NT - 22.05.1985, Blaðsíða 6

Kt
Miðvikudagur 22. maí 1985
6
Vettvangur
Flugmóðurskipið á
Keflavíkurflugvelli
■ HINN I. október næst-
komandi veröur hægt aö minn-
ast sögulegs atburðar. Hinn l.
október 1945 barst ríkisstjórn
íslands orðsending frá ríkis-
stjórn Bandaríkjanna, þarsem
þess var farið á leit, að hún
fengi leigðar herstöðvar til 99
ára. Allir íslensku stjórn-
málaflokkarnir stóðu þá saman
um að hafna þessum tilmælum,
þótt þrír þeirra (Framsóknar-
flokkurinn, Alþýðuflokkurinn
og Sjálfstæðisflokkurinn) væru
sammála um að nauðsynlegt
væri að ræða við Bandaríkin
um öryggismál íslands. Sósíal-
istaflokkurinn vildi því aðeins
gera það, að einnig yrði rætt
við Rússa, þ.e. að málið yrði
látið heyra undir öryggisráð
Sameinuöu þjóðanna.
Framvinda þessara mála
hefur orðið sú, að nú, eða 40
árum síðar, er hér vaxandi
bandarísk herstöð og haldi þró-
un síðustu ára áfram, eru ekki
horfur á, að þetta muni breyt-
ast í náinni framtíð. Eins og
glöggt kemur fram í hinu fróð-
lega riti Gunnars Gunnarsson-
ar um áætlanir og framkvæmd-
ir á Keflavíkurstöðinni, er þar
að myndast eins konar flug-
móðurskip, sem mun gegna
svipuðu hlutverki á landi og
raunverulegt flugmóðurskip á
sjó. Um þetta segir í riti
Gunnars:
„Valkosturinn við að efla
styrk Keflavíkurstöðvarinnar á
sviði loftvarna er talinn vera sá
að halda úti flugmóðurskipi í
GIUK-hliðinu. Þetta myndi
hins vegar hafa mun meiri
kostnað í för með sér“ (bls.
14).
Vel má vera, að þær fram-
kvæmdir, sem fyrirhugaðar eru
á Keflavíkurstöðinni styrki
eitthvað varnarkerfi Atlants-
hafsbandalagsins, en þær auka
jafnframt árásarhættuna, ef til
stríðs kæmi. Menn mega ekki
horfa framhjá því. Þess vegna
verður að gera ráðstafanir,
sem taka þá auknu áhættu með
í reikninginn, t.d. varðandi
brottflutning íbúa af svæðinu,
ef hætta ykist á árás eða hún
væri gerð. í því sambandi er
m.a. þörf vegagerðar, sem
eðlilegt er að Bandaríkjamenn
kosti.
Það er hins vegar ekki tilefni
þessarar greinar að ræða það
mál nánara að sinni, heldur
víkja að þeirri spurningu, hver
framvindan verður. Hvernig
verður staðan l. október 2044,
þegar 99 ár verða liðin síðan
Bandaríkjastjórn bar fram ósk
sína um leigusamning til 99
ára? Ef dæma ætti eftir fram-
vindu á undanförnum 40 árum
væri það engan veginn ólíkleg
tilgáta að þá væri búið að
koma fyrir í nokkrum áföngum
tveimur til þremur bandarísk-
um flugmóðurskipum á Kefla-
víkurflugvelli, ef ekki væri
búið að eyðileggja hann í
kjarnorkustyrjöld.
Grunur minn er sá , að þótt
eitthvað dragi til sátta milli
risaveldanna og minni þörf
verði fyrir hernaðarbandalög-
in, vilji Bandaríkin ekki síður
hafa hér sterka aðstöðu áfram,
eins konar útvarpsstöð fyrir
þau á Norður-Atlantshafi. Og
mikið má vera, ef ekki verður
undan látið, nema til komi ný
viðhorf og vinnubrögð.
