Tíminn Sunnudagsblað - 28.02.1965, Blaðsíða 4
Elsa E. Guðjónsson safnvörður með augnsaumað sessuborð (Þjms. 927).
er flestum fróðari um gerð og sögu
þessara listaverka.
Við staðnæmumst fyrst við stóra
rúmábreiðu, sem merkt er Dómhildí
Eiríksdóttur og er með ártalinu 1751.
— Þessi ábreiða er öll með augna-
saumi, eins og hann hét áður, en
nú er ætíð talað um augnsaum. Sér-
kennileg fyrir íslenzkan útsaum er
þessi notkun á augnsaumnum, að
fylla allan flötinn með augum. Á
munum frá öðrum löndum, t.d. Dan-
mörku, er aðeins munstrið með
augnsaum, en grunnurinn ekki fyllt-
ur upp með honum. Þó eru til ensk-
ir sýnishornaklútar frá 17. öld, sem
eru saumaðir með augnasaumi á lik-
an hátt og íslenzku munirnir. Hið
elzta, sem ég hef fundið um augna-
saum er frá 1659, en talið er, að
borusaumur og gatasaumur hafi ver-
ið sami saumur og augnasaum-
ur. Orðið borusaumur kemur fyrst
fyrir um 1550. í Sigurðarregistri eru
taldir á Hólum tvennir vængir með
sprang og einir með borusaum og
borusaumstjald. Og á Grenjaðarstað
eru tveir vængir með borusaum 1557
og tveir með augnasaum 1659. Ef til
vili er hér um að ræða sömu hlut-
ina, þótt ekki sé unnt að fullyrða
það. Síðan er eins og orðið boru-
saumur hverfi, en gatasaumur kem-
ur í staðinn. Fyrsta dæmi, sem ég
hef fundið um gatasaum, er i úttekt
Hóla 1657. Þar eru taldir sunnudaga-
vængir tveir með gatasaum, að mestu
heilir, en árið 1698 eru nefndir tveir
slitnir með augnasaum. Það er svo
ekki fyrr en seint á síðustu öld, sem
hætt er að tala um augnasaum og
farið að kalla hann augnsaum. Svo
er að sjá sem Sigurður Guðmunds-
son málari hafi notað orðið augna-
saumur, en Sigurður Vigfússon, sem
tók við safngæzlu eftir hann. notar
heitið augnsaumur.
— Hér er klæði, sem talið er vera
frá 17. öld, en ekkert er vitað, hver
hefur gert það, né hvaðan það er.
Almenningur, sem kemur hingað í
safnið, kallar það riddarateppið, og
margar hannyrðakonur hafa spurzt
fyrir um munstur af því. Riddara-
teppið er saumað með fléttusaum,
en hann var kallaður krosssaumur
hér áður fyrr. Krosssaumur sá, sem
nú tíðkast, er ekki til á gömlum
munum. Orðið krosssaumur kemur
Þjóðminjasafni íslands má sjá
margar minjar um fagurt handbragð
og iðjusemi ísienzkra kvenna á liðn-
um öldum. Þar gefur að líta ábreið
ur af ýmsum stærðum og gerðum,
saumaðar og ofnar, flosaða smáhluti,
svo sem sessur og hempuborða, alt-
«risklæði og dúka og samfellur með
blómstursaumuðum rósabekkjum eða
knippluðum blúndum, svo eitthvað sé
nefnt. Við skulum ganga um
sali safnsins og virða fyrir okkur
handaverk íslenzkra hannyrða-
kvenna, og í fylgd með okkur er
Elsa E. Guðjónsson safnvörður, sem
.72
itMINN - SUNNUDAGSBLAÐ