Tíminn - 04.04.1976, Blaðsíða 21

TÍMINN
Sunnudagur 4. apríl 1976.
Sunnudagur 4. aprll 1976.
TÍMINN
úr
Hagleiksmaður
rþingi
Þór gamli, eða Þór danski, eins og hann mun ilka hafa verið kallaður. Tlmamynd GE.
A ÞESSUM DÖGUM, þegar is-
lenzk varðskip ber oftar á góma
manna i milli en oftast endranær,
þegar um þau er rætt dögum oftar
i útvarpi og blöðum, — þá má
vera, að einhverjum þyki ómaks-
ins vert að heyra um mann, sem
smiðar likön' af varðskipunum
okkar. Mann, sem þrátt fyrir
nokkurn aldur og verulegan
heilsubrest unir sér við þá þörfu
iðju að láta komandi kynslóðum i
té vitneskju um farkosti þjóðar-
innar með þvi að smiða likön af
þeim, nákvæmlega eins og þeir
eru. Og reyndar hefur hann ekki
eingöngu smiðaðlikön af skipum,
heldur einnig húsum, en að þvi
komum við siðar.
Fyrstu leikföngin
voru bátar
Nú verður þessi. formáli ekki
hafður lengri. Við erum komin
heim til mannsins, — Sigurður
Jónsson heitir hann — og á heima
við Fossagötu i Reykjavik.
— Þú hlýtur að hafa alizt upp
við sjó, Sigurður, fyrst þú hefur
svo næmt auga fyrir skipum sem
raun ber vitni?
— Það er nú svona svona hvort
tveggja. Ég er Landeyingur,
fæddist að Hallgeirseyjarhjáleigu
i Austur-Landeyjum, en þegar ég
var á fyrsta árinu, fluttust for-
eldrar minir með mig að
Hallgeirsey, og þar ólst ég upp.
— Stundaði faðir þinn sjó jafn-
framt búskapnum?
— Já, það gerði hann, en ég
man lltið eftir þvi. Hann smiðaði
báta sina sjálfur, og enn fremur
fyrir aðra, og eftir þvi man ég vel.
Liklega hefur það þá strax komizt
inn I mig að þykja gaman að skip-
um, smáum og stórum. Fyrstu
leikföng min voru bátar, — sem
ég smiðaði sjálfur, og nógar voru
tjarnirnar i Landeyjum þá, áður
enframfærslutækni nútimans var
komin til sögunnar. Nú er búið að
þurrka allt upp.
— Reri faðir þinn frá Land-
eyjasandi eða Vestmannaeyjum?
— Ég er of ungur til þess að
muna sjósókn föður mins, en ég
veit, að hann reri oft frá
Vestmannaeyjum, einkum
seinnipart vertiðar, en þann hátt
höfðu margir formenn á bæði i
Landeyjum og undir Eyjafjöllum.
Þegar svo vertiðinni var lokið,
fóru þessi sömu skip í svokallaða
aðdrætti, en það var i þvi fólgið að
flytja björg frá Vestmannaeyjum
til lands. Margir menn voru á
hverju skipi, og mátti hver maður
eiga það sem hann gat flutt i slnu
fari, að sinu leyti eins og hver átti
sinn hlut, þegar róið var.
Eftirminnileg sjóferð
— Þetta hljóta oft að hafa verið
slarksamar ferðir, og ekki hættu-
lausar, þar sem hafnlaus strönd
var annars vegar?
— Ég heyrði aðallega talað um
eina slika ferð, sem faðir minn fór
með mönnum slnum. Þá hefur
sjálfsagt ekki mátt miklu muna
að illa færi.
Það hafði verið lagt frá Land-
eyjasandi I góðu veðri og sléttum
sjó, en þó var ferðin farin gegn
vilja föður mins, þvi að honum
leizt ekki á veðurútlitið, þótt
veður værienn gott. Fór hann að-
eins vegna þess, að samferða-
menn hans lögðu fast að honum.
