia og 1 * 3 4 5
homma meö þvi að nefna þetta |
fólk berum orðum, hefur það ■
mikil áhrif til þess að uppræta B
hóm ófóbiu. ■
Fræðsluyfirvöld þurfa að I
tryggja,að allirfái fullnægjandi \
fræðslu i tima til þess að firra I
þvi að nokkur þjáist af hómófó- ■
biu þegar að þvi kemur að hann ’
gerir sér grein fyrir eigin kyn- |
hneigð og annarra. B irn þurfa ■
að hafa fyrirmyndir i fullorðnu ■
fólki, hommar og lesbiur i |
kennarzstétt þurfa að geta verið ■
samkynhneigðum nemendum ■
samskonar fyrirmynd og gagn- I
kynhneigðir neméndur fá i öðr- .
um kennurum.
Listamenn af öllu tagi verða I
aö túlka allar hliðar mannlifs- _
ins, ekki einungis þær hliðar I
sem snúa að gagnkynhneigðu I
fólki. Skáld og söngvarar og .
aðrir höfundar, sem eru sam- I
kynhneigðir, þurfa að yrkja |
verk sin og flytja sem slikir.
St jórnmálamenn og -flokkar ■
þurfa að beita áhrifum sinum til ■
þess að uppræta hómófóbiu. Þó |
að viðhorfsbreyting gerist ekki .
með lagasetningu og fyrirmæl- I
um, þá hefur slikt veruleg áhrif I
til þess að flýta breytingu.
Stjómmálamenn þurfa að láta I
endurskoða lög með tilliti til ■
þess að útrýmt verði öllum á- *
kvæðum sem mismuna sam- |
kynhneigðu fólki. Þeir þurfa að ■
setja sérstök lagaákvæði sem ]
vernda lesbiur og homma fyrir |
lagalegu og félagslegu misrétti. ■
Heilbrigðisstarfsmenn þurfa |
að vinna gegn hómófóbiu á ein- ■
arðan hátt. Stór hluti þess fólks "
sem leitar aðstoðar vegna geð- |
rænna kvilla er i raun haldinn ■
hómófóbiu, og þvi er enginn '
greiöi gerður með þvi að horfa |
fram hjá þvi. Lesbiur og .
hommar i heilbrigðisstéttum ■
þurfa að geta verið sjúklingum I
til fyrirmyndar og sönnunar um .
að samkynhneigð kemur ekki i I
veg fyrir að maður geti lifað |
fullkomlega heilbrigðu og
hamingjusömu lifi.
Klerkar og kennimenn þurfa ■
að prédika um gildi kærleikans, I
sem er óháð kyni persónanna. ■
Og þeir vita eins vel eins og aðr- *
ir, að það er kynhneigð sem ■
ræður þvi, hvers kyns þeir ein- :
staklingar eru, sem fella hugi I
saman. Það þarf aðsegjast upp- ■
hátt, svo aöallir skilji, að tniar- ■
brögðin eru trúarbrögð allra, |
hvernig sem kynhneigð er n
háttað.
Lesbiur og hommar þurfa að .
koma úr felum, fyrir sinum I
nánustu að minnsta kosti. ■
Hamingjusamur hommi og
hamingjusöm lesbia eru áhrifa- I
rikasta vopnið gegn hómófóbiu. ■