Tíminn - 18.03.1973, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Sunnudagur 18. marz 1973.
Svartidauði og rottur
Ógn og (lauöi barst byggö úr
byggft. I.ikfyIgdirnar siluöust
áfrani yfir hálsa og ása, uin dali
og strendur til kirkjustaöanna.
Pessu linnti ekki vikum og mán-
uðum saman. Sorg og ótti rikti i
sérhverju byggöarlagi. Ósýnilcg
bölvun hvfldi yfir öllu, og enginn
var óhultur, hvort heldur hann
var ungur eöa gamall. Fólk stóö
ráöþrota og fullt örvæntingar
andspænis hryllilegum sjúkdómi,
sem laust hvern af öörum, ger-
cyddi suma bæi og vægöi annars
staöar örfáum heimilismönnum.
Þessi skelfing kom, án þess aö
gera boö á undan sér, og fólkið
gaf upp andann eftir fáa þján-
ingarfulla sólarhringa. I.ikaminn
visnaöi, hörundiö bliknaöi þakiö
dökkuin flekkjum.
Þetta er miðaldasaga. Svarti-
dauði berst land úr landi, læsir sig
úr einu þorpinu i annað, likt og
þegar eldur fer um sinu. Fólkið
hópaðist samani skrúögöngurmeð
hymnasöng og róðukrossa og
helgimyndir, og vigðu vatni var
stökkt i allar áttir. Bænaráköllin
hljómuðu og messur voru sungn-
ar, Mariu guðsmóður voru færðar
gjafir og áheit gerð. En sóttin lét
ekki staðar pumið, fyrr en löndin
höfðu goltfið hræöilegt afhroð.
Þegar firnunum létti loks, voru
sum byggðarlög með öllu mann-
laus, jafnve) örfáar manneskjur
uppistandandi i heilum héruðum,
þarsempestin eða plágan — eina
veikin, er þau nöfn hefur hlotið —
var mikilvirkust og mannskæð-
ust. Þannig var þetta hérlendis,
að þvi er annálar og sagnir
herma, og þannig var þetta einnig
i öðrum löndum.
Andspænis þessum skelfingum
magnaðist hjátrú, og fólk þóttist
sjá pestina hvila yfir sveitum eins
og dökka slæðu. Þegar sóttinni
loks linnti, brenndu þeir, sem
eftir lifðu, bæi sina og granna
sinna til þess að flæma burt hinn
illa eim, sem þar var talinn hald-
ast við.
A fjórtándu öld, þegar svarti-
dauði tók að herja Norðurálfu, er
talið, að þar hafi veriö um hundr-
að milljónir manna. Fjórði
hlutinn varð pestinni að bráð, en á
þessum áratugum er gizkað á, að
þreföld sú tala hafi dáið af sömu
sökum i heiminum. En slikar töl-
ur eru að sjálfsögðu ákaflega
handahófskenndar. En hvað sem
þvi liður, þá hefur aldrei jafnskæð
sótt gengið yfir veröldina I sögu
mannkynsins. Næst kemst
spánska veikin 1918 er varð
tuttugu og einni milljón manna að
bana.
A þeim öldum, er svartidauði
barst til Vesturlanda, vissi eng-
inn, hvers konar pest þetta var.
Enginn læknir gat unnið bug á
þessari veiki og engin ráð voru til
þess að forðast hana, nema þá
helzt að flýja mannlegt samfélag
i tæka tið. Lærdómsmenn þessa
tima stóöu jafnráðþrota uppi og
aðrir. Þeir höfðu ekki hugboð um,
hvernig veikin kom upp, hvað olli
henni eða hvernig spyrnt yröi
gegn henni. Þó virðist sem fólk
hafi gert sér grein fyrir þvi, aö
hún var sóttnæm — barst frá
manni til manns.
Að sjálfsögðu á svartidauðinn
sér langa sögu, og margt bendir
til þess, að hann hafi verið farsótt
á fyrstu og annarri öld eftir Krists
burð og siðan aftur á elleftu öld.
Stórfelldasta mannfall varð af
völdum hans á meginlandi
Evrópu um miðja fjórtándu öld,
en seinna kom hann upp aftur,
þótt ekki gerði hann þá jafnmik-
inn usla og áður. Upp Ur miðri
seytjándu öld var hann mjög
mannskæður i Lundúnum og
stakk sér viða niður næstu ár á
eftir. Hann geisaöi einnig i
Afriku, Tyrklandi, Póllandi, Ung-
verjalandi, Austurriki og Þýzka-
landi, þar sem hann var mjög
mannskæður i mörgum borgum.
Nýtt afbrigði: Yfirburðarottur,
sem eitur vinnur ekki á
ALKUNNA er, að sýklar geta
orðiö ónæmir fyrir ýmsum
efnum, sem sprautaö er I
ltkama manna og dýra til
langframa. Á sama hátt geta
spendýr myndað varnir gegn
þeim efnum, sem að staöaldri
eru notuð i þvi skyni að Ut-
rýma þeim. Þannig er þessu
fariö um rottur. Komin er til
sögunnar rottutegund, sem
gagnslaust virðist aö eitra
fyrir, og er enn aðgangs-
hraustari en venjuleg rotta
Þessar afburðarottur gerðu
fyrst vart við sig i Wales. Þær
eru likar öðrum rottum á að
sjá, en þær hafa brynjað sig
erfðafræöilega gegn þeim
hættum, sem aö þeim hefur
verið stefnt og maöurinn auk
þess stefnt óviljandi gegn
sjálfum sér. Þær standast
allar tegundir rottueiturs, og
þrifast meira aö segja ágæt-
lega á eitruðum mat. Torvelt
er að veiða þær i gildrur, og
þær virðast ekki kippa sér upp
við það, sem ætlað er til þess
að hræða þær burt.
Þetta rottuafbrigði er orðið
til við stökkbreytingu, og það
hefur erfðaeiginleika, sem
önnur afbriði hafa ekki.
Þessum rottum hefur fjölgað
hlutfallslega við úrval, og I
seinni tið hafa þær náö fótfestu
hér og þar utan Wales.
Þær hafa meira aö segja
komizt i sjálft þinghúsið i
Lundúnum.
Notkun nýrra eiturtegunda
myndi reynast tvieggjað
sverð, þvi aö það myndi i
hæsta lagi granda þeim rott-
um, sem veilastar væru, og
þar með hreinrækta þær, sem
allt standa af sér.
En þetta getur ekki aöeins
gerzt meö rottur 1 Lundúnum
hefur einnig oröið vart músa-
afbrigðis, sem öölazt hefur
sérstaka eiginleika viö stökk-
breyting. Þessar mýs þola svo
vel kulda, að þær geta lifað i
frystigeymslum og eru loönari
en gerist um aðrar mýs.
1 Brasiliu hafa komið fram
býflugur, sem svipaða sögu er
um að segja. Þetta býflugna-
afbrigði, var upphafl. ræktað
af bandariskum visinda-
manni, dr. Kennedy, er ætlaði
að koma upp býflugnastofni,
sem þyldi loftslagið i frum-
skógum landsins . og gæti
varizt þeim óvinum, er þar
var að mæta. 1 þess stað kom
hann á flot skorkvikindi, sem
oröin er hin mesta plága.
Þessar býflugur leita stöðugt
norður á bóginn, og sækja
fram um þrju hundruð kiló-
metra á ári. Þær ráöast á
menn og skepnur, ýmist ein
og ein eða i hópum. Kunnugt
er, að bit þeirra hefur orðið tiu
mönnum og fiölda dvra að
bana. Þannig getur stund
um tekizt til.
mam