Þegar þeir komu til Vest-
mannaeyja, var komið að mat-
málstima hjá verzlunarþjónum,
og var þeim neitað um afgreiðslu,
fyrr en að máltíð lokinni, og tafði
þetta þá allmikið. Um það bil sem
þeir voru tilbúnir að halda heim,
var kominn suðaustan stormur,
og ákváðu þeir þá að fara
skemmstu leið undir Sand, en
veðrið versnaði, og auðséð var, að
ólendandi væri við Sandinn, en
aftur á móti orðið svo hvasst af
suðaustri, ógerningur var að
komast til Eyja aftur. Þá tók fað-
ir minn það ráð að sigla til
Þrfdranga, því að þar vissi hann
Gamli Ægir. Tlmamynd GE.
stræti, en Gunnlaugur Halldórs-
son arkitekt teiknaði húsið.
Sömuleiðis smiðaði ég likan af
Þjóðminjasafninu, en það er um
bæði þessi tvö siðast töldu likön
að segja, að ég veit ekkert hvað af
þeim hefur orðið. Þór Magnússon
þjóðminjavörður hefur verið að
leita að Þjóðminjasafnslikaninu,
en það hefur enn ekki borið neinn
árangur. Ef til vill hefur það lent
til arkitektanna, sem unnu við
húsið, en þeir eru báðir dánir, og
eins vist að likanið sé týnt.
Þegar átti að endurskipuleggja
Skagaströnd vegna slldarinnar,
hérna um árið, var gerð teikning
aföllum kaupstaðnum, eins
oghann átti að verða. Þá var gerð
teikning af bænum, með húsum,
götum og öðru, sem þar átti að
verða. Ég gerði likan af þessu
öilu, og lika af mótorbátnum
Fanneyju, sem keyptur var um
leið. Þessi likön munu vera til,
þótt ekki séu þau i minni eigu.
— Smiöaðir þú ekki einhvern
tima líkan af væntanlegu út-
varpshúsi?
— Jú, ég held nú það. Það var
árið 1946, fyrir réttum þrjátiu ár-
um. Þá var þessi hugmynd komin
það langt, að búið var að gera
teikningar af húsinu vestur i
Bandarikjunum, og þær voru
mjög myndarlegar. En húsinu
skyldi valinn staður á Melunum.
Svo var ég fenginn til þess að
smiða likan, samkvæmt teikning-
unum, eins og venja er til, — en
siðan ekki söguna meir. Ég hef
alltaf álitið, og álit enn, að það
hafi verið mikill skaði fyrir is-
lenzku þjóðina, að ekki var ráðizt
i þessa byggingu á þeim tima,
sem það stóð til.
— Hvert er siðasta stóra verk-
efnið af þessu tagi, sem þú hefur
tekið að þér?
— Það er sögualdarbærinn i
Þjórsárdal. Ég gerði að mestu
leyti likan af tréverki hans. Að
þvi loknu fór ég að gera likan af
Gullfossi, og var kominn langt
með hann, þegar ég veiktist og
varð að fara á sjúkrahús til langr-
ar dvalar. Ég hresstist þó aftur
nógu mikið til þess að ég komst
heim og gat lokið við Gullfoss, og
nú er hann kominn á sinn stað i
Þjóðminjasafninu. Eimskipa-
félagið gaf safninu þetta likan á
ellefu alda afmæli þjóðarinnar,
og það var mjög vel viðeigandi,
þar sem Gullfoss var fyrsta skip
Eimskipafélags Islands, og þar
að auki allt öðru visi gerður en
þau skip, sem félagið eignaðist
siðar.
— Hefur þú ekki oftar verið
Frh. á bls. 39
Gullfallegt likan af GuIIfossi. Timamynd GE.
heyra um fyrirætlan mina. Hann
brosti og sagði að ég myndi vera
full ungur til þess að smiða súð-
byrðing.
— En varð svo ekki súðbyrð-
ingurinn til, þrátt fyrir allt?
— Jú, en ekki fyrr en löngu,
löngu seinna. Pabbi hafði haft lög
aðmæla. Bátasmiðar minar hafa
sjálfsagt flestar endað á einn veg
á þessum árum, en gagnslausar
voru þær ekki, þvi að þær færðu
mér unað, eins og leikir barna
geta beztan veitt, og þær þrosk-
uðu handlagni mina og
imyndunarafl.
Þegar ég var um fermingu,
kom góður gestur frá Vest-
mannaeyjum á æskuheimili mitt.
