Tíminn - 05.10.1975, Blaðsíða 7

Sunnudagur 5. október 1975
TÍMINN
7
NEÐANJARÐAR-
VÖTN SEGJA FYRIR
UM JARÐSKJÁLFTA
Elpar Khodzjajev, fréttaritari APN
„Tregöulofttegundir eru efni,
sem gefa til kynna, hvaö er aö
gerast neöanjaröar. Séfylgzt meö
þeim og fleiri efnum, ér hægt að
segja fyrir um jarðskjálfta.”
Þetta er niöurstaöa erindis, sem
Abdumubdi Sultankhodzjajev,
yfirmaður rannsóknastofu Jarö-
skjálftastofnunar visindaaka-
demíu Ozbekistan, flutti á ráö-
stefnu, sem fjallaöi um rannsókn-
ir á jaröskjálftafyrirboðum. Ráö-
stefnan fór fram í Tashkent dag-
ana 27. mai til 3. júnf. Hún var
haldin aö frumkvæði Alþjóöa-
samtaka jaröskjálftafræðinga og
jaröeölisfræöinga, og tóku þátt I
henni visindamenn frá 12löndum.
Asamt sovézkum sérfræðingum
tóku þátt i starfi hennar yfir 500
manns.
Visindamenninir fylgdust af á-
huga með fyrirlestri Sult-
ankhodzjajev, sem fjallaði um
árangur af starfi úzbekskra
vatnsjarösk jálftafræðinga.
Vatnslagiö undir yfirboröi jarðar
nær 20—30 km niður. Innan þeirra
takmarka eru yfir 80% upptaka
allra jaröskjálfta. Þess vegna
veröur að lita á vatniö sem rikj-
andi hluta þess umhverfis Tash-
kent.
Aður en jarðskjálftinn i Tash-
kent varö, fór aö bera á þvi að
helium- og radonmagn I upp-
sprettuvötnum fór að aukast
verulega. A miðju árinu 1965
haföi það næstum tvöfaldazt og
jókst mjög ört. I október 1965
komst á stööugleiki, en áður en 8
stiga jaröskjálftinn I Tashkent
geisaöi, haföi magnið minnkaö
snögglega.
Eftir jaröskjálftann hélt magn
radons og fleiri tregðulofttegunda
áfram að minnka, og vakti það
athygli jaröskjálftafræöinga. Sú
spuming vaknaöi, hvað heföi ver-
ið aö gerast I iörum jarðar stuttu
fyrir jarðskjálftann.
1 nágrenni við staöinn, þar sem
jarðskjálftinn verður, safnast
smám saman fyrir orka, þrýst-
ingurinn vex, leiðir myndast fyrir
tregöulofttegundirnar, og þær
geta fariö af miklum krafti út i
neöanjaröarvatniö.
Hér af verður dregin sú álykt-
un, aö rannsaka þurfi reglulega
sýni af borvatni. Sett hafa veriö
upp sérstök tæki viö margar bor-
holur á Tashkentsvæðinu, sem
skrá stöðugt breytingar á efna-
samsetningu neðanjarðarvatns-
ins.
Þegar niðurstöður rannsókna
fyrstu áranna voru teknar saman
i eitt, kom i ljós, að fyrir mjög
sterka jarðskjálfta tifaldaöist
heliummagn i neðanjarðarvatni,
en radonmagn þrefaldaðist.
Magn fleiri lofttegunda jókst
einnig, t.d. argons og flúors.
Einnig átti sér staö breyting á
isótópum og fleiri efnum.
Aö áliti visindamanna eru jarö-
skjálftarnir til komnir vegna öfl-
ugrar geislunar, sem kemur frá
upptakastað jarðskjálftans löngu
fyrir fyrsta kippinn. Framkomn-
ar tilgátur hlutu staðfestingu viö
rannsóknir á mjög snörpum jarö-
skjálfta, sem varð i sjálfstjómar-
lýöveldinu Dagestan, 14. mai
1970.
A grundvelli ofangreindrar aö-
feröar hafa verið gerðar fyrstu
árangursriku spárnar um jarö-
Hreint
^land
fagurt
land
LANDVERND
skjálfta. Nú segja visindamenn
fyrir um 2/3 allra jaröskjálfta,
sem eiga sér stað I Mið-Asiu.
Þann 12. júni 1973 var uppfinn-
ingin um efnafræöilegar breyt-
ingar neðanjaröarvatns, sem
fyrirboöi jaröskjálfta, skráö hjá
sovézku rlkisnefndinni, sem fjall-
ar um uppgötvanir og uppfinning-
ar. Einn af eigendum uppgötvun-
arinnar er prófessor Abdumubdi
Sultankhodzjajev, doktor I jarð-
fræöi og bergfræöi.
Jarðskjálftar hafa leikið
margt húsið grátt.
Lágu haustfargjöldin
okkar
lengja sumaríð
hjáþér
( 30% lækkun á fargjöldum býöur upp ásumarauka fyrir
okkartil Evrópu á tímabilinu þig í stórborgum Evrópu.
15.september til 31.október,
^FJELAG LOFTLEIDIR
ISLANDS
Félog með eigin skrifstofur í 30 stórborgum erlendis