Ísafold - 20.07.1901, Blaðsíða 2

194
Viðsjárverður dómur.
Isafold hefir lýst yflr því, að hún
sé »fyrir sitt leyti ekki óánægð« með
dómsúrsliiin í máli Lárusar H. Bjarha-
sýslumanns og Einars ritstjóra Hjör-
leifssonar.
Auðvitað kemur mér ekkert við,
hvort ísafold er ánægð eða óánægð
með málaferli sín. Eg á þar engan
hlut að máli. En eg kt á málið sem
borgari í þessu landi. Og frá því
sjónarmiði get eg ekki tekið þátt í
ánægju ísafoldar.
Sé dómur sá, er hér um að ræða,
bygður á réttum skilningi á lögunum,
þá er löggjöíin í þessu efni í mínum
augum afaviðsjárv^rð og ófrjálsleg,
Vel kannast eg við það, að sjálfsáegt
er að afstýra því, að svo miklu leyti,
sem kostur er á, með lagafyrirmælum
og leggja við því hegningu, að bornar
séu út á prentá ósannar sakargiftir á
hendur embættismönnum þjóðarinnar.
En hitt er meira en viðsjárvert að
takmarka stórlega umræðufrelsi manna
um þær ávirðingar embættismanna,
er sannar hafa reynst eða sannar reyn-
ast — banna mönnum að láta uppi
með sæmilegum orðum álit sitt um
tilteknar, sannar ávirðingar. það er
blátt áfram skaðsamlegt og hættulegt
ófrehi.
Aðalatriðið frá sjónarmiði embættis-
valdsíns hlýtur að vera þaðað tryggja
sig gegn ósönnum áburði. Frá sjónar-
miði þjóðfélagsins er og mjög mikils
um það vert, að skorður séu reistar
gegn því, að menn verði blektir með
sögusögnum um ávirðingar, sem ekki
hafa átt sér stað.
Hitt er enginn sannur greiði við
embættisvaldið, að mönnum sé ekki
frjálst að dæma um atbafnir þess.
Og frá þjóðarinnar sjóoarmiði er slíkt
frelsi alveg sjálfsögð krafa, eitt aðal-
skilyrðið fyrir því, að alt stjórnarlíf í
landinu verði ekki að fúlum forar-
polli.
Nú skal eg leyfa mér, þó að þess
ef til vill gerist ekki þörf, að benda
á, hvernig þessu máli er háttað, í
sambandi við þá sundurliðun, er eg
hefi hér gert.
þess er þá fyrst að gæta, að em-
bættismanni þeim, er málið hafði höfð-
að, hefir ekki verið borin á brýn nokk-
ur ávirðing, sem ekki hefir sannast
með dómi. Bitstjórinn er eingöngu
sakfeldur fyrir skoðanir, er hann
hefir látið uppi um atferli, sem víst er
að hafi átt sér stað, og orðalagið
á frásögn um sömu atriði.
Aí þeim atriðum, sem ritstjórinn
er sektaður fyrir, læt eg mér nægja
að fara nokkurum orðum um fyrsta
atriðið — ekki af því að dómurinn um
þaó sé neitt varhugaverðari frá sjónar-
miði þjóðarinnar en um hin atriðin,
heldur vegna þess, að nokkuð langt
mál yrði að rekja þau öll í sundur og
mér finst þetta eitt nægja til þess að
skýra aðalhugsun þá, sem eg er hér
að halda fram.
Ummælin eru þessi: »Eg get ekki
sagt, að eg hafi gert mór sérlega há-
fleygar hugmyndir fyrir fram um ó-
hlutdrægni og prúðmensku kjörstjórn-
aroddvitans, því að eg þekti hann
nokkuð af afspurn#.
A f s p u r n i n, sem dómaástæðurnar
bera með sér og dómarinn lýsir sann-
aða, er sú, að embættismaður þessi
hafi fyrir nokkurum árum sótt það
allfast, að fá keypta húseign tilbeyr-
andi dánarbúi nokkuru, er hann hafði
til skiftameðferðar, fyrir minna verð en
boðið var í eignina af öðrum, og að
hljitaðeigandi amtmanni hafi þótt að-
ferð hans í því máli aðfinningarverð.
