Fréttablaðið - 10.07.2005, Blaðsíða 40

BIRGIR ÁRMANNSSON Á SÆTI
Í STJÓRNARSKRÁRNEFND:
„Það er ekki heppilegt að hafa
ákvæði í stjórnskipunarlögum
sem kallar á jafn ólíkar og um-
deildar skýringar og fram komu
á síðasta ári.“
Össur Skarphéðinsson, þingmað-
ur Samfylkingarinnar, á sæti í níu
manna stjórnarskrárnefnd og ber
þungann af gerð endanlegra til-
lagna um stjórnarskrárbreytingar
ásamt átta öðrum þingmönnum
sem sæti eiga í nefndinni. Össur
leggur áherslu á að tækifærið
verði notað til að tryggja aukið
lýðræði við endurskoðun stjórn-
arskrárinnar.
„Það sem mér finnst mestu
skipta við þessa enduskoðun er að
það takist að ná samstöðu um
ákvæði sem opnar greiða leið fyr-
ir almenning til þess að krefjast
þjóðaratkvæðagreiðslu um um-
deild mál sem upp koma. Nú á al-
menningur greiða leið að öllum
mögulegum upplýsingum um
flókin mál og hefur þess vegna
ekki síðri möguleika til þess að
taka afstöðu og þar með þátt í
ákvörðunum um mjög flókin mál
en við þingmenn. Þetta er megin-
atriði. Fyrir mína parta kemur
ekki til greina að gera hrossakaup
um þetta á þá lund að slíkt ákvæði
yrði tekið upp gegn því að mál-
skotsréttur forsetans yrði afnum-
inn. Margir stjórnarliðar vilja af-
nema þennan rétt forseta. Ég lít
svo á að með samþykkt landsfund-
ar Samfylkingarinnar, sem tók
beinlínis á þessu, sé illgerlegt fyr-
ir mig að hnika frá því. Umræðan
um fjölmiðlamálið í fyrra óf fram
á þann veg að samstaða hefði virst
vera í sjónmáli milli ólíkra geira
samfélagsins þegar rykið tók að
setjast,“ segir Össur.
Hann telur sömuleiðis að upp
þurfi að taka í stjórnarskrána
ákvæði um þjóðareign á auðlind-
um sem enginn eigi sannarlega.
Hann kveðst gera sér góðar vonir
um að samstaða náist um þetta
enda hafi aðrir stjórnmálaflokkar
tekið undir slíkt.
„Einnig er nauðsynlegt að
stjórnarskráin hafi að geyma
ákvæði sem er sambærilegt
ákvæðum í nágrannalöndunum
um að Ísland geti orðið aðili að yf-
irþjóðlegum valdastofnunum án
þess að það þýði stjórnarskrár-
breytingar í hvert skipti. Samn-
ingurinn um evrópska efnahags-
svæðið var á gráu svæði í þessu
efni. Eins og mál hafa þróast er
samningurinn kominn út yfir gráa
svæðið. Alger vafi leikur á því
hvort unnt sé að segja að samn-
ingurinn standist stjórnarskrána
nú eins og mál hafa þróast. Til
dæmis hafa möguleikar okkar til
áhrifa dofnað eftir því sem vald
færist frá Evrópusambandinu til
Evrópuþingsins, sem nú hefur síð-
asta orðið.“
Þótt mannréttindakafla stjórn-
arskrárinnar hafi verið breytt
árið 1995 telur Össur fulla þörf á
því að breyta þeim kafla aftur.
„Það þarf að taka af allan vafa um
það í stjórnarskrá að ákvæði í
mannréttindasáttmálum, sem við
staðfestum, hafi lagagildi á Ís-
landi jafnvel þótt þingið hafi ekki
staðfest einstaka samninga. Lang-
flestir samningar um þetta hafa
ekki verið staðfestir af Alþingi en
alltaf eru að koma fram dómafor-
dæmi sem styðjast við þá engu að
síður. Þetta þarf að hefja upp yfir
allan vafa en það eykur vernd
borgaranna. Það er ekki síst þörf
á því í andrúmslofti þar sem ógn,
sem menn upplifa, veldur því að
réttindi borgaranna eru skert með
alls kyns lögum.“
Össur vill að inn í stjórnar-
skrána komi skýr ákvæði um
skipan æðstu dómstóla og spyr
hvort ekki sé samstaða um það. Þá
hafi Samfylkingin alltaf haldið til
haga við endurskoðun stjórnar-
skrárinnar að nauðsynlegt sé að
breyta kjördæmaskipaninni, gera
landið að einu kjördæmi.
