Morgunblaðið - 24.09.2004, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2004 31
Um þessar mundir er norrænt samstarf
á sviði jafnréttismála 30 ára. Af því tilefni
efna jafnréttisráðherrar Norðurlandanna
til sérstaks hátíðarfundar í Borgarleikhús-
inu í dag kl. 13.45 undir yfirskriftinni Nor-
rænt jafnréttissamstarf í 30 ár. Hvar
stöndum við – hvert stefnum við? Til fund-
arins er boðað af hálfu Íslendinga sem fara
nú með formennsku í Norð-
urlandaráði og er dagskráin
haldin í tengslum við fundi
norrænu jafnréttisráðherr-
anna hér á landi.
Óumdeilt er að á Íslandi
og öðrum Norðurlöndum
hefur náðst mikilvægur ár-
angur á sviði jafnréttismála
og er hann grundvöllur
áframhaldandi vinnu við að
skapa það samfélag jafn-
réttis sem við viljum sjá. Í
lýðræðisþjóðfélagi er grund-
vallaratriði að allir ein-
staklingar eigi jafna mögu-
leika á að njóta eigin
hæfileika og séu metnir að
verðleikum, óháð kynferði.
Segja má að það jafnrétti
sem við þekkjum í dag og
tökum sem gefinn hlut hafi
að mestu þróast frá upphafi
20. aldarinnar. Þá urðu til
hreyfingar sem börðust fyrir
auknum réttindum kvenna.
Jafnrétti kynjanna til náms
var tryggt með lagasetningu
á Íslandi árið 1911 með því að
konur fengu fullan rétt til
menntunar og embætta. Með
nýrri stjórnarskrá sem stað-
fest var árið 1915 öðluðust
konur, 40 ára og eldri, kosn-
ingarétt og kjörgengi til Al-
þingis. Á fyrstu áratugum
síðustu aldar var lagður
grunnur að nútímajafnrétt-
isbaráttu íslenskra kvenna.
Þær fundu samtakamátt
sinn, gáfu út sérstök rit til
þess að kynna málstað kvenna, stofnuðu
verkakvennafélög og Kvenréttindafélag Ís-
lands árið 1907 og buðu fram kvennalista í
bæjarstjórnarkosningum í Reykjavík árið
1908, svo mikilvæg skref séu nefnd. Á fyrri
helmingi síðustu aldar var staða kvenna á
almennum vinnumarkaði lengst af mjög
veik. Þær voru hlutfallslega fáar í vinnu ut-
an heimilis, sóttu í fáar starfsgreinar og
launin voru mun lakari en hjá körlum.
Árið 1961 vor sett hér á landi lög um
launajöfnuð karla og kvenna. Þrátt fyrir
það eigum við enn talsvert langt í land með
að jafna laun kvenna og karla eins og nýleg
könnun Verzlunarmannafélags Reykjavík-
ur leiðir í ljós. Samkvæmt nýlegri skýrslu
forsætisráðuneytisins um efnahagsleg völd
kvenna er nú talið að kynbundinn launa-
munur á Íslandi sé á bilinu 7–11%, sem
stafar m.a. af því að þættir eins og hjóna-
band og barneignir hafa önnur áhrif á laun
kvenna en karla.
Íslenskar konur sættu sig ekki við kyrr-
stöðuna sem ríkti í jafnréttismálum um og
eftir miðbik síðustu aldar. Árið 1975 efndu
íslenskar konur með eftirminnilegum hætti
til kvennafrídags en ári fyrr, árið 1974,
hófst norrænt samstarf í jafnréttismálum á
vettvangi Norrænu ráðherranefndarinnar.
Tilgangur kvennafrídagsins á Íslandi var
að vekja samfélagið til umhugsunar um
framlag kvenna til atvinnustarfseminnar.
