Tíminn - 21.08.1983, Blaðsíða 18

SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 1983
ia
■ Dr. Jakob Jónsson
?
Tttf j
j'
Þú hefur skrifað nokkur leikrit önnur?
„Já, og meðal þeirra má til dæmis
nefna „Öldur“ og „Hamarinn", sem
leikið var fyrir norðan, en hefur aldrei
verið sýnt á Suðurlandi og enn má nefna
útvarpsleikritið „Maðurinn sem sveik
Barrabas" og „Fjársjóðurinn“. En
„Tyrkja-Gudda“ hefur sérstöðu að því
leyti að þetta er eina verkið sem hefur
eiginlega verið samið tvisvar.
Þá skrifaði ég einnig helgileikinn
„Bartímeus blindi," fyrir útvarp og hefur
hann verið leikinn bæði í Danmörku og
í Svíþjóð. “
Með ritun verks eins og „Tyrkja-
Guddu“ tekst þú á hendur að rannsaka
persónu og líf mikillar trúarhetju. Það
leiðir hugann að því að á þessu ári hefur
verið haldið minningarár annarrar hetju
trúar og kirkju, Marteins Lúthers?
„Já, það er talað um Lúthersár núna
og ef það ár eins og svo mörg önnur
minningarár er ekki neitt annað en
minning, - er ekki neitt skylt lífinu eins
og það er núna þá er það aðeins fyrir
sagnfræðinga. En lútherska kirkjan er
lífræn kirkja og hefur sín séreinkenni,
sem má rekja til upphafsins. Það sem
mér hefur ætíð þótt fróðlegast við
lúthersku kirkjuna er það hve auðvelt
hún á með að tengjast öðrum kirkju-
deildum í samvinnu. Ég hef til dæmis
sannreynt þetta á ýmsum fundum í
áranna rás, en ég sat m.a. stofnfund
Alkirkjuráðsins á sínum tíma og guð-
fræðjfundi þar sem anglikanska og lút-
herska kirkjan hafa borið saman bækur
sínar. Ég kynntist og sambandi Norður-
landakirknanna og þýsku kirkjunnar og
sömuleiðis gaf prestsreynsla mín í Vest-
urheimi mér tækifæri til ýmiss konar
athugana. í Ijósi alls þessa tel ég það
ákaflega j ákvætt fy rir lúthersku kirkjuna
hve auðveldara hún á með að ná fram
samvinnu en margir aðrir. Þetta á sinn
þátt í því að núna hefur verið að eflast
samstarf með kaþólsku kirkjunni og
lúthersku kirkjunni víða um heiminn.
Ég hef nú iifað það að sitja bæði
kirkjufundi og fundi þar sem menn fást
við vísindalega guðfræði og þar sem
„FÓLKIÐ TALAÐI ENN MED
ANNARLEGUM HREIM, ÞEGAR
TYRKJARÁNID RAR Á GÓMA”
— segir dr. Jakob Jónsson, sem hér ræðir um leikrit sitt „Tyrkja-Guddu”
■ DR. JAKOB JÓNSSON HEFUR VERIÐ EINN
HINN ÞEKKTASTI ÍSLENSKRA KENNIMANNA Á
VORUM DÖGUM OG MUNU ÞEIR FÁIR, YNGRI
SEM ELDRI, ER EKKI ÁTTA SIG Á VIÐ HVERN
ER ÁTT, ÞEGAR NAFN HANS BER Á GÓMA. EN
TRÚLEGA MUNU MARGIR HINNA YNGRI EKKI
HAFA VITAÐ HVER LEIKSKÁLDIÐ JAKOB
JÓNSSON FRÁ HRAUNI VAR, FYRR EN ÞAÐ
VARÐ HLJÓÐBÆRT Á DÖGUNUM AÐ TIL
STÆÐI AÐ SÝNA LEIKRIT EFTIR HANN Á
FJÖLUM ÞJÓÐLEIKHÚSSINS í VETUR. ÞAÐ ER
LEIKRIT HANS „TYRKJA-GUDDA,“ SEM ÁÐUR
VAR SÝNT FYRIR EINUM 30 ÁRUM, EN ER NÚ
FÆRT UPP AÐ NÝJU í MJÖG BREYTTUM BÚN-
INGI. VIÐ LEITUÐUM EFTIR AÐ MEGA RÆÐA
VIÐ DR. JAKOB UM ÞETTA VERK OG EINS OG
VERÐA VILL BAR SITTHVAÐ FLEIRA Á GÓMA
í SPJALLI OKKAR.
