Morgunblaðið - 20.02.2005, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 20. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
19. febrúar 1995: „Þótt ekk-
ert liggi fyrir um það, hvort
samningar takist um þessa
helgi, þegar forystugrein
Morgunblaðsins er skrifuð á
laugardagsmorgni, fer þó
ekki á milli mála, að grund-
vallarbreyting hefur orðið á
viðhorfi og sjónarmiðum
þeirra aðila, sem koma að
kjarasamningum, miðað við
það, sem áður var.
Sú stefnubreyting, sem
varð með kjarasamning-
unum í febrúar 1990 er aug-
ljóslega að festast í sessi.
Samningar, sem byggðir eru
á raunhæfum forsendum,
munu leiða til þess að upp-
sveiflan í íslensku efnahags-
lífi kemst á fulla ferð.
Þeir, sem hafa fylgst með
sviptingum á vinnumarkaði
á undanförnum áratugum,
verkföllum og óraunhæfum
kauphækkunum, óðaverð-
bólgu og öllu, sem því fylgir,
hafa átt erfitt með að sann-
færa sjálfa sig um það, að
breytt viðhorf hafi náð að
festa rætur. En þegar tekið
er mið af opinberum yfirlýs-
ingum aðila vinnumarkaðar,
hvort sem þeir eru í hópi
vinnuveitenda eða verka-
lýðsfélaga, fer tæpast á milli
mála, að nú eru allt önnur
sjónarmið uppi en áður
var.“
. . . . . . . . . .
23. febrúar 1975: „Upplýst
var sl. föstudag, að tvö sov-
ésk hlustunardufl hefði rek-
ið á land við suðurströnd
landsins ... Hverjum manni
má vera ljóst, að þessi fund-
ur er afar athyglisverður.
Vitað er að slík tæki hafa
fundist áður hér við land.
Annað þessara tækja, sem
nú koma fram, fannst við
ratsjárstöð varnarliðsins á
Stokksnesi. Enn sem komið
er hefur engin nákvæm
könnun farið fram á þessum
hlustunarduflum, en engum
vafa er undirorpið, að þau
eru sovésk. Þessi atburður
sýnir því ótvírætt, að umsvif
Sovétmanna hér á landi og á
hafsvæðunum umhverfis
landið, eru miklum mun víð-
tækari en menn hafa al-
mennt gert sér grein fyrir
fram til þessa.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
T
veir atburðir urðu í vikunni,
sem sýna fram á tækifærin,
sem fólgin eru í því að draga
úr miðstýringu og kerfis-
hugsun í menntamálum á Ís-
landi. Annars vegar var hald-
inn fjölsóttur fundur í
Garðabæ, þar sem foreldrar
sex ára barna gátu kynnt sér alla fjóra skólana í
bænum og valið á milli þeirra. Hins vegar var
gerður merkilegur kjarasamningur milli Ísaks-
skóla og tíu kennara, sem kveður á um sama
skipulag vinnutímans og tíðkast almennt á vinnu-
markaði, á móti kjarabótum og einstaklingslauna-
samningum, sem taka aðallega mið af hæfni hvers
kennara en ekki fyrst og fremst starfs- og lífaldri
eins og almennir kjarasamningar kennara gera.
Við hvað er
kennaraforystan
hrædd?
Samningur kennar-
anna við Ísaksskóla
gerir ráð fyrir lág-
markslaunum, sem
eru talsvert hærri en
byrjunarlaun sam-
kvæmt almennum samningi Kennarasambands
Íslands og sveitarfélaganna, en síðan semur hver
og einn kennari við skólastjóra um einstaklings-
bundin laun. Edda Huld Sigurðardóttir, skóla-
stjóri Ísaksskóla, sagði í Morgunblaðinu í gær,
föstudag, að engin hætta væri á að einstaklings-
samningarnir leiddu til launalækkunar kennara
eða að greidd yrðu lægri laun en samkvæmt al-
menna kennarasamningnum. Edda Huld bendir á
að kennari geri ekki einstaklingssamning við
skólastjórann sinn, sem feli í sér launalækkun. Og
geti fólk fengið betri laun annars staðar, semji það
augljóslega ekki um lægri laun í Ísaksskóla.