Þetta tókst svo um munaði. Öllum varð
ljóst að án vinnuframlags kvenna stöðv-
aðist gangverk þjóðfélagsins. Með
kvennafrídeginum árið 1975 varð á ný öflug
vitundarvakning um stöðu kvenna. Af-
raksturinn var m.a. sá að árið 1976 voru
sett sérstök jafnréttislög með það að mark-
miði að koma á fullu jafnrétti kvenna og
karla. Ekki leikur vafi á því að sú löggjöf og
jafnréttislöggjöf sem fylgt hefur í kjölfarið
hefur haft áhrif og mörg stór skref hafa
verið stigin á undanförnum áratugum í átt
til aukins jafnréttis.
Á þremur áratugum norræns samstarfs í
jafnréttismálum hefur verið stofnað til fjöl-
margra rannsóknar- og samstarfsverkefna
og frá árinu 1989 hefur Norræna ráðherra-
nefndin unnið eftir framkvæmdaáætlunum
á sviði jafnréttismála. Fyrsta áætlunin, sem
gilti frá 1989–1993, lagði áherslu á að auka
þátttöku kvenna í atvinnulífinu og að auka
möguleika beggja kynja á því að samræma
atvinnu- og einkalíf. Í núgildandi áætlun
Norrænu ráðherranefndarinnar í jafnrétt-
ismálum er lögð áhersla á þrjú höfuðatriði;
samþættingu kynja- og jafnréttissjónarmiða
í fjárlagagerð Norðurlanda; stöðu karla í
jafnréttismálum og vernd kvenna gegn of-
beldi, jafnt inni á heimilunum
sem utan þeirra.
Á formennskuári okkar Ís-
lendinga hefur verið unnið að
fjölmörgum gagnlegum verk-
efnum en við höfum lagt meg-
ináherslu á tvo þætti; annars
vegar á að draga úr kynbundn-
um launamun og hins vegar á
samþættingu fjölskyldu- og at-
vinnulífs. Afar brýnt er að
brjóta til mergjar ástæður við-
varandi launamunar kynjanna.
Það er því sérstakt ánægjuefni
að nú hefur tekist samstarf
milli jafnréttis- og vinnu-
málaráðherra Norðurlandanna
um norræna rannsókn á launa-
mun kynjanna með það fyrir
augum að leita leiða til að bæta
stöðu kvenna á vinnumarkaði.
Jafnlaunaverkefnið er á for-
ræði okkar Íslendinga og er
reiknað með að niðurstöður
liggi fyrir í lok næsta árs.
Samþætting fjölskyldu- og
atvinnulífs er að mínu mati eitt
brýnasta viðfangsefni jafnrétt-
isbaráttunnar í dag. Nú er unn-
ið, undir forystu Íslands, að
samanburðarrannsókn á fæð-
ingarorlofslöggjöf Norð-
urlanda. Reynsla okkar af
auknum rétti feðra til fæðing-
arorlofs er mjög góð, þátttaka
feðra hefur aukist jafnt og þétt.
Foreldra- og fæðingarorlofið
opnar feðrum ný og aukin
tækifæri til þess að sinna börn-
um og heimili. Með þessu erum
við að leggja grunn að auknu
jafnrétti um ókomin ár.
En jafnréttismálin byggjast á lang-
tímamarkmiðum og sífelldri vinnu en ekki
átaksverkefnum. Við verðum að halda vöku
okkar. Fyrr á þessu ári stigum við mik-
ilvægt skref þar sem ný jafnréttisáætlun til
næstu fjögurra ára var samþykkt einróma á
Alþingi Íslendinga. Þar er framsetningu
breytt í ljósi reynslunnar og lögð fram skýr
og markviss áætlun.
Kynbundinn launamunur er enn eitt af
helstu áhersluatriðum framkvæmdaáætl-
unarinnar. Þróunin er vissulega í rétta átt,
en upplýsingar benda til þess að hér þurfi að
herða róðurinn og eru kyngreindar upplýs-
ingar grundvöllur þess að hægt sé að fylgj-
ast með þróun mála í þessum efnum og að
því er m.a. stefnt með hinni nýju áætlun.
