Nýja dagblaðið - 13.03.1938, Blaðsíða 3

N Ý J A
DAGBLAÐIÐ
3
^iÝJA DAGBLAÐOD
Útgefandi: Blaðaútgáfan hí.
Ritstjóri:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
Ritstjórnarskrif stofumar:
Lindarg. 1 D. Símar 4373 og 2353.
Afgr. og auglýsingaskrifstofa:
Lindargötu 1D. Sími 2323.
Eftir kl. 5: Sími 3948.
Áskrifarverð kr. 2,00 á mánuði.
í lausasölu 10 aura eintakið.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar 3948 og 3720.
i n —0 1 t—n — c— n —n —nn — . — n — i .;.
Hörmul eg
frammislaða
Bæði í Mbl. og Vísi er það nú
gefið í skyn alveg ákveðið, að
bæjarbúar megi búast við því,
að kosningaloforðin um hita-
veitu á næsta sumri muni reyn-
ast skrum eitt og að Pétur Hall-
dórsson geti ekkert lán fengið í
Englandi.
Meðferð Sjálfstæðisflokksins
á þessu máli frá upphafi eru
með þeim endemum, að firnum
sætir. í nóvembermánuði —
þegar framboð til nýrra bæjar-
stjórnarkosninga fara í hönd —
hverfur borgarstjórinn af landi
brott, án þess að neitt sé opin-
berlega vitað um erindi hans.
Fyrst eftir að hann er farinn,
berst það út um bæinn sem
lausafregn, að hann hafi farið
til að semja um milljónalán-
töku fyrir bæinn við fj ármála-
menn í Englandi. Borgarstjór-
inn flanar út i þessa lántöku-
samninga án þess að hafa feng-
ið til þess samþykkt bæjarráðs
eða bæjarstjórnar, og án þess
að hafa svo mikið sem á það
minnst við ríkisstjórnina eða
bankana. Önnur eins einræðis-
og pukursaðferð við svo stór-
kostlega fjárhagslega ráðstöfun
fyrir hönd almennings, mun
sem betur fer, vera algerlega ó-
þekkt áður hér á landi og yfir-
leitt i lýðræðislöndum.
Eftir þessari byrjun er svo
framhaldið. Þegar borgarstjór-
inn kemur aftur, skýrir hann
frá þvi, að hann hafi — án þess
að hafa um það heimild eða
samráð bæjarráðs, bæj arstj órn-
ar, ríkisstjórnar eða banka —
svo að segja ráðið til lykta er-
lendri lántöku, sem nemur
nokkuð á fimmtu milljón króna.
En svo þegar farið er að spyrja
um lánskjörin, verður ógreitt
um svör, því að borgarstjórinn
veit ekkert um það, hvaða afföll
verði á þessu láni og þá heldur
ekki um hina raunverulegu
vexti, sem eru undir afföllunum
komnir. Honum virðist ekki
vera meira en svo kunnugt um
stimpilgjaldið, sem brezka ríkið
tekur af öllum slíkum lánum,
þegar þau eru veitt. En sam-
hliða upplýsist hitt, sem var
litlu betra, að borgarstjórinn
hefir tekið á sig mjög óhag-
stæðar skuldbindingar um efn-
iskaup til hitaveitunnar og yf-
irumsjón verksins, sem í raun
og veru mátti skoða sem hækk-
un á raunverulegum vöxtum
lánsins.
Um þetta allt var borgarstjór-
inn að vísu nokkuð óskýr í svör-
um. En eitt fullyrti hann á-
kveðið: Að lánið væri sama sem
fengið, þegar hann kom heim
úr Englandsförinni í byrjun
desembermánaðar. Þar átti ekki
annað að vanta en samþykki
brezkra stjórnarvalda, sem þó
væri aðallega formsatriði. Og
í viðtali við blaðamenn rétt eft-
ir heimkomuna gerði borgar-
stjórinn ráð fyrir, að lántök-
unni yrði ráðið til lykta í bæjar-
stjórn innan fárra daga.