Á móti launahækkunum kennara – sem m.a.
verða fjármagnaðar með hækkun skólagjalda við
skólann, sem foreldrar eru almennt reiðubúnir að
taka á sig – kemur að hin niðurnjörvuðu vinnu-
tímaákvæði almennra kennarasamninga verða
lögð til hliðar og vinnutíminn þess í stað skipulagð-
ur af skólastjóranum, í góðri samvinnu við starfs-
fólkið, eins og gerist á flestum vinnustöðum.
Kennararnir tíu við Ísaksskóla samþykktu
samninginn einróma og telja hann munu færa sér
kjarabætur. Jenný Guðrún Jónsdóttir, trúnaðar-
maður kennaranna, sagði í Morgunblaðinu á
fimmtudag: „Við erum ekki njörvuð niður í launa-
töflu heldur fáum umbun fyrir dug og metnað.“ Í
Morgunblaðinu í dag, laugardag, segir Jenný:
„Við erum alveg ótrúlega ánægð með það sem hef-
ur átt sér stað hérna undanfarið.“
Í ljósi þessarar ánægju og þeirra vona, sem
kennarar við Ísaksskóla binda við nýjan kjara-
samning, vekja viðbrögð stéttarfélags þeirra,
Kennarasambands Íslands, furðu svo ekki sé
meira sagt. Eiríkur Jónsson, formaður KÍ, hefur
haft stór orð um samninginn í fjölmiðlum, meðal
annars sagt hann „hættulegan“. Í Morgunblaðinu
á föstudag sagði Eiríkur m.a.: „Þetta samkomulag
er að mínu viti aðför að kennarastarfinu í landinu
… Núverandi forysta okkar mun aldrei sam-
þykkja samning af þeim toga sem hér um ræðir.“
Hvernig getur samningur, þar sem gert er ráð
fyrir að kennarar hækki í launum og fái greitt eftir
hæfni sinni til að sinna starfinu, talizt aðför að
kennarastarfinu? Og hvernig stendur á því að for-
ysta Kennarasambandsins bíður ekki með stóru
orðin eftir því að einstaklingssamningum kennara
við Ísaksskóla ljúki, þannig að það liggi fyrir hvort
félagsmenn hennar lækki í launum eða fái veru-
legar kjarabætur? Við hvað er Eiríkur Jónsson
svona hræddur? Óttast hann afleiðingar þess að
einhver annar en hann sjálfur nái fram verulegum
kjarabótum fyrir kennara?
Morgunblaðið hefur talið sig eiga samleið með
grunnskólakennurum í baráttu þeirra fyrir bætt-
um kjörum. Í hinu langa og erfiða kennaraverk-
falli fyrr í vetur studdi Morgunblaðið eindregið að
kennurum yrðu greidd hærri laun. En jafnframt
benti blaðið á að hinar miðstýrðu kjaraviðræður
kennara og sveitarfélaga væru ekki bezta leiðin til
að bæta kjör kennara. Blaðið taldi æskilegt að
brjóta upp þessa miðstýringu og að hvert sveitar-
félag fyrir sig semdi við sína kennara, þannig að
samkeppni skapaðist um góða kennara. Jafnframt
benti blaðið á að samkeppni og einkarekstur í
grunnskólakerfinu myndu styrkja stöðu kennara
til að ná samningum um góð laun við vinnuveit-
endur sína. Einnig mætti ætla að stjórnendur í
einkareknum skólum gætu náð samningum við
kennara, sem væru meira í takt við það, sem gerð-
ist á almennum vinnumarkaði hvað vinnufyrir-
komulag varðaði. Allt virðist þetta nú hafa gengið
eftir í Ísaksskóla. Og það er gott fyrir kennara al-
mennt, hvað sem forystu Kennarasambandsins
kann að finnast um það. Ef einn skóli semur um
hærri laun við kennara sína en almennt tíðkast,
eykur það þrýstinginn á að aðrir skólar bjóði líka
hærri laun, næst þegar samið verður. Það versta
fyrir kennara er að öllum sé haldið í sömu spenni-
treyju miðstýrðra kjarasamninga og góðir kenn-
arar eigi enga möguleika á að hækka laun sín með
því að færa sig á milli skóla.
