Tíminn - 14.12.1976, Qupperneq 17

Þriðjudagur 14. desember 1976
17
VETURNA 1960-64 var ég nem-
andi i Gagnfræðaskóla Austur-
bæjar i Reykjavik. Þá héldu
nemendur uppi sérlega fjörugu
andlegu lifi. Nemendablaðið
Blysið stóð i miklum blóma, og
málfundir voru haldnir nokkuð
reglulega, ævinlega fyrir troð-
fullum sal áhugasamra áheyr-
enda. Umræðuefnin voru um
allt mögulegt. Og þátttaka i um-
ræðunum var mjög almenn og
áhugi hlustenda ekki minni.
Ósjaldan fóru þessir fundir
langt framyfir þau timamörk,
er þeim var ætluð, enda var
mikið deilt og hart barizt.
Ósjaldan varð hitinn pog spenn-
ingurinn svo mikill, að allt fór i
háaloft og spruttu af handalög-
mál og uppistand, ekki aðeins
inni í skólahúsinu, heldur lika i
sjoppum og portum.
Það kom meira að segja fyrir,
að næstu daga á eftir væri skól-
inn i „hernaðarástandi”, og
einnig þegar Blysið kom út. Þeir
menn, sem mest höfðu sig i
frammi á málfundum og voru
aðalstjörnurnar i stólnum, voru
Borgþór S. Kjærnestedt, geysi-
harður og illvigur kommúnisti,
Pétur Sveinbjarnarson, eitil-
harður Sjálfstæöismaður með
sundurkrassandi talanda, Jón
Sigurðsson, sem án efa var
skrautlegasta figúra skólans,
svo um hann mynduðust þjóð-
sögur og helgisagnir — og loks
Alfreð Þorsteinsson, háðskasti
og oft hnyttnasti ræðuskörungur
þessara skemmtilegu skóla-
daga. Allir áttu þessir menn það
sameiginlegt, að þeir töluðu af
andriki, frumleika, skerpu og
tilfinningu, svo það fór ekki á
milli mála, að þeir meintu hvert
orð, sem þeir sögðu. Slik sann-
færing um réttmæti skoðana
sinna ljær góðum ræðumönnum
oft svo magnaðan myndugleik,
að þeir hrifa jafnvel harðsvituð-
ustu andstæðinga sina með sér.
Ég dáðist að snilld þessara
manna og vigfimi, og þeim tókst
oft að rifa upp fjörugar umræð-
ur um málefni, sem unglingar á
þessu skeiði (a.m.k. á þessum
árum) leiddu sjaldan hugann
að.
Þessar endurminningar rifj-
uðust upp fyrir mér i gær, þegar
mér var bent á Viðavang
Alfreðs Þorsteinssonar i Timan-
um, en þar vikur hann að mér
og bók minni ,,t leit að sjálfum
j sér” i mjög vafasömu og ótrú-
: lega langsóttu sambandi. Ég
kom að minnsta kosti alveg af
fjöllum og finn ekki neitt skyn-
samlegt samhengi milli fyrri
hluta klausunnar og seinni hlut-
ans, en pistillinn heitir hvorki
meira né minna en „Barn er oss
fætt”. Og nú er desember og jól
á næsta leiti! Ég les næstum
aldrei flokkspólitisk skrif i dag-
blöðum. Þá sjaldan ég les þar
um stjórnmál, er þar um að
ræða almennari hugmyndir. Ég
er þvi alveg ókunnur viðavangs-
skrifum Alfreðs. En við fyrsta
lestur fann ég undir eins, að hér
skrifaði ekki sami Alfreð og tal-
aði i Gaggó Aust fyrir fimmtán
árum. Hann hefur siðan snúizt
til hægrisinnaðri skoðana, en
það skiptir i þessu sambandi
litlu máli. Menn breyta skoðun-
um með aldri, bæði til hægri og
vinstri, og er ekkert við það að
athuga i sjálfu sér. En hvar er
fjörið, andrikið, lifsgleðin og
gusturinn, sem stóð af Alfreð i
„gamla daga?” Klausan er svo
sannarlega leiðinlegur og þurr-
legur lestur. Ég fékk það á til-
finninguna, að hér skrifaði mað-
ur, sem var i raun og veru alveg
sama, þó menn tækju ekki mark
Sigurður Guðjónsson:
Hver á
barnið?
