Tíminn Sunnudagsblað - 21.06.1970, Blaðsíða 6

lánaritin vaæ harðbrjista, bar fyrir
sig kenningu Wicksells og fékkst
ekki til þess alð opna budduna.
Það var erfitt að eiga eina marg-
veðsetta fasteign, óbærilegt að
eiga þær mairgar. Sumarið 1908
var þó áhyggjunum létt af ÓG.
Fasteignastórveldi hans var hrun-
ið til grunna, öll hús hans höfðu
vetrið seld á nauðungaTuppboðum.
Eftir stóðu þó skuldheimtumenn
með margs konar gjaldkröfur og
heimtuðu borgun. ÓG taldist svo
til, að hann skuldaði fjögur hundr-
uð þúsund krónur, sem hann átti
ekki neitt upp í. Lausfjármuni
átti hann ekki aðra en fötin, sem
hann var í. Það máifi lesa í fjölda-
mörgum matsgerðum.
ÓG var þó grunsamur hafður am
alls konar undanskot, og skuldu-
nautarnir vildu þröngva honum
upp- í stúbuna, þar sem slíkir
menn voru látnir vinna eið að
framtali sínu. En þá giltu gömtu
gjaldþrotalögin, og samkvæmt
þeim var því aðeins unnt að
þröngva þvermóðskufullum
skuldaþrjótum, sem ekki voru
bókhaldsskyldir, til að láta mál sitt
koma fyrir dórn, að sannað yrði,
að þeir ættu ekki neLia eign sem
verð var í. Fjó.ii skjalu sannaði,
að því var, svo farið um ÓG í
byrjun septemb >rmánaðar kraíðist
Suðurlandsbankinn g j aldiþrota-
skipta. En ÓG hafði lært lögfræði
og 'kunni að beita þeirri þekkingu.
Hann hafði sett undir lekann í
tæka tíð. Hann kom í ráðstofuna
og vék kröfu bankans á bug. Hann
átti eignir. Þessari fulíyrðingu
sinni til styrktar lagði hann fram
skilríki, sem sýndu, að hann átti
lendur, meira en átta hektara að
fiatarmáli, og þess ut-an vottorð
þess efnis, að ekki hvíldu neinar
kvaðir á landinu. Menn rýndu í
skjölin, og þau var ekki að tvila.
Staðamafnið virtist að vísu frem-
ur vera finnskt en sænskt, enda
það eðlilegt, því að þessi jarðeign
var í Enotekisþingsókn í Lapp-
landi, mjög nærri 69. stigi norð-
lægrar breiddar. Matsgerð vant-
aði. Hvað eæ þetta land mikils
virði? spurðu menn. Kannski
margra miljóna virði, svaraði ÓG
eins og ekkert væri og tæpti á
því, að þetta 'kynni að vera náma-
land.
Beiðni banikans uifl gjaldþrota-
skipti var vísað á bug. En jafn-
skjótt var þess krafizt, að þessar
lendur væru metnair* Lögin vom
þung í vöfum, og skrifstofubáknið
fór hægt í gang. Fyrst af öllu varð
þó að skrá lýsingu á lendum manns
ins og meta þær til verðs. Það var
komin vetrarveðrátta norður í
Lapplandi, og eftir mikinn við-
búnað hélt loks leiðangur af stað á
öræfin norðvestur af Karesúandó.
Þar var fyrst að nefna sýsiumann-
inn og eiðsvarinn matsmanninn.
Þetta var mikil lest, því áð þeir
höfðu sér til fulltingis marga Sama
með dálitia hreindýrahjörð, vana
burðarmenn, tvo leiðsögumenn og
skæmenn. Og auðvitað urðu þeir
að hafa með sér sleða og báta,
hlaðna vistum, eldsneyti og tjöld-
um. Leiðangursmenn áttu fyrir
höndum langa ferð um veglausar
auðnir. Eftir sex vikna útivist og
miklar mannraunir komu þeir loks
til baka. Sýslumaðurinn var tvær
vikur að semja reikninginn, enda
reyndist kostnaðurinn rúmlega ell-
efu þúsund fcrónur. Matsgerðin
sjálf var miklu einfaldari: Landið
var mishæðalaust og sæmilega fall-
ið til ýmissa athafna. Engar regl-
ur voru til um mat á lendum á
þessum slóðum, og þess vcgna
höfðu trúnaðarmenn ríkisins kom-
ið sér saman um að álykta þeíta
land tuttugu og fimm ríkisdala
virði. Skjölin voru send Suður-
landsbankanum, sem varð að
borga kostnaðinn við miatsgerðina,
þótt ekki væri það með glöðu geði
geirt né möglunarlaust. Þeir þar
suður frá töldu, að betra hefði ver-
ið, að þeim hefði verið beat á,
hvað kostnaðarsamt fyrirtækið var.