Ræða Magnúsar Torfa
Ólafssonar
Af þessum ástæðum er til-
efni þessara þanka minna
ræða, sem Magnús Torfi Ólafs-
son fyrrv. ráðherra hélt á fundi
hjá Rauða krossi íslands 12.
þ.m. ogbirt var í Mbl. 16. maí.
Hún var að mínu mati athygl-
Þórarinn
Þórarinsson
skrifar:
isverð, en þó einkum þessi
kafli hennar:
„Það er rangt mat að eðli
bandalags íslands og Banda-
ríkjanna sé þannig, að íslend-
ingar séu ofurseldir vilja stór-
veldisins sem tekið hefur að
sér varnir landsins. Annað mál
er, að fram til þessa hafa
íslendingar ekki sinnt því sem
skyldi, að fylgjast með fram-
vindu hervarna og hafa þar
hönd í bagga.
Á þessu er smátt og smátt að
vera breyting, sem ég tel til
batnaðar. Verið er að efla þá
stofnun stjórnkerfisins sem um
varnarmál fjallar. Öryggis-
málanefnd vinnur gagnlegt
starf.
Það sem á skortir, en hlýtur
að koma, er mannafli undir
íslenskri stjórn, sem fylgist að
staðaldri eins og þurfa þykir
með varnarviðbúnaðinum í
framkvæmd,' með það fyrir
augum að íslendingar geti við
breyttar aðstæður í heiminum
séð sjálfir um þá hlið mála.
Því aðeins að þetta sé gert,
má öllum vera ljóst, og engum
betur en bandamönnum
okkar, að íslendingum er al-
vara að tryggja að sjálfs-
ákvörðunarréttur þeirra sé
virtur og honum framfylgt. Og
um leið hyrfi uppgjafartónninn
hjá sumum landsmönnum, sú
ranga skoðun að við séum
ósjálfbjarga og öðrum ofur-
seldir urn viðbúnað til að
tryggja öryggi lands.og þjóðar.
Nú verður sjálfsagt spurt,
hvort ég sé að leggja til að
stofnaður verði íslenskur her.
Nöfn skipta hér engu máli,
hlutverkið öllu. Óhugsandi er
að íslendingar komi sér upp
herafla nákvæmlega í þeirri
mynd sem tíðkast í flestum
löndum öðrum. En við verðum
að finna eigin ráð og leiðir til
að sinna óhjákvæmilegum
öryggisþörfum þjóðarinnar, í
bráð til að fylgjast með því
sem annað ríki gerir í okkar
nafni, í lengd til að geta staðið
á eigin fótum í öryggisefnum.
Starfsemi íslendinga af því
tagi, sem ég hef rissað hér upp
í fáum dráttum, er meðal ann-
ars til þess fallin að girða fyrir
að til landsins séu flutt í óleyfi
vopn sem gætu eitrað hafið
umhverfis okkur."
Aramótagrein Hermanns
Jónassonar1945
í áramótagrein Hermanns
Hermann Jónassun
Jónassonar, formanns Fram-
sóknarflokksins, sem birtist í
Tímanum 29. desember 1945
gerði hann m.a. að umtalsefni
herstöðvabeiðni Bandaríkj-
anna. Hann sagði m.a.:
„Heimurinn á um tvo kosti
að velja, traust þjóðabandalag
er skipar öryggisráð, en undir
þess yfirstjórn sé gætt mikil-
vægra herstöðva víðs vegar í
veröldinni, og her þess gæti
reglu og friðar. Hin leiðin er
sú, að þjóðirnar skipi sér í
fyikingar eftir hnattstöðu,
stjórnarfarslegum og menning-
arlegum skyldleika og við-
skiptasamböndum. Hvor leið-
in sem valin verður, virðist
mér þó aðeins um eina leið að
velja fyrir íslensku þjóðina.
