Tíminn Sunnudagsblað - 13.01.1973, Blaðsíða 4

Höfðu þau þá eignazt fjölda barna og
var efnahagur fremur þröngur.
Varð Jón eftir i öræfum og lagði
einkum stund á smiðar, en Sigriður
fluttist að Skálafelli i Suðursveit með
öll börnin og ól önn fyrir þeim á smá-
býli úr Skálafellslandi, sem Austur-
land heitir og liggur fyrir fyrir austan
Kolgrimu, Þar dvaldist Sigriður með
börnin þar til hún lét af eigin búsýslu
og fluttist með Eymund son sinn að
Árnanesi i Hornafirði til Stefáns Ei-
rikssonar alþingismanns árið 1856.
Sigriður var talin fróðleiks og gáfu-
kona, þótt fátækt lamaði þrek hennar á
ýmsan hátt. Skaprik mun hún hafa
verið og allvel hagmælt. Um það vitn-
ar eftirfarandi staka, sem Sigriður
orti, er sonur hennar, Eymundur varð
fyrir einhverju aðkasti á heimili
Stefáns i Árnanesi:
Allir hnjóta i aumingjann,
einatt má hann vola,
fyrir brjósti ber ég hann,
bágt er slikt að þola.
Hagmælska Sigriðar og smiðshæfi-
leikar Jóns Landeyings munu hafa
orðið arfshlutur Eymundar, þótt smár
arfur veraldarauðs gengi til hans, og
komu þeir eiginleikar i ljós, þegar
meðan Eymundur var barn að aldri.
Er hann var á 10. aldursári, var það
eitthvert sinn, að gamall maður og
hrumur, Teitur Gislason á Hofi kom að
Hofskoti i vondu veðri og var Eymundi
falið að fylgja gamla manninum heim
á leið. Við það tækifæri orti Eymundur
fyrstu visuna, sem varðveitzt hefur
eftir hann, en hún er á þessa leið:
Æsku lifsins indælt vor,
er sem blómstur skreyti.
En ömurlegt er ellispor,
ég það sé á Teiti.
Fáar sagnir hafa varðveitzt um upp-
vaxtarár Eymundar eftir að hann
kemur að Árnanesi. En vorið 1861
kemur hann þar þó litilsháttar við
sögu. Húsbóndi hans, Stefán Eiriksson
er þá ásamt fleiri bændum úr austan-
verðri sýslunni staddur á Djúpavogi i
verzlunarerindum. Virðast þessir
bændur hafa farið á undan ullarlestun-
um til Djúpavogs. Lausakaupskip var
þá statt á Gleðivikinni á Djúpavogi og
var eigandi þess með þvi en hann var
danskur maður, Jörgen Jónsen,' eig-
andi Flensborgarverzlunar i Hafnar-
firði.
Bauð nú Jónsen kaupmaður skaft-
fellsku bændunum út i skip sitt og
veitti þeim af mikilli rausn. Strákur-
inn, Meyvant Eymundur Jónsson, átti
að annast hestagæzlu i landi, en vegna
28
Stefán Eiriksson, aiþingismaður i
Árnánesi.
þess, að hann var talinn með eindæm-
um óglöggur á hesta, fékk hann að
fara út i skipið með húsbónda sinum.
Jónsen kaupmaður hafði haft fremur
litla verzlun á Djúpavogi, og sögðu nú
skaftfellsku bændurnir honum, að ef
hann sigldi kaupskipi sinu á Papós i
Austur-Skaftafellssýslu, skyldu þeir
ábyrgjast honum mikil og góð við-
skipti. Varð það úr að Jónsen ákvað að
sigla skipi sinu á Papós og var Halldór
bóndi Ketilsson i Volaseli ráðinn leið-
sögumaður skipsins, en Bergur Jóns-
son, bóndi i Krossalandi var fenginn til
að riða hið skjótasta suður yfir Lóns-
heiði og snúa við þeim ullarlestum, er
þangað voru komnar. Fóru þeir fleiri
saman og þeirra á meðal Eymundur,
og er þeir komu á Lónsheiði, sigldi
kaupskipið þöndum seglum suður með
ströndinni. færandi varninginn heim
til Austur-Skaftfellinga. Þessa atviks
um fyrstu siglingu erlends kaupskips á
skaftfellska höfn, minntist Eymundur
æ siðan sem eins rrierkasta atburðar i
lifi sinu. En siðar átti Eymundur eftir
að hafa mikil og gifturik afskipti af
verzlunarmálum i héraði sinu.