Það var Ólafur faðir Asa i Bæ, rit-
höfundar. Hann smiðaði vertiðar-
skipfyrir Guðjón bróður minn, og
það má rétt nærri geta, hvort mig
hefur ekki langað til þess að
smiða lika, þegar ég hafði slik
vinnubrögð daglega fyrir augum
og var orðinn þetta stálpaður.
Ólafur var afbragðsmaður, og nú
veittist mér það liðsinni sem
þurfti: Ólafur hjálpaði mér við
fyrsta skipið sem ég smiðaði,
setti það á stokkana með mér og
hjálpaði mér á alla lund, sem
hugsazt gat. Þetta varð lika fyrir-
taks bátur, hjá mér, og ágætt að
sigla honum, þótt ekki væri hann
haffær i þeim skilningi að hann
bæri mig, hvað þá aðra.
Sigurður Jónsson á verkstæðinu sinu. Tlmamynd GE.
af skjóli, sem nýtast mátti i þess-
ari átt. Nú var talið óhjákvæmi-
legt að létta skipið, en pabbi vildi
ekki kasta neinu fyrir borð inni á
grunni, þvi að hann óttaðist að
það kynni að reka á fjörur, og
myndi þá þeir sem i landi sátu
telja sennilegast, að skipið hefði
farizt. Var þvi haldið út á djúp og
skipið létt þar.
Leiðin til Þridranga gekk vel,
en ekki höfðu þeir lengi legið þar,
þegar veðrið gekk til á áttinni, og
var allt i einu komið vestanrok.
Var þá ekki um annað að gera en
að halda til Vestmannaeyja. Það
tókst giftusamlega, og þar máttu
þeir sitja i viku, þangað til þeim
gaf leiði til lands. Þá vissi fólk
þeirra fyrst, að þeir voru heilir á
húfi. Það hafði sézt til þeirra frá
önundarstöðum i Landeyjum,
þegar þeir reyndu að komast
heim i fyrra skiptið, en siðan vissi
enginn maður i landi um afdrif
skipsins, og má nærri geta,
hvernig heimafólki hefur liðið
þennan tima. Ekki var hægt að
spyrja simann þá, og þvi siður að
loftskeytatæki væru i skipum.
Eftir þvi sem ég veit bezt, mun
þessi ferð hafa verið farin laust
fyrir siðustu aldamót, en annars
er hægt að lesa nánar um ferðlag
þeirra félaganna i Sjómannablaði
Vestmanneyja 1968.
Sjómennska i Vest-
mannaeyjum, — báta-
smiðar i Landeyjum
— llneigðist hugur þinn ekki til
sjómennsku, þegar þú hafðir
aldur til?
— Jú, ekki neita ég þvi. Guðjón
bróðir minn, siðar bóndi og
hreppstjóri i Hallgeirsey, átti
skip, sem hét Sigursæll, eins og
skipið, sem pabbi sigldi á hina
eftirminnilegu för, sem ég var að
segja frá áðan. Á þessu skipi reri
ég með bróður minum, þegar ég
var unglingur . Seinna átti ég eft-
ir að vera i Vestmannaeyjum
fjóra vetur, og enn fremur vor og
haust. Ég vann þar að sjó-
mennsku, var það sem kallað var
netamaður.
Ég man alltaf eftir einni ferð
minni til Vestmannaeyja. Við
komumst ekki nema með þvi að
fara til Reykjavikur fyrst, þvi að
aldrei gaf milli lands og Eyja. Við
vorum reiddir út yfir Þjórsá,
einir þrettán i hóp, en eftir það
urðum við að ganga, og vorum
talsvertá þriðja dag frá Þjórsá til
Reykjavikur. Það þætti langur
timinú,þegarþessileið er fariná
einum klukkutima, eða jafnvel
tæplega það.
— Það má þannig heita, að þú
hafir verið kunnugur sjó og skip-
um frá blautu barnsbeini. En
hversu gamall varst þú, þegar þú
smiðaðir fyrsta bátinn?