ó þvi, sem hann var að segja.
Einhver nöldurtónn, doði og sof-
andaháttur einkennir pistilinn,
sem læðir að mér þeim grun, að
hann spretti fremur af flokks-
pólitiskri áráttuhugsun og
skyldurækni við málgagnið en
áhuga og virkilegri dýpri mein-
ingu. Þetta hefði verið óhugs-
andi i Gaggó Aust. Hvað hefur
komið fyrir? Erum við orðnir
gamlirog leiðinlegir? Hafa hug-
sjónirnar orðið að lúta i lægra
haldi fyrir brauðstritinu og
kannski verið lagaðar i hendi
sér eftir framavonum? Hafa
makráðin gengið af kyndiafli
hugsunarinnar dauðu?
En vikjum nú að klausunni. í
fyrri hlutanum segir Alfreð, að
„menn hafi löngum brosað” að
undirlægjuhætti Morgunblaðs-
ins gágnvart kommúnistum,
þegar menningarmálin beri á
góma. Abyrga fyrir þessu sam-
starfi telur Alfreð Matthias
Johannessen og Jóhann Hjálm-
arsson. Næst kemur þetta: „1
stuttu máli fer þetta þannig
fram, að kommúnistum er
veittur aðgangur að Morgun-
blaðinu og svo borga hinir með
þvi að koma skáldskap tveggja
ofangreindra heiðursmanna á
framfæri erlendis”. Og næst
segir, að nýlega hafi komið úti i
löndum „yfirlit” yfir nafnfræg
skáld islenzk og þar séu
kommarnir einir framtaldir
fyrir utan tvö „borgaraleg”
skáld, en þau eru Matthias og
Jóhann. Fremur er þetta dljóst
og hroðvirknislegt. Hvaða tima-
bil er um fjallað, er t.d. fyrsta
spurningin, sem vaknar hjá les-
anda. Kannski frá ritöld til okk-
ar daga? Er það svona fljót-
færnislegur hugsunarháttur,
sem er væntanlegur til frama ög
velgengni i islenzkri pólitik? En
samt sem áður sé „allt gott um
þetta að segja”, ályktar Aðfreð,
ef menn vilja „selja” Morgun-
blaðið á þennan hátt, sem Alfreð
finnst þó greinilega ekki
sæmandi. Það skilst mér, að
merki hér lágkúrulegt hugar-
far, lélegt siðferðismat og henti-
stefnu. En svo bætir Alfreð
þessu við sem honum finnst
augljóslega ekki „allt i lagi” og
vafalaust háskalegri og úrkynj-
aðri þróun, svo menn eru
kannski hættir að „brosa”, en
setja upp alvarlegri svip „að ný
staða (Alfreð virðist lita á
menningarmál eins og skák) sé
nú komin upp, nefnilega skálda-
kynslóð, sem gengið hefur i
beitarhúsin bæði á Þjóðviljan-
um og Morgunblaðinu, og sér
ekki lengur neinn mun á þessum
tveimur merkilegu blöðum”.
Þetta orðalag er svo loðið, að
það er illskiljanlegt. Hverjir sjá
ekki lengur þennan mun? Eru
það ungu skáldin, almenningur
yfirleitt eða jafnvel aðeins
Alfreð Þorsteinsson? Það er
satt að segja gremjulegt að lesa
um menn og málefni, þar sem
ekki er hægt að glöggva sig á
hugsunarlegri merkingu orð-
anna. Fólk hefur nú á dögum
ekki tima til að brjóta heilann
um meiningu slikra þrauta. 1
Siguröur Guðjónsson. '
lokin nefnir Alfreð dæmi, sem á
að renna stoðum undir kenningu
hans um „nýju stöðuna”. Hann
vitnar i ritdóm Jóhanns Hjálm-
arssonar i Morgunblaðinu 25.
nóvember um bók mina, sem
kom úti haust, en Jóhann segir:
„1 leit að sjálfum sér er safn
greina eftir Sigurö Guðjónsson.