En ég ítreka það að ljóst er að vinna að
framgangi jafnréttismála er ekki verkefni
sem við getum ætlað okkur að vinna að tíma-
bundið, þetta er verkefni sem stjórnvöld
verða sífellt að vera vakandi fyrir og því lít
ég á hina nýju jafnréttisáætlun til næstu
fjögurra ára sem mikilvægt skref á leið okk-
ar að settum markmiðum.
Norræna samstarfið hefur verið sterkur
bakhjarl í jafnréttisumræðu og umbótum
einstakra landa á þessu sviði. Norðurlönd
hafa lengi verið í fararbroddi í starfi að jafn-
rétti kynjanna og til þeirra er gjarnan litið
sem fyrirmynar í alþjóðasamfélaginu. Það
er okkar að tryggja að svo verði einnig um
ókomin ár og við megum ekki hægja á okk-
ur. Við sjáum þess merki að við þurfum að
herða róðurinn á vissum sviðum. Vinna að
framgangi jafnréttismála er ekki tímabund-
ið verkefni heldur verkefni sem við verðum
sífellt að vinna að með mismunandi aðferð-
um.
Við höfum áfram verk að vinna. Við erum
á réttri braut og munum áfram vinna ótrauð
að framgangi skýrra markmiða.
Nánari upplýsingar um hátíðarfundinn,
sem er öllum opinn, og norrænt samstarf á
sviði jafnréttismála má finna á heimasíðu fé-
lagsmálaráðuneytisins http://www.felags-
malaraduneyti.is.
Norrænt jafnréttis-
samstarf í 30 ár: Hvar
stöndum við – hvert
stefnum við?
Eftir Árna Magnússon
Árni Magnússon
’Óumdeilt er aðá Íslandi og öðr-
um Norður-
löndum hefur
náðst mikil-
vægur árangur
á sviði jafnrétt-
ismála og er
hann grundvöll-
ur áframhald-
andi vinnu við
að skapa það
samfélag jafn-
réttis sem við
viljum sjá. ‘
Höfundur er félagsmálaráðherra.
ænna ef stjórn hins óútreiknanlega
eir myndu koma sér upp sams konar
hlaup væri þá hafið.
í startholunum?
a einkum beinst að hryðjuverka-
landamærum Indlands og Pakistans
pnum. En fleiri gætu skyndilega bæst
n Mohamed ElBaradei, yfirmaður Al-
nnar (IAEA) í Vín að talið væri að
búnaði og þekkingu til að smíða kjarn-
ðu að herða eftirlit með tilraunum á
i láta duga að trúa ríkisstjórnum, sem
n að smíða kjarnorkuvopn.
óðir heims aðild að samningnum um
opna, NPT, en fátt getur hindrað þá í
a og segja honum upp. Nú þegar eru
u, það er Indland, Pakistan og Ísrael
íkið eigi slík vopn. Segja Ísraelar að
nveitt umhverfi og stöðugar hótanir
önum, verði þeir að geta haldið þeim í
igi Ísraela til að afsala sér kjarn-
sanngirni.
ki dugað til að frysta ástandið. Eitt af
að þar eru engin ákvæði um að ríki
bent á að lagalega séu kröfur Vest-
m að hætta þeim tilraunum reistar á
benda einnig á að stórveldin hafi lofað
n ekki staðið við það fyrirheit. Hvers
r betur og tryggja þannig að fáein
á þessu sviði, er spurt.
og afleiðingarnar
a, sem gaf á sínum tíma Íran, N-Kóreu
ns illa“, er sögð hafa þau áhrif að auka
enn áhuga þeira á að koma sér upp gereyðingarvopnum. Verjendur for-
setans segja á móti að bæði Íran og N-Kórea hafi frá því á níunda ára-
tugnum reynt að koma sér upp kjarnorkuvopnum með leynd. Þeir
segja að Líbýa sé gott dæmi um að hægt sé að telja hættulega valda-
menn á að afsala sér voninni um kjarnorkuvopn. Líbýumenn hafi ekki
viljað kalla yfir sig árás eins og reyndin varð í Írak.
