Morgunblaðið - 22.09.2005, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 22. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
E
itt af því sem tínt er
til gegn hugsanlegri
aðild Íslands að ör-
yggisráði Samein-
uðu þjóðanna 2009–
2010 er sú röksemd að við mynd-
um þar ganga erinda
Bandaríkjanna, yrðum taglhnýt-
ingar Bandaríkjamanna eins og
það er kallað. Að slík þjóð eigi
ekkert erindi inn í öryggisráðið.
Nú er auðvitað útilokað að
segja fyrir um það hvernig við
myndum bregðast við þeirri
áskorun, sem óumdeilanlega felst
í því að taka sæti í öryggisráðinu.
Ein aðferð er þó til sem gagnast
til að meta hvort Ísland sé líklegt
til að verða taglhnýtingur Banda-
ríkjamanna og hún er sú að rann-
saka hvernig Íslendingar hafa
varið atkvæði sínu í allsherj-
arþingi Sameinuðu þjóðanna.
Það er nefnilega þannig að
Bandaríkjamenn halda öllum slík-
um upplýsingum til haga og fylgj-
ast sérstaklega með því hvernig
önnur ríki verja atkvæði sínu.
Þegar þessar tölur eru skoð-
aðar kemur margt athyglisvert í
ljós og það helst auðvitað, að
kenningin um fylgispekt Íslands
stenst ekkert sérstaklega vel.
Skoðum nokkur dæmi úr
skýrslu utanríkisráðuneytisins
bandaríska frá árinu 2004. Þar
kemur í fyrsta lagi fram að alls
hafi níutíu atkvæðagreiðslur farið
fram í allsherjarþinginu. Í skýrsl-
unni fylgir síðan yfirlit yfir það
hversu oft önnur aðildarríki Sam-
einuðu þjóðanna greiddu atkvæði
á sama hátt og Bandaríkjamenn í
málum er fóru í atkvæðagreiðslu;
þar kemur fram að í þrjátíu skipti
var afstaða Íslands sú sama, hún
var hins vegar 36 sinnum önnur
en Bandaríkjamanna (við sátum
tólf sinnum hjá og vorum einu
sinni fjarverandi).
Þetta er ekki nema 45,5% hlut-
fall – ekki gefur það til kynna að
við séum gjarnir á að taka við
skipunum frá Washington. Hlut-
fall ýmissa nágrannaþjóða okkar
er raunar mjög svipað: Danir
voru með 44,9% hlutfall, Finnar
með 43,5% og Norðmenn og Svíar
42,6%. Bretar voru hins vegar
með 56,7% hlutfall, þ.e. eru mun
gjarnari á að greiða atkvæði eins
og Bandaríkjamenn.
Jafnvel Frakkar – sem gjarnan
eru álitnir helstu andstæðingar
bandarískrar utanríkisstefnu í
Vestur-Evrópu – eru með hærra
hlutfall en Íslendingar, þ.e. 54,1%.
Sé til lengri tíma litið koma at-
hyglisverðar staðreyndir í ljós; Ís-
lendingar virðast sem sé hægt og
sígandi hafa verið að fjarlægjast
Bandaríkjamenn í atkvæða-
greiðslum í allsherjarþingi Sam-
einuðu þjóðanna. Sem fyrr segir
greiddum við atkvæði eins og
Bandaríkjamanna í 45,5% tilfella í
fyrra. Starfsárið 2003 var hlut-
fallið svipað, 44,8%, og árið áður
var það 48,7%. En starfsárið 2001
var hlutfall þetta 54,4%, árið 2000
var það 63% og árið 1999 68,7%.
Ýmsar skýringar kunna að vera
á þessari þróun en ekki gefst færi
á að skoða þær að þessu sinni.
Ef við skoðum tölur utanrík-
isráðuneytisins bandaríska betur
þá vill svo vel til að það hefur tek-
ið út mál sem menn þar á bæ telja
sérstaklega mikilvæg og í sam-
ræmi við bandarísk lög er sér-
staklega gerð grein fyrir afstöðu
annarra ríkja til þeirra, en í
skýrslunni er rætt um „atkvæða-
greiðslur sem beint snertu hags-
muni Bandaríkjanna og sem
Bandaríkin beittu miklum þrýst-
ingi varðandi [on which the Unit-
ed States lobbied extensively]“.
Ræðir hér um málefni eins og
ályktun í allsherjarþinginu þar
sem Bandaríkin eru hvött til að
binda enda á viðskiptabannið á
Kúbu. Hér létum við Íslendingar
þrýsting Bandaríkjamanna engin
áhrif hafa á okkur, greiddum at-
kvæði með ályktuninni. Við höfum
einnig stutt tillögu er víkur að
réttindum Palestínumanna, fer sú
afstaða okkar þvert gegn stefnu
Bandaríkjanna.