Húsbóndi Eymundar, Stefán Eiriks-
son, var kominn af stórbrotinni höfð-
ingjaætt, er um nokkurt skeið hafði
setið höfuðbólið Hoffell i Hornafirði.
Stefán var fæddur 17. mai árið 1817,
dáinn 18. september 1884. Kona hans
var Guðrún Einarsdóttir. ljósmóðir
frá Skógum undir Eyjafjöllum, alsyst-
ir séra Þorsteins Einarssonar, prests
á Kálfafellsstað, en dóttir Einars
Högnasonar, stúdents i Skógum.
Stefán var kosinn alþingismaður
Austur-Skaftfellinga árið 1859 og
var hinn fyrsti þingmaður , er búsettur
var i Austur-Skaftafellssýslu. Var
hann riklundaður höfðingi er mikið
kvað að i héraði, studdur af voldugum
ættum og virðulegum mágsemdum.
Mun valdaferill hans hafa alið af sér
lotningu fyrir auðæfum og völdum.
Slikt var mjög algengur tiðarandi og
ekkert einsdæmi um þá, sem brutust
til mannaforráða á þessum árum og
væri ekki hér fært i frásögur, nema af
þvi að það kemur eftirminnilega við
sögu fátæks vinnumanns á heimili
hans, Eymundar Jónssonar. Hjá
Stefáni i Árnanesi dvaldist Eymundur
allt þar til hann var orðinn fulltiða
maður, eða til ársins 1865, en þá er
hann á 25. aldursári. Verða þar þátta-
skil i lifi hans. Þeim þáttaskilum olli
heimasætan á bænum, Halldóra
Stefánsdóttir, er fædd var i Arnanesi
18. ágúst 1844 og var þvi fjórum árum
yngri en Eymundur.
Þau Halldóra og Eymundur höfðu
fellt hugi saman án vitundar foreldra
hennar og varð Halldóra vanfær af
völdum Eymundar. Er Stefán varð
þess vis, hvernig komið var um hagi
Halldóru þótti honum hallað á virðingu
sina og dóttur sinnar af umkomulaus-
um vinnumanni og veitti Eymundi
þungar átölur. Er hann hafði hellt úr
skálum reiði sinnar yfir Eymund,
skipaði hann honum einum til verka.
skyldi hann fara hið skjótasta upp i
Arnanesland og rista þar 400 heytorf-
ur.
Eymundur hóf verk sitt þegar, en er
hann tók að svengja fór hann heimleið-
is og vildi fá mat en engar refjar.
Stefán kom þá að máli við hann og
spurði hvort torfskurðinum væri lokið.
Eymundur kvað hann kominn nokkuð
vel á veg og mundi hann ljúka verkinu,
er hann hefði neytt matar.
Stefán kvað hann engan mat fá fyrr
en fyrirskipuðu verki væri lokið. Rann
þá Eymundi i skap og hóf torf-
skurðinn að nýju og linnti ekki
verki fyrr en 400 heytorfur voru
skornar og uppstokkaðar i pæl-
unni. En ekki fór Eymundur heim
pælunni. En ekki fór Eymundur heim
að Árnanesi, er verki var lokið, heldur
skundaði til fjalls og kom ekki heima
að Árnanesi fyrr en langt var liðið á
nótt. Er Stefán hafði rekið Eymund til
torfskurðarins, kallaði hann Halldóru
dóttur sina fyrir sig og tjáði henni, að
ekki gæti orðið neitt framhald á ásta-
málum hennar og Eymundar, þvi að
Eymundur væriaðeins fátækur og um-
komulaus vinnumaður. En Halldóru
væri ætlaður maður af góðum ættum,
er erfa myndi mikinn auð. Var það
bróðursonur Stefáns, Jón Guðmunds-
son á Hoffelli, siðar bóndi i Þinganesi.
En Halldóra reis öndverð gegn viija
Sunnudagsblaö Tímans