Bandaríkjamenn hafa aldrei útilokað þá lausn að gera árás á ríki sem
reyni með leynd að koma sér upp gereyðingarvopnum, þannig íhugaði
stjórn Bills Clintons alvarlega fyrir áratug að ráðast á N-Kóreu. Svo
fór að samningar tókust á síðustu stundu en nú hefur komið í ljós að N-
Kóreumenn brutu þá og héldu hiklaust áfram tilraunum sínum.
Erfiðleikarnir í Írak valda því að hugmyndir um nýja herför eiga
ekki upp á pallborðið í Pentagon núna og að sögn heimildarmanna ekki
í stjórn Bush. En hugmyndirnar um að beita leynilegum aðgerðum og
undirróðri sem gætu styrkt andóf lýðræðissinna vekja spurningar.
Þótt staða harðlínuklerkanna hafi versnað og fylgi við þá sé orðið lítið
virðist þeim hafa tekist með ýmsum kúgunaraðferðum að lama stjórn-
arandstöðuna og hófsama klerka. Fátt bendir til þess að breyting á
stjórnarfarinu, hvað þá bylting, séu í vændum.
Menn verða því að sætta sig við að ofstækisfullir harðlínumenn muni
ráða ferðinni næstu árin. Margir benda samt á að efnahagsmálin séu í
ólestri, atvinnuleysi geysimikið meðal unga fólksins sem þolir æ verr
kreddufestu og afskiptasemi ajatollanna af einkalífi fólks. Loks má
geta þess að gerðar hafa verið skoðanakannanir sem benda til þess að
mikill meirihluti Írana telji að þjóðin hafi rétt á að koma sér upp kjarn-
orkuvopnum, hvað sem líður áliti almennings á spilltri harðstjórn
klerkanna. Ef markmiðið er að Íranar verði ekki kjarnorkuveldi er
ekki víst að lýðræðislegra skipulag tryggði þá niðurstöðu.
Deilt um leiðir
Bandaríkjamenn hafa viljað hóta stjórninni í Teheran með refsiað-
gerðum á vegum SÞ ef ekki verði hætt að framleiða auðgað úran í til-
raunaverum Írana. Evrópuríkin hafa á hinn bóginn viljað reyna áfram
að finna samningalausn og benda margir á að ekki séu sannanir fyrir
því að Íranr eigi gereyðingarvopn. Eru menn þá minnugir þess að eng-
in vopn af því tagi hafa fundist í Írak. Bent er á að nú komi það Bush
forseta í koll að hafa notað vafasamar staðhæfingar um gereyðing-
arvopn fyrir innrásina í Írak. Menn krefjist sannana, ekki vísbendinga.
Einnig hafi Bandaríkjamenn undanfarin ár sýnt of mikinn hroka í
samskiptum við forna bandamenn í Evrópu. Bush og menn hans geti
vart ætlast til að þar samþykki menn umsvifalaust að fylgja stefnu
þeirra í Íransmálunum. Þessi stefnumunur á sér þó langan aðdraganda
vegna þess að Bandaríkjamenn hafa frá upphafi átt í hatrömmu áróð-
ursstríði við klerkastjórnina frá því að hún náði völdum 1979. Evr-
ópuríkin hafa hins vegar reynt að vera milligöngumenn og hafa jafnvel
átt mikil viðskipti við Íran. Bandaríkjamenn settu hins vegar við-
skiptabann á Íran og frystu eignir stjórnvalda þar í bönkum vestra.
Samstaða um aðgerðir sem gætu sannfært Írana um að þeim henti
best að fara að dæmi Líbýumanna er því ekki enn fyrir hendi. Á meðan
tifar klukkan og vísindamenn Írana í tilraunaverinu í Bushehr halda
áfram starfi sem gæti valdið ragnarökum í Mið-Austurlöndum.
Helstu heimildir: Newsweek, The Economist, BBC, International
Herald Tribune.
íkja en nú gæti svo farið að breyting verði þar á, segir í grein
Kóreumenn með leynd komið sér upp slíkum vopnum.