Tímamót í
Garðabæ
Í Garðabæ geta for-
eldrar nú valið um
fjóra skóla, þar af einn
einkarekinn. Foreldr-
ar, sem Morgunblaðið ræddi við á áðurnefndum
kynningarfundi, lýstu mikilli ánægju með að eiga
kost á vali. „Foreldrar þekkja börnin sín langbest
og vita í hvaða umhverfi þau passa best,“ sagði
Hlynur Rúnarsson, faðir í Garðabæ, í samtali við
Morgunblaðið á miðvikudag. Þetta er auðvitað
lykilatriði, þegar rætt er um frelsi til að velja
grunnskóla. Skólar eru mismunandi og henta
þörfum einstaklinganna misvel. Foreldrar, sem
eru upplýstir um það hvað hver og einn skóli býð-
ur upp á, eru að sjálfsögðu betur í stakk búnir að
velja skóla fyrir börnin sín en embættismenn
sveitarfélaga.
Garðabær er fyrsta sveitarfélagið sem gefur
íbúum sínum frjálst val um skóla. Eins og við var
að búast, hafa flestir valið skólann, sem næstur er
heimili þeirra. Það skiptir fólk máli að stutt sé fyr-
ir börnin að fara í og úr skóla og að þau gangi í
skóla með vinum sínum úr nágrenninu. Ef fólk tel-
ur hins vegar hverfisskólann ekki henta barninu
sínu, er mikilvægt að geta valið annan skóla. Og
jafnvel þótt fólk velji hverfisskólann sinn, skiptir
máli að hafa átt val.
Oddný Eyjólfsdóttir, grunnskólafulltrúi Garða-
bæjar, segir þannig í Morgunblaðinu í gær, föstu-
dag, að með því að leyfa foreldrum að velja sé
ábyrgðin á því að velja það, sem sé bezt fyrir barn-
ið þeirra, sett á þeirra herðar. „Þetta hefur alltaf
verið svolítið auðvelt fyrir foreldra, það er auðvelt
að segja að maður þurfi að sitja uppi með einhvern
skóla, barnið verði að fara í þann skóla, og verða
svo bara fúll ef eitthvað vekur upp óánægju. Núna
er foreldrum gefið þetta tækifæri og þeir þurfa
þess vegna líka að taka ábyrgð á valinu,“ segir
Oddný í samtali við blaðið. „Ég er sannfærð um að
það er jákvætt bæði fyrir foreldra og skóla að geta
valið, þetta eflir metnað skólanna í að standa sig
vel og foreldrar fylgjast örugglega enn betur með
skólastarfinu sem stuðlar að betri námsárangri og
líðan nemenda. Þegar foreldrar hafa valið ákveð-
inn skóla verða þeir enn tengdari þeim skóla sem
þeir velja fyrir barnið sitt, frekar heldur en ein-
hverjum skóla sem þeir eru neyddir til að láta
barnið sitt í.“
Frumkvæði bæjarstjórnar Garðabæjar, með
Ásdísi Höllu Bragadóttur bæjarstjóra í farar-
broddi, að því að gefa foreldrum kost á að velja
skóla fyrir börnin sín markar tímamót í mennta-
málum á Íslandi og sýnir að slíkt fyrirkomulag er
vel framkvæmanlegt.