Flestar þeirra held ég, aö áður
hafi birzt i blöðum (Lesbók
Morgunblaðsins, Þjóðviljanum
og viöar)”. Og Alfreð klykkir út
þar þessari athugasemd:
„Þannig má segja, að fyrstu af-
kvæmi þessa menningarsam-
starfs (þ.e. Mogga og Þjóövilja)
sé nú að sjá dagsins ljós, og er
nafnið á bókinni kannske tákn-
rænt út af fyrir sig, sumsé: „I
leit að sjálfum sér” og þá vænt-
anlega á Morgunblaðinu og i
Þjóðviljanum”. Þannig er nú
það.
En hver er tilgangurinn með
þessum skrifum? Sennilega sá
að læða inn hjá lesendum, að
samvinna hafi tekizt með
„menningarvitum” Morgun-
blaðs og Þjóðvilja og þá vænt-
anlega á lágu klikuplani. Um
það veit ég i raun og veru ekki
neitt. En óneitanlega er þetta
ekki glæsilega rökstudd, heldur
mjög ósannfærandi og að min-
um dómi loddaraleg hugmynd.
Aðdróttunin að ungu skáldunum
er dónalega smekklaus og á sér
enga stoð í veruleikanum. Að
minnsta kosti hafa þau þá
blekkt mig illilega og Ieikið
tveimur skjöldum, en það er
skapferli allra ungra skálda,
sem ég þekki, mjög fjarri. Hvað
mér viðvíkur, er hvert orð i blá-
inn talað. Ég þekki ekki „menn-
ingarvita” þessara blaða nema
i sjón, að Svavari Gestssyni og
Gisla Sigurðssyni undanskild-
um. Ég hef haft við þá þau sam-
skipti að afhenda þeim greinar
eða frásagnir. Svavar Gestsson
hefur stundum sagt það berum
orðum, að ég sé á „vafasöm-
um” brautum i minni heims-
myndaskoðun og á þar auðvitað
við pólitisku hliðina. En auðvit-
að er hann ekki það flón né svo
þröngsýnn að láta sinar per-
sónulegu skoðanir gilda sem al-
geran maélikvarða á það, sem
hann birtir i blaði sinu. Svavar
segir mér stundum fréttir af
hinu og þessu, sem er að gerast i
islenzkri pólitik, en ég segi hon-
um sitthvað um mannlifið á
minum vigstöðvum. Meira er
það nú ekki. Gisli Sigurðsson
hefur ægilega gaman af skrýtn-
um og skringilegum sögum og
fyrirbærum, en ég á oft slikar i
fórum minum, sem ég gæði hon-
um á, og stundum verðum við
svo ákafir, að við eiginlega hálf-
gleymum minum eigin ritsmið-
um. En Gisli hefur næman
smekk á bókmenntir og ritað
mál yfirleitt og hefur neitað mér
um birtingu á efni á þeim for-
sendum, að það standist ekki
þær kröfur, sem hann gerir til
ritaðs máls. Hann ber virðingu
fyrir blaði sinu. Þetta eru min
samskipti við ritstjóra eða
„menningarvita” Morgunblaðs
og Þjóðvilja. En i minum aug-
um og umgengni minni við þá,
eru þeir fyrst og fremst menn.
Ég hef ekki leitað að sjálfum
mér á Þjöðviljanum né i
Morgunblaðinu, heldur með alls
konar lestri og þó meira i tón-
list, en fyrst og fremst, eins og
ég hamra látlaust á i skrifum
minum, i mannlifinu sjálfu.