AP
ust í gær upphafs stríðsins 1980–1988
ljón manna hafa fallið í þeim átökum.
kjon@mbl.is
Frekari endurbætur eru búnar að vera í
biðstöðu í fjórtán ár, búið er að taka
framsalinn [í gegn] eins og þjóðin veit en
það eru ýmis verkefni sem bíða baksviðs.
Auðvitað er útlit hússins að verða þjóð-
inni alveg til skammar, hvernig er að
hrynja utan af því múrhúðin og allt það.
Ég myndi setja það fremst á forgangs-
listann að það yrði gert við ytra útlit
hússins. Síðan hefur mér alltaf fundist
litla sviðið í Jóns Þorsteinssonar húsi
ekki vel staðsett, það er ekki gott leik-
rými. Ég mun leita allra leiða að bæta úr
aðstöðu beggja litlu sviðanna, enda eru
þau mjög mikilvæg í rekstri hússins. Þau
skapa þá breidd sem er nauðsynleg.
Stóra sviðið er þá meira fyrir stærri og
vinsælli sýningar en minni sviðin fyrir
framsækna leiklist sem á sér kannski
minni áhorfendahóp.“
Tinna hefur starfað á ýmsum sviðum
innan Þjóðleikhússins. „Ég held að það
hljóti að vera ákaflega mikill kostur að
þekkja þetta hús og þekkja starfsemi
þess. Ég hef auðvitað ekki aðeins verið
leikari, ég er líka búin að sitja lengi í
verkefnavalsnefnd og þjóðleikhúsráði og
hef því að sínu leyti komið að stjórnun
hússins.“
Tinna segir þjóðleikhús vera stofnun í
eigu þjóðarinnar „og hún á að þjóna fólk-
inu bæði með því að skemmta því, mennta
það og upplýsa, ögra því og í einu orði
sagt vera framúrskarandi í öllu listrænu
tilliti. Þetta eru þær væntingar sem gerð-
ar eru til Þjóðleikhússins. Öll sú umræða
sem átt hefur sér stað í kringum það að
[staða þjóðleikhússtjóra] var auglýst seg-
ir manni líka að þessi stofnun á sér mjög
sterkar rætur í þjóðinni, fólki er alls ekki
sama. Þannig að það er ábyrgðarhlutur
að standa undir öllum þeim væntingum.“
Í kvöld verður frumsýnt verkið Svört
mjólk eftir Vasílij Sígarjov á Smíðaverk-
stæðinu og þar fer Tinna með hlutverk.
„Ég kem til með að njóta þess sér-
staklega þar sem þetta verður mitt síð-
asta hlutverk í þann tíma sem ég gegni
starfi þjóðleikhússtjóra.“
jóðleikhússtjóra eftir áramót
Morgunblaðið/Kristinn
, í gervi róna, fagnaði Tinnu Gunnlaugsdóttur, verðandi þjóðleik-
ga baksviðs á Smíðaverkstæðinu í gær en þær leika báðar í verk-
sem frumsýnt verður í kvöld.
sunna@mbl.is
gsdóttir er fædd í
ní 1954. Hún lauk stúd-
nntaskólanum í
ndaði nám við Háskóla
. Hún útskrifaðist frá
slands árið 1978.
ótt námskeið í leiklist,
menningarstjórnun er-
r samhliða vinnu
anám (MBA) við Há-
vík.
hjá Leikfélagi Reykja-
n hóf störf hjá Þjóð-
leikhúsinu en hún hlaut þar fastráðn-
ingu 1982. Samhliða störfum við
Þjóðleikhúsið hefur hún unnið fyrir Al-
þýðuleikhúsið, Loftkastalann og Leik-
félag Íslands.
Tinna hefur unnið sem aðstoðarleik-
stjóri og leikstjóri á sviði, í sjónvarpi og
kvikmyndum. Hún hefur setið í stjórn
FÍL og var formaður Leikarafélags Ís-
lands um tíma. Þá hefur hún verið for-
seti Bandalags íslenskra listamanna frá
1998. Tinna hlaut fálkaorðuna fyrir
störf að menningarmálum árið 2001.
Gunnlaugsdóttir