í blöðum Sjálfstæðisflokks-
ins og útvarpsumræðum fyrir
kosningarnar, voru frambjóð-
endur C-listans ekkert myrkir
í máli. Dag eftir dag endur-
tóku þeir þá staðhæfingu, að
lánið væri fengið, og að bæjar-
búar mættu trúa því, að þessi
staðhæfing væri sönn. Og til
þess að leysa kjósendur frá öll-
um kvíða í þessu efni, gáfu þeir
þær upplýsingar, að ef svo ólík-
lega færi, að samþykki brezkra
stjórnarvalda fengist ekki, væri
búið að tryggja það, að lánið yrði
samt sem áður veitt og þá í því
formi, að samþykki stjórnar-
valdanna þyrfti ekki til. Þessara
staðhæfinga munu margir minn-
ast, sem hlýddu á áræður Guðm.
Ásbjörnssonar í útvarpinu eða
lásu Mbl. og Vísi í janúarmánuði.
„Ykkur er óhætt að trúa þessu,
því að Pétur Halldórsson segir
það“(!), sagði Bjarni Ben. í út-
varpinu.
En nú er komið fram undir
miðjan marzmánuð, borgar-
stjórinn enn í siglingu og ekkert
lán fengið. Og nú eru Mbl. og
Vísir byrjuð að búa fylgismenn
sína í bænum undir „það, sem
koma skal“.
Og það, sem nú á að segja bæj-
arbúum, er að Framsóknarmenn
hafi fengið Englendinga til þess
að veita ekki lánið! Þeir hafi
spillt fyrir Pétri Halldórssyni
hjá Bretum. Jafnvel fjármála-
ráðrerrann á að hafa verið á
móti því, að fá þennan erlenda
gjaldeyri inn í landið, til að
hjálpa til í yfirfærzluörðugleik-
um bankanna!
Og röksemdirnar fyrir þessari
nýju skýringu, verða væntanlega
þær sömu og i útvarpinu í vetur :
„Ykkur er óhætt að trúa þessu,
þvi að Pétur Halldórsson segir
það“!
„Aumingja Pétur!“
Endurbætur á
raSmagnssuðu-
vélum
Á hverju ári er haldin stór-
kostleg iðnsýning í Birmingham.
Þar eru til sýnis allar nýjungar
í járniðnaðinum, rafmagnsiðn-
aðinum o. s. frv.
Á þessari sýningu í ár hafa
tvær nýungar í rafmagnsiðnað-
inum einkum vakið athygli hús-
mæðranna. Önnur þykir einkum
heppileg fyrir þær, sem ekki hafa
neinar vinnukonur. Það er raf-
magnssuðuvél með klukku og út-
búnaði, sem opnar sjálfkrafa
fyrir strauminn á tilsettum tíma.
Þannig getur húsmóðirin t. d.
farið út kl. 4, en „stillt" vélina
þannig, að það opnast fyrir
strauminn kl. 5. Matreiðslan get-
ur þannig hafizt, án þess að
nokkur sé viðstaddur.
Undirokun Austurríkis
Hafa Hitler og Mussolíni samið um Spán
eða telur Hitler vináttu Mussolinis
einskisvírði?
Það hefir valdið Hitler minni
erfiðleikum að brjóta sjálfstæði
Austurríkis á bak aftur en flest-
ir hafa gert ráð fyrir. Það lá að
vísu í augum uppi, að markmið
nazista var að sameina Þýzka-
land og Austurríki. En fyrir fá-
um vikum virtust þeir miklu
fjær því marki en raun hefir
orðið á.
Aðdragandmn.
Sjálfur mun Hitler ekki einu
sinni hafa gert ráð fyrir jafn
skyndilegum sigri. Hann og fé-
lagar hans höfðu undirbúið
þessa sókn með tilliti til lengri
aðdraganda.