Alls er hér um tíu mál að ræða
skv. skýrslu utanríkisráðuneyt-
isins bandaríska. Fjórum sinnum
voru Íslendingar á sama máli og
Bandaríkjamenn: m.a. voru bæði
ríki andsnúin samþykkt ályktunar
þar sem komið var í veg fyrir að
borin yrði upp til atkvæða tillaga
er varðaði mannréttindi í Súdan.
Einnig samþykktum við eins og
Bandaríkin ályktun er kallar á að
réttur manna til trúfrelsis verði
virtur og hafður í heiðri.
Þrisvar sinnum vorum við á
öndverðum meiði við Bandaríkja-
menn, þrisvar sátum við hjá.
Þessar tölur og heildartölurnar
sem áður var vikið að gefa með
engum hætti til kynna að við
séum sérstakir taglhnýtingar
Bandaríkjamanna innan veggja
Sameinuðu þjóðanna, augljóst er
að við tökum sjálfstæða afstöðu til
mála en jafnframt að afstaða okk-
ar er gjarnan í samræmi við af-
stöðu annarra Norðurlandaþjóða.
Um hvers konar mál myndum
við annars vera að fjalla í örygg-
isráðinu ef við færum þangað inn?
Í fyrra tók ráðið afstöðu til alls
62 tillagna og samþykkti 59 þeirra
– oftast einróma. Bandaríkja-
menn beittu neitunarvaldi gegn
tveimur ályktunardrögum er
vörðuðu málefni Ísraels/Palestínu
og Rússar beittu neitunarvaldi
einu sinni vegna ályktunardraga
er véku að Kýpur-málunum.
Tuttugu og átta þeirra ályktana
sem fyrir ráðið komu í fyrra fjöll-
uðu um átök í Afríku eða önnur
málefni heimsálfunnar, sex álykt-
anir og tvö ályktunardrög fjölluðu
um málefni Mið-Austurlanda,
þrjár ályktanir voru samþykktar
um Írak og þrjár um Haítí. Ein
ályktun snerist um varnir gegn
útbreiðslu gereyðingarvopna og
fjórar um varnir gegn hryðju-
verkum. Öryggisráðið samþykkti
einnig ályktanir um málefni Afg-
anistans, Bosníu, Kýpur, Austur-
Tímor og Georgíu, börn í stríði og
Alþjóðadómstólinn í Haag.
Ísland í ör-
yggisráði SÞ
[…] í þrjátíu skipti var afstaða Íslands
sú sama, hún var hins vegar 36 sinnum
önnur en Bandaríkjamanna […].
Þetta er ekki nema 45,5% hlutfall – ekki
gefur það til kynna að við séum gjarnir
á að taka við skipunum frá Washington.
VIÐHORF
Davíð Logi Sigurðsson
david@mbl.is
U
m það bil 20% evr-
ópskra barna á skóla-
aldri eru of feit, en
því ástandi getur
fylgt aukin hætta á
langvinnum sjúkdómum. Af öllum
þeim fjölda er fjórðungurinn að
kljást við offitu, sem er mikill
áhættuþáttur hjarta- og æða-
sjúkdóma auk þess sem líkur eru á
fullorðinssykursýki eða öðrum
fylgikvillum snemma á fullorðins-
aldri eða jafnvel fyrr.
Offita barna veldur sívaxandi
áhyggjum um alla Evrópu og því
hafa hjartaverndarstofnanir í tutt-
ugu Evrópulöndum ásamt þremur
samstarfssamtökum tekið höndum
saman um verkefnið „Börn, offita
og tengdir langvinnir sjúkdómar
sem má forðast“. Út er komin
skýrsla um fyrsta áfanga verkefn-
isins, en þar er fjallað um markaðs-
setningu óhollrar fæðu, sem beint
er að börnum í Evrópu. Í öðrum
áfanga verða kannaðir kostir, sem
til greina koma í baráttunni við of-
fitu barna og í þriðja áfanga er fyr-
irhugað að setja saman tillögu um
sam-evrópskt átaksverkefni gegn
vandamálinu. Verkefnið hófst í
mars 2004 og er ætlað að vara sam-
tals í 32 mánuði. Íslenskur tengilið-
ur verkefnisins er Hjartavernd.
Neysla og hreyfingarleysi
Breytt markaðssetning matvara
fyrir börn er aðeins eitt af þeim
ráðum, sem hægt er að grípa til, til
að draga úr of miklum líkams-
þunga. Meira þarf þó til því offita
stafar bæði af ofneyslu ákveðinna
fæðutegunda og ónógri hreyfingu. Í
nýútkominni skýrslu segir að það
leyni sér ekki að óhollar vörur eigi
yfirleitt hlut að máli þegar verið sé
að markaðssetja matar- og
drykkjarvörur fyrir börn og ung-
menni. Framleiðendur varanna
beiti í síauknum mæli samþættum
og háþróuðum aðferðum til að
koma vörunum á framfæri við börn,
með beinum og óbeinum hætti.