Af grein ísafoldar um málið sóst, að
amtmaður hefir hvorki sagt meira nó
minna en það, að L. H. B. r ói að
því öllum árum að búið missi
1000 kr., og athæfið hefir honum
þótt s v o vítavert, að hann segir, að
L. H. B. gæti búist við, að
hann fengi að vita, að hon-
um væri frjálst að faraal-
gerlega, eða losast við sín
em b æ 11 i sstörf yfir höfuð.
En t i 1 e f n i ð til hinna dæmdu
ummæla er @ins og sömuleiðis sést
á dómsástæðunum, meðal annars
það, a ð embættismaður þessi hefir í
embættisnafn í lýst þingmála-
flokkunum hér á landi á þann veg, að
annar vildi eyða landið, vildi sólunda
fé landsins í glæfrafyrirtæki og bitl-
inga og vildi tæla menn af landi
burt með Vesturheimsginningum, en
hinn flokkurinn vildi vinna landinu
alt það gagn, sem honum væri unt,
og a ð embættismaðurinn hafi bann-
að þingmannsefni á fundinum að mót-
mæla þessari grein, er hann hafði geit
fyrir flokkaskiftingunni.
Eg skal engan dóm upp kveða um
það, hvort embættismaður, sem hagar
sér á þennan hátt, sé í raun og veru
hlutdrægur. En hinu held eg fram,
og eg er aígerlega sannfærður um, að
allur þorri þjóðarinnar er mér f því
efni samdóma, að það sé beinlínis
óskynsamleg löggjöf, sem bann-
ar mönnum að hafa þá skoðun, að
slíkur embættismaður geti haft það
til að vera hlutdrægur, og að láta þá
skoðun uppi.
— En jafnframt því, sem eg get
ekki gert mér skiljanlega skynsemina
né sanngirnina í því að láta menn
sæta sektum fyrir þessar sakir, er mér
alveg hulið, hvernig á því stendur að
dómarinn hefir ákveðið sektina svona
háa.
Eg hefi heyrt vini ísafoldar vera
að fagna yfir því, hvað sektin sé lág,
— hún hafi sannarlega sloppið vel,
aðra eirns ráðningu og hún hafi gefið
Snæfellingayfirvaldinu. Eg get ekki
heldur þrætt fyrir að hafa orðið var
við gremju hjá mótstöðumönnum blaðs-
in8 út af því, hve lág sektin sé; þeir
höfðu búist við svo sem 200 kr.
Eg er ekki lögfróður maður, og fyrir
þá skuld getur vel verið að mér sjáist
yfir eitthvað verulegt í málinu. En
þegar eg lýsi yfir þeirri sannfæringu
minni, að sektin sé svo há að ekkert
vit só í — auk þess sem hún hefði
engin átt að vera — þá byggi eg það
á bendingum frá dómstólunum sjálf-
um. Eg er sannfærður um, að hver
ólögfróður maður að minsta kosti —
og ólögfróður er allur þorri þjóðarinn-
ar —, sem athugar meiðyrða-sektir þær,
er menn hafa verið dæmdir í að jafn-
aði að undanförnu hér á landi, hann
furðar sig á, að E. H. skuli vera
dæmdur til að greiða 60 kr. sekt fyrir
ummæli sín um L. H. B.
A einn dóm skal eg benda rétt til
dæmis, yfirréttardómínn í máli Hall-
dórs prófasts Bjarnarsonar gegn nokk-
urum mönnum út af vottorði, er þeir
rituðu nöfn sín undir og síðan var
prentað árið 1897.
þar voru meðal annars eftirfarandi
ummæli:
»Að vór álítum frammistöðu Halldórs
prófasts Bjarnarsonar á Presthólum í
kirkju sinni mjög ófullkomna og ó-
prestslega í alla staði: til dæmis hafa
oss fundist ræður hans óviðunandi lé-
legar; og ofan á þetta hefir bæzt, að
framburðurinn . . . er sundurslitinn
og mjög óáheyrilegur og svo lágur, að
varla heyriat um alla kirkjuna. Enda
var svo, að á meðan vér létum svo
lítið að koma í kirkju til að hlýða á
ræður hans, ef ræður skyldi kalla, að
það var oss meir til leiðinda og skap-
raunar en ánægju og uppbyggingar.