„Já, það er rétt, nú eru rúm þrjátíu ár
frá því að verkið var sett upp. Þú spyrð
um ástæðu þess að ég valdi mér þetta
viðfangsefni og er því til að svara að hún
er raunar margþætt. { fyrsta lagi er ég
alinn upp á Djúpavogi, sem var einn
staðanna sem urðu fyrir barðinu á
ránsmönnum í Tyrkjaráninu og þar sem
fólk talaði enn með annarlegum hreim,
þegar það bar á góma. í öðru lagi átti
það fyrir mér að liggja að verða prestur
við Hallgrímskirkju og það var því
eðlilegt að ævi hans og starf væri mér
hugstætt.
En um verkið nú er það að segja að
það er ekki nema að sumu leyti sama
verkið og það var fyrir 30 árum. Ég
endurskoðaði það mjög rækilega og ein
af ástæðunum fyrir því er sú að ég tel mig
betur vera inni í starfsaðferðum leikhús-
anna nú og sviðssetningu, en ég þá var.
í fyrri daga var vanalega gert ráð fyrir
sviði sem leikhúsmenn eru vanir að lýsa
þannig að tekinn sé einn veggur úr
herberginu og horft inn í stofu eða þá á
landslagsmynd. En í seinni tíð má segja
að leikhúsin hafi færst nær kvikmynd-
inni, hreyfingar eru breytilegri á milli
sviða og fjarlægð í tíma og rúmi hafa
ekki nákvæmlega það sama að segja og
áður og þetta gerði mig frjálsari gagnvart
ýmsum þeim atriðum í leiknum þar sem
mér ella hefði þótt ég fjötraður.
Þá er að geta þess að á löngum tíma
breytist efnið í huga manns svo mér
fannst nú tilvalið að nota tækifærið,
þegar ég var hættur í prestsembætti að
vinna verkið að nýju og hef starfað að
því undanfarin ár...
En um verkið vil ég annars sem minnst
ræða frekar, því mér er hálf illa við það
sem ég stundum sé í blöðunum, þegar
verið er að biðja höfunda að útskýra
verkið, - ég segi eins og Benedikt gamli
Gröndal; „Mitt er að yrkja, en ykkar að
skilja“. Ég er ekki að segja með þessu
að það geti ekki verið réttlætanlegt undir
ýmsum kringumstæðum að höfundar
skýri verk sín, en yfirleitt er mér ekki vel
við að sjá slíkt. Ég hlustaði einu sinni á
fyrirlestur hjá Ilya Ehrenbúrg og man að
hann kom inn á það að til væru eins
margir Hamletar og það fólk væri sem
séð hefur Hamlet á sviði. Ég held að það
sé mikið til í þessu.
En ég vil nota tækifærið til þess að
benda á það að þegar leikin eru leikrit,
sem eru á sögulegum grunni, þá finnst
mér að almenningur hér á íslandi sé oft
ekki búinn að átta sig á því hvað er
sagnfræði og hvað skáldskapur. Ég man
eftir því sem krakki að þá töluðu menn
um Brynjólf Sveinsson eftir Torfhildi
Hólm, eins og þetta væri bara sagnfræði.