Heldur Alfreð Þorsteinsson það
virkilega i alvöru, að ég hafi
gengið á mála hjá báðum þess-
um blöðum og selt þeim sál
mina? Ég veit það ekki hrein-
skilnislega talað. En að öllum
likindum er þetta ekki svona
hugsað hjá honum. Tilgangur
hans með þessum greinarstúf er
sennilega sá að ná sér niðri á
„menningarvitum” dagblaða,
sem hafa áðra yfirlýsta stjórn-
málaskoðun en hans eigið blað.
Og hann notar hér skitkastsstil-
inn (afsakið oröasambandið),
sem er vist nauösynlegur i póli-
tiskum smádálkum samkværnt
gamalli hefð. En lifið er meira
en pólitik, minn kæri Alfreð. Og
minnst af þvi, sem i dagblöðum
stendur, er hægt að flokka undir
beina pólitik. En Alfreð hikar
ekki við að gera ritverk min og
lifsskoðun, alla mina leit, bar-
áttu og heilabrot i tiu ár tor-
tryggilegt i þessum nánasar-
lega tilgangi. Hér helgar til-
gangurinn meðalið á óvenjulega
illgirnislegan hátt. Mér er ó-
skiljanlegt svona frumstætt
hugarfar i mannlegum sam-
skiptum, þetta algjöra taktleysi
i andlegum umgengnisvenjum.
I leit að sjálfum sér er i raun og
veru að meginhluta u.þ.b.
þriggja ára gömul. Flest efnið
var skrifað um svipað leyti og
ég var að fylgjast með útgáfu
Truntusólar, en auk þess fljóta
með tvær eldri greinar, sem rit-
dómarar hafa mest vitnað i, þó
þær séu meira birtar til gamans
en ég hafi þessar skoðanir enn.
Þær hafa breytzt i svo veruleg-
um atriðum, að þessar tvær rit-
gerðir gefa mjög ófullnægjandi
hugmyndir um lifsafstöðu mina
eins og hún er nú. Bókin hefur
hlotið ótrúlega sundurleita og ó-
jafna dóma. Þeir sem harðast
hafa að henni vegiö (Gunnar
Stefánsson i Timanum. Um-
hugsunarvert!) færa fram rök,
að minnsta kosti að einhverju
leyti, bæði um hugmyndafræði
hennar og listrænt gildi, og þessi
rök eru studd tilvitnunum i efni
hennar eða beinni skirskotun til
ýmissa þátta i henni. Þetta
kalla ég að vinna heiðarlega.
Bókmenntagagnrýnendur verða
að sjálfsögðu að setja sér ein-
hverja mælistiku, sem þeir
vinna út frá, ef þeir vilja ekki
tala alveg út i loftið. En slikt ber
þó reyndar við, ekki sizt i jóla-
bókaritdómum, sem eru hrað-
unnir eftir hraðlestur og er
varla hægt að bera saman við
alvarlega bókmenntagagnrýni
almennt. A sama hátt verða
þeir, sem fjalla um pólitik i
blöðum, að setja sér einhverjar
lágmarkskröfur um vinnu-
brögð. Þeir predika meira og
minna árið um kring og móta á-
reiðanlega umræður almenn-
ings um stjórnmál og viðhorf
þeirra. Abyrgð þeirra er þvi
miklu meiri en venjulegra rit-
dómara i dagblaði. Menn
gleyma fljótt ritdómum, en góð-
ar bækur lifa árum og jafnvel
öldum saman, en hinar fyrnast.
Barnið, sem Alfreð Þorsteins-
son telur fætt, er afkvæmi
Morgunblaðsins og Þjóðviljans
að hans dómi. Það er satt, að ég
hef skrifað talsvert i bæði blöð-
in. En ég skrifa þó nær undan-
tekningarlaust i fylgiblöð
þeirra, sem likja má saman að
þvi, er varðar efnisflokka, og
fjalla aðallega um listir, bók-
menntir, fróðleik alls konar og
umræðu á miklu breiðari grund-
velli en gengur og gerist i venju-
legu blöðunum. (Þjóðviljinn
hefur i bókstaflegum skilningi
að visu ekki fylgiblað, en sunnu-
dagsblað hans er að allri upp-
byggingu þess konar rit).
