Morgunblaðið - 13.04.2005, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. APRÍL 2005 11
FRÉTTIR
AXELSBÚÐ er miklu meira en
verslun. Líklega væri nær að kalla
hana þjónustu- og félagsmiðstöð þar
sem ýmislegt fæst. Búðin á marga
trygga kúnna. Það er ekki aðeins að
þeir fái þar flest sem þarf til að dytta
að bátum og húsum, skjólfatnað og
skó, veiðistangir og vettlinga svo fátt
eitt sé nefnt. Þeir sækja þangað fé-
lagsskap og fréttir. Karlarnir fá sér
kalda kók úr goskælinum sem einu
sinni var allur rauður en nú orðinn
svo snjáður á lokinu að skín í bert
stálið. Svo tylla þeir sér á afgreiðslu-
borðið og skrafa um aflabrögð og tíð-
arfar og hvað annað sem helst ber á
góma þann daginn.
Axel Gústafsson, kaupmaður í Ax-
elsbúð og barnabarn og nafni stofn-
andans, sinnir viðskiptavinum af
stakri alúð. Sé varan ekki til er tekinn
upp síminn og hún umsvifalaust pönt-
uð. „Kemur í síðasta lagi á morgun,“
segir Axel og málið er afgreitt. Ef
hann er upptekinn snarast heima-
vanir kúnnar á bakvið, sækja það sem
þá vanhagar um og færa jafnvel út-
tektina sjálfir á nótu. Margir kaupa í
reikning og greiða svo mánaðarlega.
Hér ríkir gagnkvæmt traust frá þeim
tíma þegar orð stóðu og handsal var
gulltrygging.
Fékk lán út á andlitið
Axel Sveinbjörnsson, afi Axels
Gústafssonar kaupmanns, stofnaði
verslunina 18. desember 1942. Hann
hafði verið skipstjóri og gerðist versl-
unarstjóri í Haraldarbúð, verslun
Haraldar Böðvarssonar. Eftir fimm
ár í Haraldarbúð keypti Axel lítið
pakkhús frá versluninni Frón, sem þá
var hætt starfsemi. Pakkhúsið var
flutt að höfninni, skáhallt á móti nú-
verandi verslun Axels, sem er rétt of-
an við höfnina á Akranesi. Axel fór til
Reykjavíkur og hitti þar Ellingsen,
eiganda samnefndrar verslunar.
„Hann keypti vörur af Ellingsen fyrir
11 þúsund krónur og fékk allt lánað
út á andlitið. Við höfum síðan átt mik-
il viðskipti við Ellingsen og marga
fleiri,“ segir Axel verslunarstjóri. Ax-
elsbúð var vel tekið og fyrsta daginn
seldist fyrir heilar 700 krónur, sem
þótti ekki lítið á þeim árum.
Axel Sveinbjörnsson flutti versl-
unina úr gömlu búðinni í pakkhúsinu
árið 1950 í núverandi húsnæði, sem
byggt var 1927 og stækkað 1937. Þar
hafði þá verið rekin verslunin BOCO,
sem var í eigu Bjarna Ólafssonar,
skipstjóra og útgerðarmanns, og
fleiri. Í afgreiðslu búðarinnar er enn
svipað umhorfs og þegar verslunin
BOCO var þar til húsa.
Axel Sveinbjörnsson veiktist og
dró sig smám saman út úr daglegum
rekstri síðustu árin, þótt hann væri
með hugann við hann fram á síðasta
dag. Hann lést 1995, þá níræður að
aldri.
Búinn að vera þungur róður
Í Axelsbúð hafa starfað um 60
manns í gegnum tíðina, eftir því sem
Axel kaupmaður kemst næst. Nokkr-
ir starfsmenn áttu þar langa starfs-
ævi. Guðjón Finnbogason, sem meðal
annars gerði garðinn frægan með
gullaldarliði ÍA, hóf störf í búðinni
1943 og starfaði þar sleitulaust til
1999, eða í 56 ár. Axel segir að Guðjón
hafi sett mikinn svip á starf versl-
unarinnar. Axel Gústafsson segist
hafa verið smástrákur þegar hann fór
að hjálpa til í búðinni í skólafríum og
síðar í sumarvinnu. Að loknu námi, 17
ára gamall, var hann ráðinn til starfa
og á nú að baki um 30 ára starf við
verslunina. Vinnufélagi hans til tæpra
20 ára, Gísli Aðalsteinsson, hætti í
búðinni um síðustu mánaðamót.