En vissar orsakir hafa flýtt
fyrir þessum atburðum.
Nokkru áður en fundum
Hitlers og Schussnigg bar sam-
an í Berchtesgaden hafði aust-
urríska lögreglan handsamað
þekktan nazistaforingja, dr.
Tavs. í fórum hans fundust
skjöl, sem sýndu, að nazistar
undirbjuggu byltingu i Austur-
ríki.
Meðan annars fannst áætlun,
sem er eignuð staðgengli Hitl-
ers, Rudolf Hess, um það, hvern-
ig nazistar ættu að koma bylt-
ingunni í framkvæmd.
Þessi áætlun var svohljóð-
andi: Austurrískir og þýzkir
nazistar skulu koma af stað
óeirðum í landamærabæjunum
og annarsstaðaT, þar sem tök
eru á. Þegar austurríska lög-
reglan færi alvarlega að skakka
leikinn, skyldi þýzki herinn fara
yfir landamærin undir því yf-
irskyni, að „hindra Þjóðverja í
því að úthella þýzku blóði“.
Englandi, Frakklandi og ít-
alíu skyldi jafnframt til-
kynnt að þýzka stjórnin gerði
þetta eingöngu til að vernda
friðinn í álfunni. Þessum rikj-
um skyldi jafnframt boðið að
senda eftirlitsmenn til Austur-
ríkis til að fylgjast með at-
burðum.
Næsta skrefið var að láta fara
fram þjóðaratkvæðagreiðslu um
sameiningu Þýzkalands og
Austurríkis. Með svipuðum að-
ferðum og nazistar hafa beitt í
Þýzkalandi, var talið auðvelt að
fá meirihluta þjóðarinnar til
að greiða atkvæði með samein-
ingunni.
Atkvæðagreiðslan.
Þegar Schussnigg fór til
fundar við Hitler í Berchten-
gaden, taldi hann sig hafa sterk
„tromp“ á hendi. Hann gat
lagt fram órækar sannanir
:yrir því, að Þjóðverjar hefðu
Hin nýungin er pottur fyrir
rafmagnssuðuvélar. Hann gefur
sérstakt hljóðmerki s'trax og
vatnið byrjar að sjóða.
gerst sekir um byltingarundir-
róður í landinu og þar með
brotið júlísáttmálann frá 1936. |
En hann varð þess fljótt var,
að Hitler hafði annað ríkara í
huga en að halda samninga.
Umfram allt krafðist Hitler að
Tavsmálið yrði þaggað niður.
Hann hafði fyrst og fremst kvatt
Schussnigg svo skyndilega á fund
sinn, til að hindra að það mál
gerði nazistum erfiðara fyrir i
Austurríki.
Niðurstaða þessara viðræðna
er alkunn: Hitler ógnaði Schuss-
nigg með hervaldi og neyddi
hann til að gera þá breytingu
á ráðuneyti sínu, að fela á-
kveðnum sameiningarmanni,
Seyss-Inquart, stjórn lögreglu-
málanna. Með því höfðu naz-
istar unnið ■ mikilsverðan sigur,
auk þess, sem afbrotamönnum
þeirra var sleppt úr fangelsum
og flóttamenn þeirra fengu aft-
ur landvist.
Schussnigg sá að hverju
stefndi. Hann vildi berjast fyrir
sjálfstæði Austurríkis í lengstu
lög. Þess vegna tók hann upp
samninga við jafnaðarmenn
og ákvað þjóðaratkvæða-
greiðslu um sjálfstæði Austur-
ríkis.