„Hægri-öfga-
stefna“ Morg-
unblaðsins
Það leiðir hugann að
því hvernig þessum
málum er háttað í
stærsta sveitarfélagi
landsins, þar sem bæði
eru starfræktir flestir
skólar á vegum sveitarfélagsins og flestir einka-
reknir skólar og þar af leiðandi mestir möguleikar
á valfrelsi og fjölbreytni ef rétt er á haldið. Stefán
Jón Hafstein, formaður menntaráðs Reykjavíkur-
borgar, hefur einhverra hluta vegna farið fremst-
ur í flokki þeirra, sem vilja þrengja að einkaskól-
unum. Stefán Jón telur einkarekstur í
skólakerfinu dýran og ónauðsynlegan. Og valfrelsi
eins og í Garðabæ telur hann heldur ekki nauðsyn-
legt. Stefán Jón hefur raunar bent á að 12% nem-
enda grunnskóla Reykjavíkur gangi í annan skóla
en sinn hverfisskóla; það sýni að valfrelsi sé fyrir
hendi í skólakerfi borgarinnar. Allir foreldrar
ungra barna í Reykjavík vita að þetta er della; nú í
vikunni voru t.d. innritunardagar í grunnskólum
Reykjavíkur. Á vef Fræðslumiðstöðvar Reykja-
víkur, þar sem gefnar eru leiðbeiningar um það
hvernig eigi að bera sig að við innritunina, er ekki
orð um að foreldrar geti valið sér skóla, heldur er
foreldrum vísað á lista yfir götur borgarinnar, þar
sem fram kemur hvaða gata tilheyri hverjum
skóla. Það er allt valfrelsið.
Skoðanir Stefáns Jóns á málinu komu ágætlega
fram í grein, sem hann skrifaði hér í blaðið fyrir
nokkrum mánuðum, nánar tiltekið 10. júlí á síð-
asta ári. „Smár en hávær hópur með stuðning leið-
arahöfundar Morgunblaðsins berst fyrir einka-
væðingu grunnskóla,“ skrifaði formaður
menntaráðs þar. „Herferð fyrir einkareknum
barnaskólum byggist ekki á vandaðri greiningu.
Hún er pólitísk nauðhyggja: Einkarekstur hlýtur
að vera betri, við verðum að styrkja hann með op-
inberu fé, jafnvel þótt dýrara reynist þegar upp er
staðið. Þetta er kjarninn í Morgunblaðsræðunni.
LÓÐASKORTUR
OG FASTEIGNAVERÐ
Hækkun fasteignaverðs á höfuð-borgarsvæðinu hefur verið meðhreinum ólíkindum undanfarin
misseri. Þar koma til ýmsir samverkandi
þættir. Undanfarna daga hefur t.d. mikið
verið fjallað um tilkomu nýrra milliliða,
svokallaðra fasteignaheildsala, sem
kaupa jafnvel heilu blokkirnar af verktök-
um og selja svo einstaklingum íbúðirnar
með ríflegri álagningu. Við þessu er út af
fyrir sig ekkert að segja á markaði
frjálsra viðskipta þótt mörgum kunni að
þykja það öfugþróun að nýir milliliðir
bætist við á einum markaði.
Í umfjöllun Morgunblaðsins um fast-
eignamarkaðinn í gær er nefnd önnur
ástæða verðhækkananna; lóðaskortur í
Reykjavík. Baldur Þór Baldvinsson, for-
maður Meistarafélags húsasmiða, segir
þar að rót hinna miklu verðhækkana megi
finna í útboði Reykjavíkurborgar á bygg-
ingarrétti í Grafarholti 1999, sem hafi
hækkað lóðaverð í einni svipan um 142%.
Í sama streng tekur Þorsteinn Stein-
grímsson, sem var fasteignasali í 30 ár og
hefur lengi fylgzt með markaðnum. Hann
segir í samtali við blaðið að Reykjavík-
urborg beri ábyrgðina á óðaverðbólgu á
fasteignamarkaði með alltof litlu og rysj-
óttu framboði af lóðum. Framboðið hafi
nánast aldrei verið nægt undanfarin 40
ár, en Reykjavíkurlistinn hafi þó staðið
sig afleitlega undanfarin ár. Þorsteinn
bendir á að sveitarfélög hafi í hendi sér
hversu mikið framboð sé af lóðum. Er-
lendis myndi lóðaskortur valda því að
landeigendur ykju framboðið, sem myndi
valda verðlækkun íbúða. Slíkt gerist hins
vegar ekki hér.