„Síðan þarf að koma í stjórnar-
skrána ákvæði sem skerpir eftirlit
og aðhald Alþingis með fram-
kvæmdavaldinu; skýrt ákvæði um
rannsóknarnefndir á vegum þings-
ins. Í dag eru þessi ákvæði óskýr
og óbrúkleg og hafa engu máli
skipt. Það þarf að koma skýrt
ákvæði um vald Alþingis til þess að
setja upp eftirlitsnefndir og rann-
saka hluti. Þetta þarf að vera skýr
réttur kjörinna fulltrúa þegnanna,“
segir Össur Skarphéðinsson.
Birgir Ármannsson, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins, er einn
þeirra níu manna sem sæti eiga í
stjórnarskrárnefnd. Hann leggur
áherslu á að vinna nefndarinnar
sé enn ekki komin á það stig að
farið sé að ræða ákveðnar tillögur
að breytingum á stjórnarskránni,
enda á sú vinna ekki að hefjast
fyrr en í haust samkvæmt vinnuá-
ætlun nefndarinnar.
Birgir vill halda sig við ákveðna
hugsun, ákveðin grundvallarsjón-
armið, þegar hann gengur til verka
við endurskoðunina.
„Þegar menn nálgast svona
viðfangsefni verða menn fyrst að
átta sig á því hvers konar skjal
menn vilja að stjórnarskrá sé.
Stjórnarská á að fela í sér grund-
vallarreglur um skipan ríkis-
valdsins; hvernig ákvarðanir eru
teknar á þeim vettvangi, hvar
valdmörk liggja milli einstakra
handhafa ríkisvaldsins og máls-
meðferðarreglur sem leiða af því.
Þetta er kjarninn í öllum stjórnar-
skrám. Síðan hafa stjórnarskrár
auðvitað líka að geyma ákveðnar
grundvallarreglur um það hvar
mörk ríkisins gagnvart borgurun-
um liggja. Þess vegna hafa flestar
ef ekki allar stjórnarskrár að
geyma mannréttindakafla, sem
fela í sér grundvallarreglur um
réttindi borgaranna, en þær má
ríkisvaldið ekki skerða með lög-
um. Þar er löggjafarvaldi ríkisins
settar ákveðnar skorður. Þetta er í
mínum huga kjarninn sem á að
felast í stjórnarskrá.“
Birgir telur mikilvægast að
endurskoða þá þætti stjórnar-
skrárinnar sem lúta að æðstu
stjórn ríkisins, enda séu þar kaflar
sem aldrei hafa sætt endurskoðun.
„Aðrir þættir eins og til dæmis
mannréttindakaflinn og atriði sem
lúta að kosn-
ingum og
skipan Alþingis hafa verið endur-
skoðaðir nýlega.“
Birgir segir ekki nauðsynlegt
að gerbreyta íslenskri stjórnskip-
un enda hafi hún á ýmsa lund
reynst býsna vel. „Hins vegar er
ljóst að ýmis ákvæði þessara kafla
eru óskýr. Önnur eru beinlínis úr-
elt og því nauðsynlegt að taka á
því hvernig breyta megi þeim
texta. Ég er að tala um valdmörk-
in milli aðgreindra þátta ríkis-
valdsins og atriði eins og þjóðarat-
kvæðagreiðslur. Dæmi um atriði
sem þarf að endurskoða er ákvæð-
ið sem olli mestum ágreiningi á
síðasta ári. Það er 26. greinin um
vald forseta til þess að synja lög-
um staðfestingar. Það ákvæði
þarfnast endurskoðunar alveg
óháð því hvaða niðurstöðu menn
vilja fá fram. Það er ekki heppi-
legt að hafa ákvæði í stjórnskipun-
arlögum sem kallar á jafn ólíkar
og umdeildar skýringar og fram
komu á síðasta ári. Þannig að í
þessari stjornarskrárvinnu þurfa
menn að eyða þessum vafa vegna
þess að reglurnar sem lúta að
stjórn ríkisins, valdmörkum og
hvernig ákvarðanir eru teknar,
verða að vera skýrar og þess eðlis
að þær kalli ekki á grundvallar-
deilur í samfélaginu,“ segir Birgir.