Hún verður að koma á fót sínu
eigin öryggisliði, sem gæti flug-
vallanna undir yfirstjórn ör-
yggisráðs, ef þjóðirnar velja
bandalagsleiðina, ella í sam-
bandi og samráði við hinar
engilsaxnesku þjóðir, ef þjóð-
irnar skipa sér í fyikingar. í
þeirra hópi og Norðurlanda-
þjóðanna, en hvergi annars
staðar á hún heima.
Ýmsir munu það mæla, að
þetta sé okkur ofvaxið. Við
höfum til þess hvorki mannafla
né fjármagn. Þetta ermisskiln-
ingur. Það lið, sem gætir her-
stöðva á friðartímum, er einatt
mjög fámennt. En í þessar
herstöðvar streymir hins vegar
fjölmennt lið, ef ófriður vofir
yfir eða styrjöld skellur á.
Allar sjálfstæðar þjóðir -
Norðurlönd eru táknrænt
dæmi þess - munu nú leggja
nokkuð af mörkum til að gæta
öryggis og friðar. Við ættum
að vera sammála um það, ís-
lendingar, að okkur beri
Magnús Torfi Ólafsson
skylda til þess að leggja fram
okkar skerf í samræmi við
fólksfjölda. Ef við viljum vera
sjálfstæð þjóð, sem ekki hefur
alþjóðaher í Iandinu, sem gætir ■
okkar eins og aligrísa, verður
heldur ekki hjá því komist, og
það er okkur auk þess alveg
vorkunnarlaust.
Ef kostnaður við gæslu
stöðvanna, verður meiri en
eðlilegt er og réttmætt að við
látum af mörkum hlutfallslega
við fólksfjölda, eigum við auð-
vitað rétt á því að fá þann
kostnað greiddan frá öryggis-
ráðinu eða þeim nábúum
okkar, sem við skipum okkur í
fylkingu með. Með þessu móti
einu virðist mér við geta varð-
veitt eftir því, sem unnt er,
sjálfstæði okkar, menningu og
tungu.
Þegar um það var rætt fyrst,
að við íslendingar tækjum í
eigin hendur landhelgisgæsl-
una, þótti mörgum það fá-
sinna, enda engu minna skref
á þeim tíma en framkvæmd
þeirrar hugmyndar, sem hér er
hreyft. Á þessum grundvelli
meðal annars áttum við og
eigum að ræða við nábúa
okkar. Við eigum að ræða það
drengilega og hreinskilnis-
lega hvernig öryggi okkar og
tilvera sem sjálfstæðrar þjóðar
verður samræmt alþj óðaöryggi
- eða ef svo þarf að fara,
hvernig þetta sjónarmið okkar
verður samrýmt sjónarmiði ná-
búa okkar.“
Er ekki tímabært, að öryggis-
málin verði rædd og leyst á
þeim grundvelli sem fjallað er
um í ræðu Magnúsar Torfa
Ólafssonar og í áramótagrein
Hermanns Jónassonar frá
1945?
Fylkjaskipun - spor til f ramf ara?
■ Nú fyrir skemmstu var
kynnt fyrir blaðamönnum hug-
mynd um fylkjaskipan
landsins, þar sem hvert fylki af
væntanlega fimm alls, hefði
nokkra sjálfsstjórn í eigin
málum. Nú munu ekki allir á
eitt sáttir um hugmynd þessa
og því við hæfi að minnast á
nokkra kosti skipulags sem
þessa, og einnig nokkra ókosti.
Ef ekki ætti að skapast hér
enn meira skrifræði og óþol-
andi miðstýring en nú er við
lýði, þyrfti að ganga allrösk-
lega fram í máli þessu og
hreinlega afnema með öllu
margar þær hinar mjög svo
þungu opinberu stofnanir sem
nú „prýða“ höfuðborgina.
Skera þyrfti úr í eitt skipti
fyrir öll með hvaða málaflokka
fylkin svonefndu ættu að fara,
og koma í veg fyrir að ríkið
væri nokkuð að vasast í sömu
málum.