Þessi staða er umhugsunarefni fyrir
borgaryfirvöld í Reykjavík. Uppboðs-
stefna er, eins og Morgunblaðið hefur
bent á, að mörgu leyti bezta stefnan til að
úthluta nýjum lóðum og útilokar a.m.k. að
sveitarstjórnarmenn séu sakaðir um póli-
tískar úthlutanir. En forsenda þess að
hafa slíkt kerfi er auðvitað að sæmilega
stöðugt framboð sé af lóðum.
Fasteignaverð í Reykjavík er að verða
lífskjaramál. Það er augljóslega erfiðara
fyrir ungt fólk í höfuðborginni en í öðrum
landshlutum að kaupa sína fyrstu íbúð,
þrátt fyrir aukið framboð lánsfjár og
lægri vexti. Greiðslubyrðin er einfaldlega
miklu þyngri hjá ungum Reykvíkingum.
Borgaryfirvöld í Reykjavík verða að horf-
ast í augu við þennan vanda og leita leiða
til að draga úr lóðaskortinum.
LÝÐRÆÐISVÆÐINGIN
Stefán Jón Hafstein, borgarfulltrúi ogformaður framkvæmdastjórnar
Samfylkingarinnar, hefur lagt fram ýms-
ar athyglisverðar hugmyndir í ritgerð,
sem hann kynnti í Iðnó á föstudag.
„Á sama hátt og hægri menn markaðs-
væddu Ísland er stærsta mál jafnaðar-
manna nú á dögum að taka markvisst og
af sama krafti til við að lýðræðisvæða Ís-
land,“ segir Stefán Jón í ritgerðinni.
Í hugmyndum Stefáns Jóns um lýð-
ræðisvæðingu kemur m.a. fram að réttur
borgaranna til að hafna gjörðum ríkis-
stjórnar eða Alþingis með því að krefjast
þjóðaratkvæðagreiðslu sé svo eðlilegur
að jafnaðarmenn setji hann á oddinn.
„En eigum við ekki að ganga enn lengra
og krefjast þess að skipulögð samtök
borgara geti samið frumvarp til laga og
safnað fyrir því svo miklum stuðningi að
hægt sé að krefjast atkvæðagreiðslu um
það án atbeina Alþingis?“ spyr Stefán
Jón. Hann nefnir sem dæmi að Alþingi
hafi mistekizt æ ofan í æ að tryggja at-
kvæði um sameign auðlinda þjóðarinnar í
stjórnarskrá og lagfæringar á kjör-
dæmaskipan. Þessi mál mætti hins vegar
knýja í gegn með fjöldahreyfingu og
samþykki þjóðarinnar.
Þá segir Stefán Jón umræður um mál-
skotsrétt forseta Íslands hafa leitt í ljós
hversu takmarkaður hann er. „Málskots-
rétturinn er lifandi veruleiki, og hann á
að formfesta og skilgreina og hann á að
vera í höndum borgara sem bindast um
það samtökum að hafna vilja Alþingis,
ekki bara hjá einum manni á Bessastöð-
um.“
Hugmyndir Stefáns Jóns um lýðræði-
svæðingu eru allrar athygli verðar og um
margt mjög í samræmi við það, sem
Morgunblaðið hefur hvatt til á undan-
förnum árum. Tillaga hans um að hópur
borgara geti fengið fram atkvæða-
greiðslu um eigið lagafrumvarp er vel
þess virði að hún verði rædd í starfi
stjórnarskrárnefndarinnar, sem nú er
nýhafið.
Sjónarmið Stefáns Jóns um málskots-
réttinn eru jafnframt áþekk þeim, sem
Morgunblaðið hefur lýst. Það á að vera í
höndum almennings að fá fram þjóðarat-
kvæðagreiðslu um mál, ekki eins manns á
Bessastöðum.