Nú heyrast stundum þau sjón-
armið að í stjórnarskrám eigi líka
að vera það sem kalla mætti al-
mennar stefnuyfirlýsingar fyrir
þjóðfélagið. „Þarna held ég að
menn verði að fara varlega. Það
byggist á því að mínu mati að
stjórnarskrá er lagatexti sem á að
hafa ákveðin réttaráhrif og sem
menn eiga að geta byggt á fyrir
dómstólum. Þess vegna eru al-
mennar yfirlýsingar með óljósu
inntaki í eðli sínu óheppilegar.
Slíkar yfirlýsingar eiga ef til vill
frekar heima í stefnuyfirlýsing-
um stjórnmálaflokka eða ríkis-
stjórnarsáttmálum. Það verður
líka að hafa í huga að stjórnarskrá
á að vera þess eðlis að hún geti
staðið af sér sveiflur í stjórnmál-
um. Sama stjórnarskráin verður
að geta átt við hvort sem vinstri-
eða hægristjórn ríkir í landinu.
Það er óheppilegt að hafa stjórn-
arskrá þannig úr garði gerða að
nýr meirihluti á þingi telji sig
knúinn til þess að breyta henni ef
hann vill ná fram breytingum við
stjórn landsmálanna. Stjórnar-
skrá verður með öðrum orðum að
vera sæmilega stöðug þannig að
pólítísk markmið, sem geta
breyst frá einum tíma til ann-
ars, eiga ekki heima í stjórnar-
skrártexta.“
20 10. júlí 2005 SUNNUDAGUR
STJÓRNARSKRÁ ÍSLANDS
Endursko›u›
III. HLUTI
Hryðjuverk og mannréttindi
Hryðjuverkin á annatíma í Lundúnum síðast-
liðinn fimmtudagsmorgun leiða hugann að ör-
yggi borgaranna. Í kjölfar hryðjuverkanna 11.
september 2001 í Bandaríkjunum reyndi á
jafnvægið milli stjórnarskrárbundinna mann-
réttinda og kröfunnar um tímabundna frelsis-
eða réttindaskerðingu borgaranna í þágu ör-
yggishagsmuna.
Í eðli sínu snertir þetta mörkin milli ríkis-
ins og borgaranna. Birgir Ármannssonl, þing-
maður Sjálfstæðisflokksins, á sæti í stjórnar-
skrárnefnd. Í viðtali hér á síðunni bendir hann
á að flestar stjórnarskrár geymi mannrétt-
indakafla sem taki á þessum mörkum. Mann-
réttindakaflarnir takmarki vald ríkisins til
þess að skerða réttindi borgaranna með laga-
setningu.
Össur Skarphéðinsson, þingmaður Sam-
fylkingarinnar, á einnig sæti í stjórnarskrár-
nefnd. Hann vekur athygli á að Íslendingar hafi
látið undir höfuð leggjast að staðfesta ýmsa
mannréttindasáttmála sem þeir eiga aðild
að.“Það er ekki síst þörf á því í andrúmslofti þar
sem ógn, sem menn upplifa, veldur því að rétt-
indi borgaranna eru skert með alls kyns lögum.“
Erfiðar viðræður um stöðu forseta Íslands
Af orðum Össurar og Birgis má einnig ráða
að stjórnarliðar og stjórnarandstaða eru nánast
jafn fjarri því nú og í fyrra að ná samkomulagi
um endurskoðun ákvæða sem lúta að valdi for-
seta Íslands til að skjóta málum til þjóðarinnar.
Með því að synja fjölmiðlalögum staðfestingar
fyrir liðlega ári kviknaði bál. Glæður þess lifa
og geta blossað upp fyrirvaralaust. Landsfund-
ur Samfylkingarinnar samþykkti nýverið að
skilgreina þurfi stöðu og umboð forsetans skýr-
ar í stjórnskipan landsins og standa skuli vörð
um málskotsréttinn.
Jóni Krist-
jánssyni, for-
manni stjórnar-
skrárnefndar-
innar, er sá
vandi á höndum
í þessu efni að
sætta afar ólík
sjónarmið. Þeir
sem lengst vilja
ganga tala um
að leggja niður
embætti forseta
Íslands. Aðrir eru hófsamari. Birgir Ármanns-
son vill endurskoða ákvæði um vald forsetans
nánast óháð niðurstöðunni því óviðunandi sé að
ákvæði stjórnarskrárinnar séu svo óljós að þau
geti vakið þvílíkar deilur sem risu í fjölmiðla-
málinu í fyrra.
