Fréttablaðið - 16.11.2006, Blaðsíða 35

Eins og fram kom í síðustu grein hafa skattar á lægri tekjur allt
frá árinu 1988 hækkað mikið vegna
þess að skattleys-
ismörkin hafa
setið eftir að raun-
gildi. Þannig
greiðir sá sem nú
hefur 110 þús kr. í
tekjur á mánuði
10,3 prósent af
þeim í tekjuskatta
en hann greiddi
ekki eina krónu í
skatta af sam-
bærilegum rauntekjum við upptöku
staðgreiðslunnar. Hann greiðir því
nú rúmlega 11.300 kr á mánuði í
skatta en hann greiddi ekkert áður.
Þetta er meira en heil mánaðarlaun
á ári sem skattbyrði þyngist um.
Skattleysismörkin eru nú aðeins
79.055 kr. á mánuði og verða 90.000
kr. á mánuði eftir áramót. Þau ættu
hinsvegar að vera tæpar 111.000 kr.
á mánuði nú þegar ef þau hefðu
fylgt verðlagi og tæplega 137.000
kr. á mánuði ef þau hefðu fylgt
launaþróun sem væri mjög eðlileg
viðmiðun.
Haustið 1995 var lögum breytt
um greiðslur almannatrygginga
þannig að ekki var lengur fylgt
breytingu lágmarkslauna heldur
skyldi taka mið af launaþróun eða
verðlagi. Niðurstaðan á túlkun
stjórnvalda á þessu hefur valdið því
að bótaþegar hafa dregist aftur úr í
tekjum sínum miðað við aðra hópa í
þjóðfélaginu.
Árið 1995 var ákveðið lágmark í
kaupmætti ráðstöfunartekna í kjöl-
far kreppu og þjóðarsáttar. Þrátt
fyrir einhverja hækkun á greiðsl-
um almannatrygginga í ágúst síð-
astliðnum hefur sá ellilífeyrisþegi
sem ekki býr einn hækkað í kaup-
mætti ráðstöfunartekna um minna
en 20 prósent frá
árinu 1995 -2007
hvort sem hann
hafi aðeins
greiðslur frá
Tryggingastofn-
un ríkisins (TR)
eða eins og dæmi-
gerður ellilífeyr-
isþegi með um
55.000 kr. í tekjur
frá lífeyrissjóði.
Þetta er á sama tíma og ráðamenn
segja að kaupmáttur ráðstöfunar-
tekna almennings hafi hækkað um
60 prósent. Þarna munar verulega
miklu.
Ef nýleg tillaga til þingsályktun-
ar frá stjórnarandstöðunni næði
fram að ganga myndi staðan vissu-
lega skána, þ.e. kaupmáttur þessara
aðila eftir skatta myndi aukast um
4-5 prósent en ef hann hefði atvinnu-
tekjur upp á t.d. 55.000 kr. á mánuði
myndi staða hans batna um u.þ.b. 15
prósent vegna þess að þar er gert
ráð fyrir að hann megi hafa tekjur
allt að 75.000 kr. á mánuði án þess
að greiðslur hans frá TR skerðist
nokkuð. Þetta skiptir vissulega
miklu en eldri borgarar hafa líka
lagt áherslu á frítekjumörk vegna
lífeyrissjóðstekna því skerðingar
hér á landi ganga allt of langt.
Ólafur Ólafsson er formaður LEB
og Einar Árnason er hagfræðingur
LEB.
Kaupmáttur eftir skatta
og eldri borgarar
Ííslensku háskólaum-hverfi hefur lengi
verið höfð í heiðri sú
regla að starfsmönn-
um og nemendum sem
starfa í akademísku
umhverfi sé gefinn
kostur á að hafa áhrif
á mikilsverðar ákvarð-
anir sem snúa að því
umhverfi sem þeir
starfa í. Hefur það
meðal annars birst í aðkomu nem-
enda og starfsmanna að háskóla-
ráðum og öðrum stofnunum sem
með slíkar ákvarðanir hafa að
gera, auk þess sem víðast hvar
hefur verið gert ráð fyrir að kanna
skuli hug nemenda og starfs-
manna til rektorsefna með könnun
eða kosningu sem lögð skuli til
grundvallar við endanlegt val.
Hefðin að baki akademísku lýð-
ræði er ekki bundin við Ísland eins
og sjá má á Bologna-ferlinu sem
Ísland er aðili að ásamt 45 Evrópu-
ríkjum og felur í sér markmið um
samevrópskt háskólasamfélag.
Þar er nefnt, sem eitt af 10 aðal-
markmiðum, aukin þátttaka nem-
enda í stjórnun æðri menntastofn-
ana. Háskólalög sem samþykkt
voru síðastliðið vor byggja ein-
mitt að miklu leyti á markmiðum
Bologna-ferlisins.
Með tilkomu einkarekinna
háskólastofnana virðist hins vegar
sem þessi ágæta hefð sé á undan-
haldi. Það stingur í augun að sjá
stjórn Háskólans á Bifröst sam-
þykkja breytingar á aðferð við val
á rektor frá því að vera í góðu
samræmi við akademískar lýð-
ræðisvenjur með aðkomu nem-
enda og starfsmanna, yfir í að
valið sé alfarið í höndum stjórnar
skólans sem hvorki nemendur né
starfsmenn hafi aðkomu að.
Að sama skapi vakna upp
spurningar um hvernig staðið
verði að vali nýs rektors við
Háskólann í Reykjvík nú þegar
ljóst er að núverandi rektor hverf-
ur til annarra starfa.
Ljóst er í það minnsta
að núverandi sam-
þykktir skólans gera
ekki ráð fyrir aðkomu
nemenda eða starfs-
manna að þeirri ráðn-
ingu.
Ekki má vanmeta
mikilvægi þess að
menntastofnanir þjóð-
arinnar séu eins og
kostur er óháðar ríkj-
andi öflum í stjórn-
mála- og viðskiptalífi.
Þær móta og þjálfa hug
næstu kynslóða þjóðarinnar og
eru athvarf fræðilegrar umræðu
sem þarf að geta storkað ríkjandi
hugmyndum og þeim sem ráðandi
eru á öðrum sviðum þjóðfélags-
ins.
Með auknum umsvifum og
völdum auðvalds í íslensku samfé-
lagi skapast sama hætta og um
áratugi stafaði af áhrifum stjórn-
mála. Hættan á því að hagsmunir
valda og peninga ráði mestu um
töku mikilvægra ákvarðana.
Mikilvægt er að halda æðri
menntastofnunum fyrir utan hrá-
skinnaleik valdablokka samfé-
lagsins. Forðast ber að tákngera
æðri menntastofnanir í frösum
viðskiptalífsins, þeir eiga ekki við
um almannaþjónustu sem má ekki
stjórnast af þessum sömu frösum.
Akademískt lýðræðið er ágætlega
til þess fallið að slá skjaldborg um
æðri menntastofnanir sem deiglu
hugmynda, fræðslu og umræðna,
óháða stjórnvaldi og auðvaldi.
Hugmyndir einveldisins um rétt-
mæti sérfræðingavalds fárra til
ákvarðana án aðhalds fjöldans eru
alveg jafn úreltar í búningi nýrra
frasa og þær voru í byrjun 19.
aldar. Það mun reynast Íslandi og
Íslendingum happadrýgst að
næstu kynslóðir mótist ekki um of
af ríkjandi kreddum heldur fái
svigrúm til að móta hug sinn
óhindrað í óháðu umhverfi háskól-
anna.
Höfundur er formaður Bandalags
íslenskra námsmanna.
Einkarekstur og
akademískt lýðræði