Þetta kemur líka fram hvað íslendinga-
sögurnar varðar og við stríðum við þetta
sama í túlkun guðspjallanna. Við skulum
ekki hætta okkur út í það, en tökum
Fjalla-Eyvind sem dæmi. Það eru til þrír
eða fleiri Fjalla-Eyvindar: Það er Fjalla-
Eyvindur sagnfræðinnar, sem rnenn
rannsaka út frá þeim skriflegu heimild-
um sem til eru. Svo er það Fjalla-Eyvind-
ur þjóðsögunnar sem er að einhverju
leyti endurskin þess sögulega, en er þó
mikill munur á ogþeim fyrri. í þriðja lagi
er það svo Fjalla-Eyvindur Jóhanns
Sigurjónssonar, sem er alveg nýr Fjalla-
Eyvindur og í fjórða lagi gætum við
nefnt Fjalla-Eyvind þess manns sem fer
í leikhús og fer með hann heim með sér.
Alveg eins er þetta með t.d. Hallgrím
Pétursson og Tyrkja-Guddu. Ég varð
var við það, þegar leikritið var sýnt í
fyrra sinnið að menn fóru að bera saman
söguna og leikinn og spyrja sig: „Getur
þetta hafa verið,“ og „Hvað hefur þú
fyrir þér í þessu?“ En þá verð ég að
benda á að þetta er alveg sitt hvað, -
Hallgrímur og Guðríður sögunnar, Hall-
grímur og Guðríður þjóðsögunnar og
Hallgrímur helgisiðanna og loks Hall-
grímur og Guðríður skáldsins, hvort
sem það er ég eða annar... Það rná ekki
setja jafnaðarmerki á þetta allt saman,
því persóna skáldsins hefur orðið til í
hans huga bæði frá sögunni og þjóðsög-
unni...
Ég hef ekki annað um verkið að segja
en það að ég veit að leikstjórinn verður
Benedikt Árnason, en frekari upplýsing-
ar koma frá leikhúsinu á sínum tíma.“
enginn man eftir því hver er lútherskur,
hver kaþólskur, hver kalvínisti og svo
framvegis. Þama eru meira að segja
einnig menn gyðingatrúar og menn setj-
ast niður í mesta bróðemi og rannsaka
ritningarnar fyrir alvöru. Markmiðið er
fyrst og fremst það að spyrja og svara en
ekki að deila á.
En þegar ég tala um lútherska kirkju,
þá vil ég taka fram að lútherskur maður
á 20. öld er ekki nákvæmlega sama og
Lúther á 16. öld, og skoðanir Lúthers á
ýmsum hlutum, t.d. Gyðingum, mundu
menn aldrei ganga inn á núna. Svo er
sjálfsagt um margt fleira. En ég álít að á
sínum tíma hafi Lúther komið fram með
meginatriði í baráttu sinni við kaþólskt
kennivald síns tíma, á þann hátt að hann
gerir samvisku kristins manns bundna af
orði Guðs eingöngu. Hann á þá við
samvisku og sannfæringu mannsins
grundvallaða á Biblíunni. En við verðum
líka að gá að því að Lúther er ákaflega
frjáls gagnvart Biblíunni og í hans kirkju
voru biblíurannsóknir í nútímastíl viður-
kenndar löngu á undan þeirri kaþólsku,
rannsóknir sem kaþólskir menn eru
teknir að taka þátt í nú. Þar með hafa og
kaþólskir menn nú betri skilning á starfi
Lúthers og eðli lúthersku kirkjunnar...
Því er nú svo komið að á mörgum
þessum fundum sem ég nefndi verður
ekki séð hver er hverrar trúar og þótt
ágreiningsefni komi upp þá fylgja þau
ekki alltaf kirkjum.
En af þessu leiðir að ef við eigum að
vera lútherskri trúarhugsjón trúir, þá
verðum við að halda áfram að efla
skilning á Biblíunni, en það sem mér