Jóhann Hauksson
Vinnuáætlun
Samkvæmt erindisbréfi á stjórnar-
skrárnefnd að afhenda forsætisráð-
herra frumvarp að breytingu á stjórn-
skipunarlögum fyrir árslok 2006.
Það er nefndinni sérstakt keppikefli
að endanlegar tillögur endurspegli
þjóðarvilja og því hefur hún einsett
sér að stuðla að upplýstri umræðu
um stjórnarskrárumbætur. Eins og
greint hefur verið frá á þessum vett-
vangi Fréttablaðsins eru gögn nefndar-
innar aðgengileg á vefsíðunni
www.stjornarskra.is.
Vinnu nefndarinnar hefur verið skipt
upp í þrjá áfanga. Í fyrsta áfanga, sem
senn er lokið, var ráðgert að taka
saman upplýsingar um stjórnarskrár-
þróun hérlendis og víðar. Einnig skyldi
rekja sögu íslensku stjórnarskrárinnar.
Þessari vinnu er nú lokið og verður
efnið gefið út innan tíðar.
Í öðrum áfanga er ráðgert að útbúa
vinnuskjal þar sem farið verður yfir öll
þau atriði sem talið er að þarfnist
endurskoðunar í núverandi stjórnar-
skrá. Vinnuskjalið verður birt á heima-
síðu nefndarinnar og rúmur frestur
gefinn til þess að senda inn skriflegar
athugasemdir. Þessu vinnuþrepi á að
ljúka um næstu áramót.
í lokaáfanganum, sem hefst í upphafi
næsta árs, verður sérfræðinganefnd-
inni falið að útfæra hugmyndir að
frumvarpi. Tími gefst til að ræða þær
hugmyndir, semja frumvarpsdrög og
gefa álit á þeim drögum. Eftir 1. sept-
ember á næsta ári er ráðgert að
stjórnarskrárnefnd afhendi forsætis-
ráðherra frumvarp um breytingar á
stjórnarskránni ásamt greinargerð.
- jh
Samsta›a um stö›u forseta varla í augs‡n
> SAMFYLKING 2005
ÚR STJÓRNMÁLAÁLYKTUN
LANDSFUNDAR
• Koma skal á fót rannsóknarnefnd-
um Alþingis, sem hafa víðtækt umboð
og rannsóknarvald, til að styrkja eftir-
litshlutverk Alþingis með fram-
kvæmdavaldinu. Endurskoða þarf
reglur um rannsóknarnefndir Alþingis
vegna einstakra mála skv. 39. gr.
stjórnarskrárinnar.
• Reglum um skipan Hæstaréttar-
dómara verði breytt með það fyrir
augum að eingöngu fagleg sjónarmið
og skil á milli framkvæmda- og dóms-
valds ráði skipan í embætti.
• Ráðherrar gegni ekki þingmennsku
sem m.a. stuðlar að því að skerpa að-
greiningu löggjafar- og framkvæmda-
valds.
• Skilgreina þarf stöðu og umboð for-
setans skýrar í stjórnskipan landsins
og standa vörð um málskotsréttinn.
• Nauðsynlegt er að móta stefnu
stjórnvalda til framsals fullveldis og
þátttöku í alþjóðlegu samstarfi. Breyt-
ingar á stjórnarskrá eiga að endur-
spegla þá stefnu.
Spurningum, ábendingum
og hugmyndum um efni á
stjórnarskrársí›u Fréttabla›sins
er unnt a› koma á framfæri
í tölvupósti.
NETFANGIÐ ER:
stjornarskra@frettabladid.is
Reglurnar mega ekki
vera tilefni deilna
Birgir Ármannsson á sæti í stjórnarskrárnefnd.
Hann segir a› reglurnar um stjórn ríkisins flurfi a›
vera fla› sk‡rar a› flær valdi ekki grundvallardeilum
í samfélaginu líkt og ger›ist me› málskotsrétt forseta
Íslands í fyrra.
Engin hrossakaup
um málskotsrétt
Össur Skarphé›insson
á sæti í stjórnarskrár-
nefnd. Hann kve›st
bundinn af samflykkt
landsfundar Samfylking-
arinnar um a› málskots-
réttur forseta Íslands
ver›i varinn.
ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON Á SÆTI Í
STJÓRNARSKRÁRNEFND: „Fyrir mína
parta kemur ekki til greina að gera hrossa-
kaup um þetta á þá lund að slíkt ákvæði
yrði tekið upp gegn því að málskotsréttur
forsetans yrði afnuminn.“