Af þessu og öðru fleiru leiðir, að nú
er svo komið, og hefir verið síðast-
liðið ár, að engitin af oss sóknarmönn-
um, að undanskildum fáeinum mann-
hræðum, hafa viljað koma í kirkju til
að hlusta á lestur hans orða, eða
þiggja neina prestsþjónuertu af honum«.
»Að oss hefir reynst hann vera bæði
ágjarn, óskilvís, þrætugjarn, yfirgangs-
samur og ósanngjarn og svo óheill, að
vér viljum ekkert við hann eiga. Og
til frekari skýringar um bxeytni pró-
fastsins skUlum vér geta þess, að fyr-
ir rúmlega 2 árum síðan hefir hann
verið kærður fyrir gripdeildir ef ekki
þjófnað og eftir því, sem oss er kunn-
ugt um það mál, þá er það fullkomin
sannfæring vor, að hann sé þar 3ann-
ur að sök«.
»Eftir þessu, sem að framan er sagt,
og jafnvel fleiru, getum vér ekki dul-
ist þess: að vér álítum það ósamboðið
öllu kristilegu trúarlífi og jafnvel
hneykslanlegt að líða slíkan mann sem
Halldór prófast Bjarnarson í prestslegri
stöðu, og vildum vér því fegnir losast
við hann sem allra fyrst«.
Yfirrétturínn telur framanskráð um-
mæli um prestslega framkomu síra H.
B. svo niðrandi, að væru þau sönn,
blyti það að rýra mannorð hans. *En
ste/ndi hefir eigi sannað að ummcelin
sóu á rökum bygð«.
Um hin önnur af þessum ummælum
er sagt, að því verði ekki neitað, að
síra H. B. »við eínstök tækifæri virð-
ist hafa sýnt nokkuru meiri fégirnd og
nokkuru meiri tregðu við að borga rétt-
mætar skuldir en góðu hófi gegnir«,
en það heimili þó eigi að Iýsa mann-
inn ágjarnan né óskilvísan. »Að öðru
leyti fela hin átöldu ummæli í sér
sumpart aðdróttun um að áfrýjandi
(síra H. B.) hafi framið verk, sem
mundu gera hann óverðugan virðingu
samþegna hans, sumpart ánnan áburð
er hlyti að skerða virðingu hans, en
stefndi hefir eigi með sannanatilraun-
um sínum fundið pessum orðum sínum
stað«.
Eg get ekki írayndað mér, að það
leyni sér fyrir nokkurum manni, að
mennirnir, sem undir þetta vottorð
hafa ritað, hafa gert margfalt meira á
hluta síra Halldórs en E. H. hefir
getað gert á hluta L. H. B. Sakargiftir
þeirra eru ólíku svæsnari — ein þeirra
jafnvel þjófnaður. Og þeir geta ekkert
sannað upp á manninn, annað en það,
að hann »virðist« »við einstök tækifæri*
bafa verið eitthvað ágengur og skuld-
soigur.
Og svo eru þeir dæmdir til að greiða
50 kr. sekt.
En E. H. er dæmdur til að greiða
60 kr. sekt. Hvernig getur staðið á
þessu?
Eiga þá sýslumenn svo margfalt
meiri rétt á sér í augum dómstóla
vorra en prófastar. Ekki œtti það
svo að vera, að rninsta kosti. Allir
menn hér á landi, jafnt háir sóm lág-
ir, ættu að vera jafn-réttháir.
En þó að réttarverndin væri þeim
mun meiri sem metorðin eru æðri, þá
er mér ekki heldur ljóst, hvers vegna
meira segist á því að fara hörðum
orðum um sannar ávirðingar sýslu-
manns en að drótta að prófásti orðum,
er »mundu gera hann óverðugan virð-
ingu samþegna hans« og bera annað
á hann, »er hlyti að skerða virðingu
hans«, án þess að finna orðum sín-
um stað. jpví að eg veit ekki betur
en að þeir, sýslumaður og prófastur,
séu jafn-ofarlega í metorðastiganum. .
Og ekki getur það venð viðkvæm-
ara mál fyrir veraldlegt yfirvald en
prófast að sæta hörðum ummælum.