Sýslumaður svaraði stuttur í
spuna, en þó kurteis, að hann hefði
ekki talið bankann skorta fé.
Næst var að selja þessar lendur,
og það kostaði hreint ekki neitt i
samanburði við það, sem á undan
hafði gengið. Nauðungaruppboðið
var haldið í þinghúsinu í Karcsú-
andó við flöktandi skin norðurljós-
anna. Mannmargt var á uppboð-
imu, en fólkið hljótt frammi fyrir
yfirvaidi sínu. Ekki kom fram
nema eitt boð. Bankinn eignaðist
landið, og þurfti efcki að greiða
hærra verð en nam væntanlegum
kostnaði við söluna.
Suðurlandsbankinn fylgdi sigri
sínum ekiki eftir. Það var þó mest
af igóðvild, að sögunni frá Karesú-
andó var haldið ieyndri: Aðrir
bankar máttu fá svipaða útreið.
Það brást ekki heldur — Norður-
landsbankinn, Norræni bankinn og
einn sparisjóður reynúu hver á
eftir öðrum að fá ÓG lýstan gjald-
þrota. ÖHum lyktaði þessum tii-
raunurn með svipuðum hætti og
Mnni fyrstu og viðlíka kostnaðar-
sömum. ÓG átti nóg af skjölum og
skiiríkjum í kápuvasa sínum, og
í hvert skipti sem hann kom fyrir
rétt, lagði hann fram ný eignar-
skjöl, er sýndu og sönnuðu, að
hann átti lendur langt norðan við
heimskautsbaug. Eftir þetta var
hann látinn í firiði.
ÓG hvarf úr Málmey, og það er
nokkuð þoku hulið, hvað hann
hafðist að fram að heimsstyrjöid-
inni fyrai. Sj'álfiur sagði hann
seinna, að hann hefði verið vM-
ari í Kaupnannáhöfn í nokkur ár.
En enginn veit, hvemig vMaran-
um og fyrirtæki hans farnaðist. í
júlímánuði 1914 hrá ÓG allt í einu
fyrir í Málmey: Hann sást á ame-
ríska bamum á baltnesku sýning-
unni.
En nú kom stríðið, og Þjóðverj-
ar komust fljótt að raun um, að
það yrði ek'ki jafnáreynslulaus sig-
urganga og þeir höfðu búizt við.
Þeir urðu að birgja sig að vistxim.
Matvælaflutningar hófust frá Dari-
mörk og Sviþjóð og urðu brátt
ha-rla umfangsmMir. Manni eins
og ÓG opnaðist skyndilega íögur
útsýn. Hann hreiðraði um sig 1
Kaupmannahöfn og seldi Þjóðverj-
uim afsláttarpeniing, kjöt og flesk.
Hann réði heilan her af umboðs-
mönnum í þjónustu sína og isendi
þá út um aBar sveitir í f jós, hest-
hús og svínastíur. Þeir keyptu allt,
sem falt var: Peningarnir á borðið
og ekkert þrúikk — Þjóðverjinn
borgáði það, sem upp var sett. Svo
var farið aö senda saltkjöt i tunn-
um suður yfir landamærin, allt ætl-
að þýzka hernum. Saltkjöt var það
kaillað. í raun og veru ægði öllu
saman í þessum tunnum: Kýr-
vömbum, nautshölum, stundum
með hárinu á að hálfu leyti, kjoti
af sjálfdauðum kálfum og hárugu
fleski. ÓG 'komst í fremstu
nöð þeirra manna, sem stund-
uðu þessa verzlun — kássubarón-
anna.
Fyrir jólin 1914, nokikiru áður
en frægð hans komst í hámæli
norðan sundsins, samdi hann við
bankastjórana í Málmey: Hann
bauð þeim 10% í vexti og endur-
'greiðslu á kostnaðinum við Lapp-
landsuppboðin fjögur. Um nýárið
settist hann að í Málmey og flutti
áðaiskrifstofu sín-a iþangað. Kaupa-
héðnar hans flæddu yfir Suður-Sví-
486
T I M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÍ)