Heimilistíminn - 21.04.1977, Blaðsíða 11

mikill, hygginn og umsvifasamur, dugn-
aöarmaöur var hann og atkvæöamikill i
fjáröflun og framkvæmdum. Hann var
djarfur i ætlunum sinum og fór þar litt
troönar slóöir og fór sinu hiklaust fram,
og tefldi þar oft á tæpasta vaðiö. Hann var
gagntekinn af hugsjónum æsku sinnar,
aðdáuninni að borgaralegu gróðasjónar-
miöi, og haföi að nokkru kynnzt sliku og
séö i framkvæmd á Hafnarárum sinum.
Hann viröist þegar hafa hafið aö stunda
ólöglega verzlun, eftir að hann settist að
embætti i Þverárþingi, og stundaö hana
sleitulaust og hafði af henni mikinn og
góðan hagnað.
Jón Vigfússon virðist ekki hafa verið
mikið lærður, hvorki i lögfræði né
guðfræði. Málfærsla hans virðist hafa rist
fremur grunnt og fyrirhyggja hans i
ýmsum greinum einnig. Hann treysti
fyrst og fremst á mátt auðs sins og vináttu
við valdamikla menn erlendis. Þetta
kemur betur fram i máli minu.
Jón sýslumaður var eins og borgarar
samtiðar hans, þýður og mildur við
alþýðu, umgekkst fólk af umhyggju og
reyndi aö vinna hug almennings. Hann
var góðgjarn og hjálpsamur við þá, er
hallir voru i lifsbaráttunni, og rétti þeim
gjarnan hjálparhönd.
Hann var skapmikill og harður i horn að
taka, ef svo bar undir, vildi fara sinu fram
óhindraður og njóta valda sinna af fullum
krafti, og sást þá litt fyrir. Þetta varð
honum að nokkru að falli eins og betur
kemur fram. Hann naut þess fullkomlega,
að hann var tengdur aðalhöfðingjum
landsins, og þurfti hann mjög á þvi að
halda, áður en ævi hans var öll. Skapgerð
hans og framkvæmd þeirrar hugsjónar,
er hann virðist hafa hrifizt af ungur, urðu
honum að falli, og er undarlegt, að maður
eins og hann, búinn að fá gott og tekju-
mikið embætti, skyldi falla fyrir jafn
auvirðilegum hlut, eins og að flytja inn i
landiö tóbak á ólöglegan hátt.
3
Arið 1678varsiglt kaupskipi I fyrsta sinn i
Straumfjörð á Mýrum og þar hófst þá
verzlun. Staðurinn lá vel við til verzlunar
og viðskipta úr blómlegum og arðmiklum
sveitum, og fólkið á Snæfellsnesi,
Hnappadal, Mýrum og jafnvel lengra aö
sótti þangað verzlun.
Það hafði verið draumur þessa fólks að
fá hægari verzlun. Snæfellingar höföu
verið kærðir fyrir ólöglega verzlun við er-
lendar þjóöir, eftir að einokunin komst á.
En fyrir málfylgju og framgöngu Sigurö-
ar lögmanns Jónssonar i Einarsnesi,
höfðu þeir sloppið sæmilega frá kærunum,
án sekta og áfalla. Nú stóðu vonir til að
verzlun þeirra og fleiri sveita yrði hóf-
legri og hægari.
Vorið næsta eöa 1679 kom skip á ný i
Straumfjörð, og bar þá nokkuð óvænt til
tiðinda, er haföi mikil áhrif i héraöinu.
Nýskipaður sýslumaður Þverárþings, Jón
Vigfússon, var þangað kominn og lenti I
miklum deilum við skipstjóra kaupskips-
ins. Enduðu deilur þeirra með barsmiðum
og heitingum og fór svo að kaupmaður
eða skipstjórinn kærði sýslumann. Krafð-
ist skipstjóri, að sýslumaður setti fulla
tryggingu fyrir skipinu, áður en hann léti
úr höfn eða hann setti skip sitt upp til
nausts ella. Sýnilegt er, að skipstjóri er
hér að kæra sýslumann fyrir galdur.
Hann hefur talið að heitingar hans við sig
i orðasennum hafi verið galdur.
Danskir skipstjórnarmenn höföu ekki
góða reynslu af íslendingum I þessum
sökum á 17. öld, þvi á stundum höfðu is-
lenzkir menn ort krafta- eöa galdravisur
um skip þeirra, og það siöan farizt. Sjálf-
sagt hefur þessum erlenda skipstjóra ver-
iðkunnugt um þetta og talið vist, að sýslu-
maðurinn, sem lét svo dólgslega, aö hann
lenti i barsmiðum og hafði I heitingum,
væri ramgöldróttur.
Kærum skipstjórans var ekki sinnt, og
tók hann það til ráðs um siöir aö láta úr
höfn i Straumfirði. Sigling hans gekk vel
fyrst i stað, þar til hann var kominn aust-
ur fyrir Reykjanes. Þá gerði storma, og
vindur varð honum harður og sjórót mik-
ið. Lenti hann i hrakningum nokkrum, og
strandaði skipi sinu við Kotafjörur i Vest-
ur Landeyjum. Þar fórust tveir menn og
talsvert af varningi skipsins gjörónýttist,
en nokkuð bjargaðist.
Skipstrand þetta olli þegar miklu um-
tali, illkvittnislegu og magnað hjátrú
aldarinnar, eins og titt var, og dró það
ekki úr, þegar það kvisaðist, að einn
voldugasti og bezt menntaöi maður lands-
ins I embættismannastétt, var viðriðinn
málið og jafnvel valdur að strandinu með
göldrum. Þetta voru tiðindi, er fengu
fljótt á fæturna og flugu á skjótum tima
sveit úr sveit.
Það leiö heldur ekki á löngu, unz máliö
var kært og tekið fyrir i héraði strax um
veturinn 1670. Siðan var fjallað um það á
alþingi um sumarið.
Sjáanlegt er, að Jón sýslumaöur var hér
kominn i mikinn vanda, þótt hann gæti
hreinsað af sér gladraáburöinn fyrir dóm-
stólunum, var þaö svo, aö það var hægara
sagt en gert aö losna við galdraorð, þegar
það var einu sinni upphafið. Það er stað-
reynd sem auðsjáanleg er I rökum sögu
17. og 18. aldar.
A alþingi var málið tekið fyrir. Jón
sýslumaður fékk þar að fria sig af galdra-
orðinu með tilmælum lögmannanna
beggja og skýlausu tilboði hans sjálfs,
bæði munnlegu og skriflegu, og boöiö aö
vinna eiö að þvi, að hann hafi aldrei á ævi
sinni numið galdur eða fordæöuskap, né
um hönd haft, og aldrei i ráöi, vitorði né
samsinningu verið með nokkrum manni i
galdragerningum, né heldur valdur verið
að óförum þeirra manna, er voru i
Straumfiröi, sumariö fyrir skipbrotið á
Kotafjörum i Vestri Landeyjum. Skyldi
eiðurinn unninn á Smiðjuhóli á Mýrum þá
eða 8. júli um sumarið. Sýslumaöur sór
eiðinn undir votta tiltekinn dag á til-
greindum stað.
En þrátt fyrir eiöinn hefur Jón Vigfús-
11