Ekki getur verið sárara fyrir sýslu-
mann að sæta hlutdrægni- aðdrótt-
unum en fyrir prófast að vera sakað-
ur um þjófnað — nema þá fyrir það,
að sannast hefir um sýslumann aðhann
hafi sróið að því öllum árum að búið«,
sem hann átti að skifta, »misti 1000
kr.«, eins og amtmaður orðar það, en
prófasturinn þar á móti saklaus af þvi
að hafa nokkuru stolið. En naumast
getur það verið tilg&ngur löggjafar-
innar né dómstólanna a® hella olíu í
þess konar sýslumanna-sár.
Eg gæti gert miklu lengri og fyllri
grein fyrir því, hvers vegna mér grémst
þessi dómur, hvers vegna mér finst
hásin mjög ísjárverður, hvers vegna eg
álít að þjóðfélagið eigi alvarlega að
gjalda varhuga við því að haldið verði
lengra út í sams konar róttarverad
fyrir embættisvaldið. En eg geri ráð
fyrir að Isafold þyki til nógu r*ikils
mælst að hún táki þetta af mór svona
um háþtngtímann. þess vegna segi
eg ekki meira að sinni.
þó skal eg að endingu taka það
fram berum orðum, að mjög fjarri er
mér að vílja væna hóraðsdómarann í
þessu máli vísvitandi hlutdrægni eða
rangdæmis. Eg veit hann vera alment
talinn með hinum vönduðustu og sam-
vizkusömustu embættismönnum lands-
ins og ágætislögfræðing. En »skýzt þó
skýrir séu«, segir máltækið. Auk þess
sem hér getur eitthvert það atriði
komið til greina, sem mér sést yfir
eða eg skil ekki sem ólögfróður
Civis.
Stjórnarbótin.
Meiri h). nefndarinnar (dr. V. G.,
GuSl. G. — skrifari og frams.m. —, Sk.
Th., Ól. Briem), lauk við sitt álit 17.
þ. m. snemma, en minni hl. (H. H.,
L. B., B. B. þra. Bf.), ekki fyr en 2
dögum síðar — við mikla sótt og, harm-
kvæli, svo að örðugt mjög ætlaði að
veita að koma málinu á dagskrá nú
fyrir helgina. Þau eru löng bæði, meiri
hl. þó miklu lengra. Þar eru fyrst
leidd góð og skyr rök fyrir raálstað
meiri hl. og frv. hans, og því næst synt
greinilega fram á, hver fjarstæða það er,
sem minni hlutinn fer fram á, bæði ó-
fáanlegt og ekki nema til stór-ógagns,
þóttfengist. Meðal annars stendur þar
svo um búsetuatriðið:
»Þessar > stjórnskipulegu grundvallar-
hugmyndir« (um búsetu ráðgjafans í
Khöfn o. s. frv.) »eru mjög gamlar og
rótgrónar hjá Dönum, sórstaklega hjá
öllum lögfróðum mönnum þar í landi,
án alls tillits til flokkaskipunar«. Með
öðrum orðum: breyting ófáanleg, hvor
flokkurinn sem við völdin situr.
Um tígulkóngana tvo í spilinu, Khafn-
arráðgjafa og reykvískan ráðgjafa, segir
svo:
»Að því er snertir hiu sórstaklegu á-
kvæði um réttarstöðu þeirra tveggja ráð-
gjafa, er fyrirhugaðir eru eftir frv.,
skulum vér taka það fram, að þau eru
mjög ófullnægjandi fyrir íslendinga, þar
sem ráðgjafinn í Kaupmannahöfn verður
alveg óháður öllum áhrifum frá þingi
og þjóð og ókunnugur öllum landsmál-
um, og þess vegna engu betri millilið-
ur milli þingsins og konungsins en hinn
danski ráðgjafi, er vót nú höfum. Auk
þess teljum vór það mjög viðsjárvert
að honum er falið fullkomið ályktarvald
í þeim málum, er eigi þola bið, og hann
verður sjálfur að skera úr, hver þau
mál eru, er svo er ástatt með. Á þann
veg er allmikill flokkur sórmálauna
skilinn undan áhrifum og aðgjörðum
hinnar innlendu stjórnar og þingsins«.
Framhald 1. umr. í dag og varfrum-
varpi mciri hlutans vísað til 2. umr. með
21 atkv.; en frv. minni hl. (»heimsku-
stjórnarfrv.«) felt með 12 atkvæðum
gegn 10.