Nazistar sáu glöggt, hvernig
þeirri atkvæðagreiðslu myndi
lykta, ef hún færi fram, án
þess að komið yrði við ofbeldi
og hótunum. Stefna Schus-
sniggs myndi fá yfirgnæfandi
meirahluta. Eftir slíka yfirlýs-
ingu frá þjóðinni var miklu
verra fyrir nazista að koma
fram vilja sinum, því hún sýndi,
að þjóðin vildi halda sjálfstæði
sínu, en væri mótfallin samein-
ingu. Slík úrslit gæfi erlendum
þjóðum þvi miklu frekar á-
stæðu til að skerast í leikinn,
ef nazistar beittu ofbeldi til að
svifta austurrísku þjóðina
sjálfstæði sínu.
Þess vegna ákvað Hitler að
hindra atkvæðagreiðsluna, hvað
sem það kostaði, og knýja fram
stjórnarskipti. Hinsvegar má
búast við atkvæðagreiðslu inn-
an skamms, þar sem þjóðin
verður spurð um sameininguna
við Þýzkaland. Undir hinum
nýju aðstæðum, þegar allir
þróttmestu andstæðingar naz-
istanna hafa verið gerðir á-
hrifalausir, geta nazistar fast-
lega gert sér vonir um meira-
hluta.
Afstaða
Chamberlalns.
En hefði Hitler þorað að
framkvæma svo djarfar ráð-
stafanir, án tryggingar fyrir þvi,
að þær leiddu ekki til ófriðar
stórveldanna gegn Þýzkalandi?
Það er ósennilegt. Sterkar líkur
benda líka til, að hann hafi
| talið sig hafa slíka tryggingu.
Miklas, forseti Austurríkis,
sevi œtlaöi að óhlýönast Hitler og
neita að láta Schussnigg leggja niður
völd.
Það er athyglisvert, að um
sama leyti og fundum Hitlers
og Schussniggs ber saman í
Berchtengaden, snýr Mussolini
sér til Chamberlains og óskar
eftir nýjum samningum við
Breta.
Atburðirnir í Austurríki hafa
sýnt Chamberlain að hverju
stefndi þar. Hann hafði ástæðu
til að halda, að Mussolini væri
andvígur því, sem þar var að
gerast, og óskaði m. a. þess
vegna eftir betri sambúð við
Breta. ítalir hafa jafnan sýnt,
að þeir óska ekki eftir Þýzka-
landi sem nábúa. Vinátta Hit-
lers og Mussolini er ólíkleg til
að byggjast á varanlegum
grundvelli. Chamberlain gat því
haft fulla ástæðu til að halda,
að það myndi þvinga ítali til
meiri undanlátssemi og betra
samkomulags við Breta, ef veldi
Hitlers næði alla leið að landa-
; mærum Ítalíu.
i Frá sjónarmiði hagsmuna
|
i brezka heimsveldisins er sjálf-
; stæði Austurrikis ekki mikils
virði. Hinsvegar eru yfirráðin
yfir Miðjarðarhafinu og sjóleið-
in til Indlands undirstaðan fyr-
ir framtíð þess. Frá hinu þrönga
sjónarmiði heimsveldissinnans
var bætt aðstaða Breta á Mið-
jarðarhafinu meira virði en
sj álfstæði Austurríkis.
Ef Hitler reiknaði með þessu
sjónarmiði Chamberlains þurfti
hann ekki að óttast afskipti
Breta af þessum atburðum.
Chamberlain gat miklu frekar
talið það til hagsbóta fyrir
stefnu sína, að Mussolini óttað-
ist hin auknu völd Þjóðverja í
Mið-Evrópu.
Það hlaut einnig að styrkja
þessa skoðun Hitlers, að Eden
var farinn úr ensku stjórninni.
Hann var sá maður, sem líkieg-
astur var til að halda uppi rétti
smáþjóðanna þó að það skipti
ekki beina hagsmuni enska
heimsveldisins.
Afskipti Frakka þurfti ekki að
óttast, ef Englendingar væru
hlutlausir.
Var samlð nm Spán?
En hefir Chamberlain reikn-
(Frh. á 4. síðuj