— Ég veit ekki, en hitt veit ég,
aðéghlýt aðhafa verið mjög ung-
ur, enda hefur fyrsti farkosturinn
sjálfsagt ekki verið sérlega
fullkominn. Ég man, að ég
byrjaði á þvi að smiða eintrján-
inga úr smá-spýtubútum, sem
rak á fjörurnar. Ég man lika, að
einu sinni tókst mér að safna að
mér talsvert miklu efni, sem ég
ætlaði að nota i súðbyrðing, — og
auðvitað hvarflaði ekki að mér,
að ég væri ekki fær um að smiða
slikan farkost. Raðaði ég nú efn-
inu upp i rúm mitt, bæði þvi sem
átti að fara i kjölinn og hinu. Þá
kom pabbi til min og fékk að
Lærði likanasmiði — en
ekki skipasmiðar!
— Gerðist þú svo ekki skipa-
smiður, þegar unglingsárin voru
að baki?
— Nei, ekki fór það nú svo, og
vantaði þó sizt að mig langaði til
þess. Ég las blöðin og fylgdist
með þvi, þegar Slippurinn var að
auglýsa eftir-mönnum sem vildu
læra skipasmiði. Ég hugsaði
margt, en hvað sem öllum hugs-
unum og löngun leið, þá lagði ég
aldrei útá þessa braut. Hins veg-
ar lærði eg módelsmiði hjá Árna
Jónssyni á Nýlendugötu 21 i
Reykjavik. Arni var þá eini
módelsmiðurinnhér,ogégvann á
verkstæðinu hjá honum. Oft
hjálpaði ég honum lika á kvöldin,
og þá fann ég, að þetta átti vel við
mig.
Arið 1933 réðst ég til Lands-
smiðjunnar. Þegar þangað kom,
fór ég strax að smiða módel. Þeg-
ar svo hafði gengið i nokkur ár,
fékk ég meistarabréf i þessari
—Já,en það var nú i smáum stil
fyrst. Ég byrjaði á þvi að smiða
likan af vitaskipinu Hermóði og
öðru skipi til, en svo hélt þetta
áfram, og er ekki að orðlengja að
ég hef smiðað likön af hverju
einasta skipi Landhelgisgæzlunn-
ar, nema nýja Tý, en hann er al-
veg eins og Ægir, — það er sama
teikningin. Þó var gerð örlitil
smábreyting ofan dekks, en ann-
ars eru skipin alveg eins. —
Samstarf okkar Péturs Sigurðs-
sonar forstjóra Landhelgiseæzl-
unnar er orðið langt. Það hefur
margt breytzt, siðan við fórum að
vinna saman, og gaman hefur
mér þótt að fylgjast með þróun
skipasmiða á þessu timabili.
Likön eru stórmerkar
heimildir
— Var svo ekki leitað til þin
með ýmis önnur verkefni, þegar
menn vissu um kunnáttu þina á
þessu sviði?
— Satt að segja er ég ekkert
viss um að margir hafi vitað að ég
fékkstvið þetta, nema kunningjar
minir, auðvitað. Þó fór það i vöxt,
að ég væri beðinn að gera sitt af
hverju, þar á meðal að smiða
likön af húsum, sem átti að fara
að byggja. Ég smiðaði likan af
húsi Búnaðarbankans við Austur-
iðn, og var það auðfengið, þvi að
þá var ég búinn að vinna þetta i
svo mörg ár. Þá var nefnilega
kömið að þvi, að Landssmiðjan
skyldi útskrifa tvo lærlinga i
þessari grein, þá Halldór Melsted
og Egil Strange, en til þess að
slikt væri leyfilegt, þurfti Lands-
smiðjan að hafa á sfnum snærum
einhvern mann með meistara-
réttindi. Þetta hefur sjálfsagt
flýtt fyrir þvi að ég fengi mér
meistarabréf, þótt ég hefði áður
uppfyllt þau skilyrði sem til
þurfti.
— Þarna hefur þú smiðað mik-
ið af líkönum?
— Já, ég var alltaf að þvi, eink-
um fyrir málmsteypu Lands-
smiðjunnar, sem var mjög mikil.
Þetta var aðalverk mitt megin-
hluta þess tima sem ég vann i
Landssmiðjunni, en þar var ég i
fjörutiu ár, og rösklega þó.
— Svo fórst þú að vinna fyrir
Landhelgisgæzluna?
Varðskipið Þór. Timamynd GE.