En hvers vegna skrifa ég ekki
i miðflokksblaðið Tlmann? Þar
liggur hundurinn grafinn. Blað-
ið hefur einfaldlega ekkert
fylgiblað siðan Sunnudagsblað
þess hætti að koma út nema
Heimilistimann. Árið 1969 birt-
ist fyrsta ritsmið min á prenti —
i Sunnudagsblaði Timans. Þetta
var löng ritgerð, sem fyrst barst
i hendur Andrésar Kristjáns-
sonar. Hann sá auðvitað strax,
að hún átti ekkert erindi i
venjulegt Timablað. En hann
hrósaði henni og afhenti hana
Jóni Helgasyni, sem þá var rit-
stjóri Sunnudagsblaðsins. Hann
var litið spenntur i fyrstu, sem
varla var furða, þvi ef greinin
hefði birzt i einu lagi, hefði hún
fyllt heilt tölublað. En hann lof-
aði að lita á þetta og sagði mér
að koma eftir nokkra daga. Jón
komst á flugstig, þegar ég hitti
hann aftur, og sagði orðrétt:
„Ég tek hana. Þú ert stjarna.
Ég vil ekki hafa það á samvizk-
unni eftir tuttugu ár að hafa
neitað þér um fyrstu grein
þina”. Jón Helgason er mjög
góður sagnaþulur, smekkvis
með afbrigðum á bókmenntir og
vafalaust einhver snjallasti
’aðamaður, sem við eigum.
, ssi orð bergmáluðu talsvert
djúpt in i mér lengi siðan og
ollu noskru um það, að ég hélt
áfram að skrifa. Þessi yfirlýs-
ing Jóns hefur kannski ekki
rætzt enn, enda tuttugu árin
ekki nándar nærri liðin. Á árun-
um 1969 til ársloka 1973 (en þá
kom fyrsta bók min út) komu
frá minni hendi samtals 19 frá-
sagnir, greinar og sögur i
Morgunblaðinu, Þjóðviljanum
og Timanum. Þar birtust 10
þessara ritsmiða i Sunnudags-
blaði Timans. En þetta haust,
1973, hætti útgáfa þess. í bók
minni, 1 leit að sjálfum sér, er
ein grein af þessum tiu birt, og
er það ferðasaga frá Akureyri.
Hún var það, sem Gunnari
Stefánssyni fannst skemmtileg
asta efni bókarinnar. Skrýtið!
Hafi islenzk dagblöð getið mig
sem rithöfund, er það þvi tvi-
mælalaust Timinn, samkvæmt
staðreyndum.
Þetta er orðið nokkuð langt
mál. En ég þoli ekki svona
ótuktarhugarfar, sem kemur
fram i grein Alfreðs Þorsteins-
sonar og get þvi ekki þagað. Og
eins og önnur börn kann ég þvi
illa að vera ekki rétt feðraður.
En hver „á” þá barnið? Liggur
það ekki i augum uppi? Barniðá
sig auðvitað sjálft.
(Verxlun Í3 Þjónusta )
r/Æ/Æ/Æ/ÆÆ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/ÆÆ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/J^
LOFTPRESSUR OG SPRENGINGAR i S
Tökum að okkur alla loftpressuvinnu, S S
borun og sprengingar. Fleygun, múr- 5
brot oa röralannir
r/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/^ m/.
S 2 2 2
Ingibjartur Þorsteinsson
pípulagningameistari
Símar 4-40-94 & 2-27-48
brot og röralagnir.
Þórður Sigurðsson — Sími 5-83-71
!
Nýlagnir — Breytingar
Viðgerðir
r/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/^
r r £
rí ymm mmwsmm %
Í, í, Blómaskáli f
i MICHELSEN i
v.
't í
\ 2
^ Hveragerði - Sími 99-4225
^r/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/ÆÆ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/4 ^r/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/jÉ ^T/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/Æ/^