Nú eru Axel og kona hans Kristín
Halldórsdóttir ein eftir í áhöfn Axels-
búðar og óðum að rifa seglin uns þau
verða endanlega felld í sumar. Axel
hefur ákveðið að hætta rekstri versl-
unarinnar, er búinn að selja húsnæðið
og lóðina og þarf að vera búinn að
rýma búðina fyrir lok júnímánaðar.
Verslunarhúsið verður rifið og lóðin
notuð undir annað.
„Þetta er búinn að vera þungur
róður undanfarið, þótt ég eigi marga
góða kúnna. Ég met þá mjög mikils,“
segir Axel. En hvað veldur því að svo
hefur þyngst undir fæti í rekstri
verslunarinnar?
„Það hefur margt breyst í útgerð-
inni á undanförnum árum og við höf-
um fundið fyrir því. Eftir að Hval-
fjarðargöngin komu er orðið styttra
til Reykjavíkur í verslanir þar.“ Þeg-
ar líður á spjallið nefnir Axel einnig
að fyrir tveimur árum harðnaði mjög
samkeppnin á sviði byggingarvöru
þegar bæði Byko og Húsasmiðjan
opnuðu verslanir á Akranesi. Það er
erfitt að keppa við svo öflug fyrirtæki.
Lager eða leikmynd
Lagerinn og afgreiðslan í Axelsbúð
eru ævintýri líkust og gætu sómt sér
vel sem leikmynd frá fyrrihluta 20.
aldar. Margir hafa enda gert sér ferð
í Axelsbúð til þess eins að skoða
verslunina. Á lagernum ægir saman
ýmsum varningi, allt frá eldgömlu
sísaltógi innpökkuðu í striga,
reiðhjólavarahlutum, kanínufóðri og
áburði, veiðivörum, pípulagningaefni
og öðrum byggingavörum, skóm og
skjólfatnaði, sælgæti og gos-
drykkjum, málningarvörum og veið-
arfærum. Víða má sjá gamla muni,
skilti og myndir frá fyrri árum.
Nú er verið að mæla búðina alla
upp og skrá. Þegar hefur verið ákveð-
ið að ýmsir munir úr henni fari á
byggðasafnið á Akranesi. Axel segir
þá hugmynd hafa vaknað að setja af-
greiðslu búðarinnar í heilu lagi upp á
safni, svo samgróin er hún tilverunni
á Skaganum. Það er víst að með Ax-
elsbúð hverfur athyglisverður fulltrúi
liðinna ára í íslenskri verslunarsögu.
Seglin rifuð
í Axelsbúð
Það er einhvers konar ferð til fortíðar að
koma inn í Axelsbúð á Akranesi, eða
Verslun Axels Sveinbjörnssonar ehf.
eins og hún heitir formlega. Guðni
Einarsson og Ragnar Axelsson heim-
sóttu Axelsbúð í gær. Búðinni verður
lokað í sumar.
Manila- og sísaltóg fást óvíða í dag.
Morgunblaðið/RAX
Útgerðarvörur voru lengstum burðarás í vöruvali Axelsbúðar. Axel Gúst-
afsson heldur á gamalli skútu sem er til minja um liðna tíma.
Keðjur, stálvírar og önnur þungavara var vigtuð á stórri vigt.
Gömul vigt hvílir uppi á hillu og
hefur lokið hlutverki sínu. Í búðinni
má sjá margar menjar liðinna ára.
Þráinn E. Gíslason smiður (t.h.) sá að Axel verslunarstjóri var upptekinn við að afgreiða Ingólf Þorsteinsson (t.v.).
Þráinn hvarf á bakvið og kom von bráðar með það sem hann vantaði. Svo sótti hann nótubókina og færði inn það
sem hann keypti. „Maður kann á allt hér og afgreiðir sig bara sjálfur, ef með þarf,“ sagði Þráinn.
gudni@mbl.is