Þannig er t.d. ólíklegt að
fylki það sem innihéldi höfuð-
borgarsvæðið þyrfti á landbún-
aðarapparati að halda, og því
ósanngjarnt að borgarbúar
þurfi að leggja fé í slíkt appar-
at. Lausnin yrði að sjálfsögðu
sú að hvert fylki hefði sína
eigin landbúnaðarstefnu sem
hentaði landkostum og mark-
aðsaðstæðum viðkomandi hér-
aðs sem best.
Ekki bara á sviði
landbúnaðar
Að sjálfsögðu myndu nær
allir Iandsmenn njóta þessarar
verkaskiptingar. Þannig er
næsta ólíklegt að íbúar hinna
„menningarsnauðari" fylkja
þyrftu að hafa miklar áhyggjur
af framlögum til menningar-
mála fremur en nú.
Þá væri hægt að hugsa sér að
yfirstjórn menntamála færi
heim í héruð, enda misjafnar
þarfir eftir landshlutum. Til
dæmis hefur komið í ljós að
árangur nemenda skóla á Vest-
fjörðum er lakari en annars
staðar, og því möguleiki á að
Vestfirðingar þurfi að leggja
áherslu á aðra hluti í mennta-
málum, en t.d. íbúar höfuð-
borgarsvæðisins.
Hér er að sjálfsögðu aðeins
drepið á örfá atriði af þeim
sem fylkjaskipan hefði áhrif á,
en ljóst má þykja af rökum
þeim hér að ofan að þjónustu-
og stjórnsýslustofnanir yrðu á
þeim stöðum þar sem þeirra
er þörf og áhrif þeirra eru.
Ekki er að efa að slíkt yrði
mjög til framdráttar.
Áhrif í Reykjavík
ognágrenni
í Reykjavík yrðu
áhrif
fylkjaskipunar gífurleg. Fjöldi
opinberra stofnana yrði lagð-
ur niður. Þar fæst húsnæði
fyrir skrifstofur og verslun, en
mikil eftirspurn mun vera eftir
slíku húsnæði.
Hlutfall íbúa sem vinna að
framleiðslu og þjónustu mundi
aukast meðan hlutfall opin-
berra embættismanna
minnkar. Sprenglærðir sér-
fræðingar sem koma heim frá
námi fá væntanlega hvatningu
til hærri markmiða en þeirra
að setjast í plússstóla há-
embættismennskunnar þar
sem ráðgast er með málefni
fólks í öðrum landshlutum.
Þá væri hægt að fækka al-
þingismönnum mjög, enda
legðist allt kjördæmapot niður.
Störf Alþingis fengju á sig mun
virðulegri blæ en þau hafa nú,
og varla yrðu sóttar stórfréttir
þangað á hverjum degi, þar
sem þingmenn í skjóli þing-
helgis brigsla öðrum þing-
mönnum og almenningi öllum
um alvarleg siðferðis- og laga-
brot.
Þá væru vegaáætlanir ekki
samansettar af nokkurra kíló-
metra stubbum varanlegs
slitlags, sitt lítið í hverju kjör-
dæmi heldur yrðu vegamál í
höndum heimamanna sem
þekkja þörfina best og eru
manna bestir til að hafa eftirlit
með verktökum.
Hættusvæði fylkja-
skipunar
Mest hætta við að taka upp
fylkjaskipan yrði sú að þeir
harðduglegu embættismenn
sem við nú ráðum yfir, legðu
mest kapp sitt sem einatt áður
í að tryggja eigin hagsntuni og
framapot. Þannig myndu þeir
reyna að tryggja að ríkið væri
enn sem áður með puttana í
hvers manns koppi, og koma
hlutunum þannig fyrir að í stað
þess að kerfið einfaldaðist við
breytinguna yrði í staðinn tek-
ið upp tvöfalt kerfi - eitt heima
í héraði og annað í höndum
ríkisvaldsins.
Þannig er næsta víst að em-
bættisframapotarar svo og þeir
sem ekki treysta almenningi til
sjálfsstjórnar reyndu að koma
inn ákvæðum í alla mögulega
og ómögulega löggjöf, um