Í alþjóðlegri rannsókn, sem fram
fór 1996–1999 í fimmtán löndum,
kom fram að alls staðar voru mat-
vörur stærsti flokkur auglýstra
vara í dagskrárliðum barna. Það
sem langmest var auglýst reyndist
vera sælgæti, sætt morgunkorn,
snakk og gosdrykkir og allt að 95%
auglýsinga matvara í sjónvarpi
voru vörur með mikilli fitu, miklum
sykri eða salti.
Frjálsræði á vefnum
„Sjónvarpið er mikið notað enda
er þar um að ræða mikilvirkt verk-
færi til að markaðssetja matvörur,
en jafnframt er markaðssetning í
skólunum meira og meira stunduð.
Við þetta bætist að stöðugt ber
meira á ýmsum öðrum aðferðum
sem ekki eru eins hefðbundnar. Ein
aðferðin og sú sem mest aukning er
í, er að koma vörunni á framfæri á
veraldarvefnum og það er einmitt
sá auglýsingavettvangur þar sem
minnst er um lög og reglugerðir.
Það er orðið algengt að matvörufyr-
irtæki noti saman blöndu af hefð-
bundnum og óhefðbundnum aðferð-
um þegar þau beina spjótum sínum
að börnum,“ segir í skýrslunni.
„Auglýsendur nota skapandi að-
ferðir við auglýsingar, sem ætlaðar
eru börnum. Þeir hagnýta sér náin
tengsl við barnamenningu, eins og
t.d. tilvísanir í kvikmyndir og hetj-
urnar sem birtast í þeim. Þeir beita
tilvísunum til leikja barna, gleði,
ævintýraþrár, ennfremur til galdra
og hugmyndaflugs. Margir auglýs-
endur hagnýta sér teiknimyndafíg-
úrur eða beita fyrir sig frægum ein-
staklingum,“ segir enn fremur.
Venjur festar í sessi
Þó öflun samanburðarhæfra upp-
lýsinga hafi reynst mjög erfið, er
ljóst að í auglýsingum í barnatím-
um í sjónvarpi er rekinn mikill
áróður fyrir óhollum mat, en afar
lítið gert í því að mæla með ávöxt-
um eða grænmeti og öðrum hollum
mat.
Athuganir sýna að matarauglýs-
ingar hafa áhrif á val barna á mat-
vælum, innkaupavenjur þeirra og
neyslu, bæði þegar miðað er við
vörumerki og við vöruflokka. Í út-
tekt Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unarinnar frá árinu 2002 er nefnt að
börn hafi með „því að nauða og
rella“ mikil áhrif á kaupvenjur for-
eldra sinna. Börnin hafi því í raun
skapað markaði fyrir alþjóðafyr-
irtæki. Einnig er því haldið fram að
framleiðendur beini markaðs-
setningu sinni að börnum og ung-
lingum til að festa í sessi mat-
armenningu, sem byggist á
reglulegri og tíðri neyslu gos-
drykkja og skyndibita og hvetji til
neysluvenja, sem endist fram á full-
orðinsár.
Einkennist af ósamræmi
Í skýrslunni er bent á að laga- og
reglugerðarumhverfið einkennist af
miklu ósamræmi landa á milli.
Sums staðar gildi t.d. strangar
reglur um þær auglýsingar, sem
beint sé að börnum, en annar staðar
sé ekkert aðhafst. Þótt flest lönd
átti sig á mikilvægi þess að vernda
börn fyrir áhrifum auglýsinga al-
mennt, hafi einungis sex lönd sett
sérstakar reglur um markaðs-
setningu matvæla; Bretland, Dan-
mörk, Finnland, Írland, Spánn og
Þýskaland. Á hinn bóginn hafa
Belgar, Íslendingar, Portúgalir og
Ungverjar engar reglur, hvorki
sjálfstýrðar né samkvæmt lögum,
um auglýsingar á veraldarvefnum
svo dæmi séu tekin enda mun vera
afar sjaldgæft að reglugerðum sé
ætlað að draga úr neyslu óhollrar
fæðu.
 HEILSA | Um 20% barna á skólaaldri í Evrópu eru of feit
Morgunblaðið/Jim Smart
Athuganir sýna að matarauglýsingar hafa áhrif á val barna á matvælum, á innkaupavenjur þeirra og neyslu.
Með því að „nauða og rella“ hafa börn
mikil áhrif á kaupvenjur foreldra sinna.
Jóhanna Ingvarsdóttir rýndi í skýrslu
um markaðssetningu óhollrar fæðu,
sem beint er að börnum.
Það, sem langmest var
auglýst, reyndist vera sæl-
gæti, sætt morgunkorn,
snakk og gosdrykkir og
allt að 95% auglýsinga
matvara í sjónvarpi voru
vörur með mikilli fitu,
miklum sykri eða salti.
TENGLAR
..............................................
www.hjarta.is
join@mbl.is
Óhollustan mun oftar
auglýst en hollmetið