Tíminn - 17.10.1986, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Föstudagur 17. október 1986
Föstudagur 17. október 1986
Tíminn 11
Stefnuræða Steingríms Hermannssonar, forsætisráðherra
Fórnum ekki langtíma farsæld fyrir skammtíma ágóða
Sú ríkisstjórn scm nú situr var
mynduð til þcss að forða þjóðinni
frá afleiðingum óðaverðbólgu og
koma jafnvægi á efnahagsmálin.
Nú eru horfur á að hvort tveggja
ntuni takast.
Óðaverðbólgan sem geisaði
fyrrihluta ársins 1983 fór ört vax-
andi. Hún hefði eflaust leitt til
stöðvunar fjölmargra atvinnufyrir-
tækja og mikils atvinnuleysis. Efna-
hagslegu sjálfstæði þjóðarinnar var
áreiðanlega teflt í tvísýriu.
Komið var í veg fyrir þetta með
hörðum, lögbundnum aðgerðum.
Stjórnarandstæðingar ncfndu þær
gcrræðislegar og árásir á kjör fólks-
ins í landinu. Þeir spáðu því jafn-
framt að árangur yrði enginn. Sem
betur fer fór það á annan veg, enda
hvort tveggja fjarri lagi. Verðbólgan
lækkaði úr um 130 í 20 af hundraði
á árinu 1983. Atvinnu og kjörum
fólksins var bjargað frá hruni. Þetta
tókst, ekki stst vegna víðtæks skiln-
ings almennigs. Fólkið í landinu
gerði sér grein lyrir því, að ckki yrði
lengur búið við vaxandi óðaverð-
bólgu og erlendar skuldir. Án slíks
skilnings almcnnings hefðu þessar
markvissu aðgerðir að sjálfsögðu
mistckist.
Pað jafnvægi, sem nú má ætla að
geti orðið í elnahagsmálum þjóðar-
innar, má fyrst og fremst þakka því
víðtæka samkomulagi, sent náðist
um kaup og kjör og efnahagsaðgerð-
ir í febrúar s.l. á milli atvinnurek-
enda, vcrkalýðshreyfingar og laun-
þega og ríkisvalds. Þetta sam-
komulag reyndist kleift annars vegar
vegna batnandi ytri aðstæðna, vax-
andi fiskafla, lækkandi olíuvcrðs og
hækkunar á fiskverði erlendis og
hins vegar vegna þeirrar festu í
efnahagslífinu, sem sköpuð hefur
verið með aðhaldssamri gengis- og
peningamálastefnu ríkisstjórnarinn-
ar.
Slíkur árangur í efnahagsmálum
virtist ekki líklegur, þegar ég flutti
stefnuræðu ríkisstjórnarinnar fyrir
einu ári. Ytri aðstæður breyttust
hins vegar skyndilega til hins betra í
janúarmánuði s.l. Eg taldi þá rétt að
hvetja aðila vinnumarkaðarins opin-
berlega til þess að taka höndum
saman við ríkisvaldið og nýta batann
til að ná jafnvægi í efnahagsmálum
þjóðarinnar með því að koma verð-
bólgu niður fyrir 10 af hundraði og
draga úr viðskiptahalla, en tryggja
jafnframt aukningu kaupmáttar með
hóflegum kjarasamningum. Þetta
var af mörgum talin óraunhæf bjart-
sýni og ýmsir stjórnarandstæðingar
hvöttu til mikilla launahækkana.
Sem betur fer svöruðu ábyrgir for-
ystumenn verkalýðshreyfingar og at-
vinnurekenda ekki slíkum kröfum.
Þeim er að sjálfsögðu Ijóst, að minni
verðbólga og viðskiptahalli er ekki
síst umbjóðendum þeirra til hags-
bóta.
Ábyrgir kjarasamningar
Því minni ég á þetta, að einstöku
stjórnarandstæðingar halda því enn
fram, að ríkisstjórnin hafi verið
neydd til þeirra samninga, sem gerð-
ir voru í febrúar. Það er að sjálf-
sögðu hin mesta firra. Þeir tókust
vegna náins samráðs allra aðila og
vegna þess að niðurrifsöflunum var
haldið utangarðs.
Kjarasamningarnir voru ábyrgir
og raunhæfir. Ríkisstjórnin gerði
kleift að gera þá samninga með
þátttöku ríkissjóðs, sem nam 1800
milljónum króna. Því fjármagni var
vel varið. Tollar og gjaldskrár opin-
berra fyrirtækja voru lækkaðar, nið-
urgreiðslur á landbúnaðarfurðum
auknar og launaskattur og jöfnunar-
gjald á raforku fellt niður. Einnig
beitti ríkisstjórnin sér fyrir því, að
nafnvextir voru lækkaðir án tafar í
kjölfar samninganna. Slíkt hefur
engin ríkisstjórn áður gert. Verð-
lagseftirlit var og hert og upplýsinga-
miðlun um verðlag bætt mjög. Ég er
sannfærður um, að þessar aðgerðir
hafa haft ómæld áhrif, bæði til þess
að halda verðlagi í skefjum og til
þess að draga úr fjármagnskostnaði
atvinnuveganna. Einnig þykir mér
rétt að minna á þá staðreynd, að
vilyrði um stórfellda breytingu á
húsnæðislánakerfinu eru að koma til
framkvæmda. Það ntun reynast hús-
byggjcndum og kaupendum til
mikilla hagsbóta þegarfram í sækir.
I endurskoðaðri þjóðhagsspá, sem
nýlega hefur verið kynnt, kemur
fram að þau markmið, sem sett voru
við gcrð kjarasamninganna, munu
nást, og í ýmsum tilfellum gott betur.
Kaupmáttur tekna hcimilanna
mun aukast töluvcrt umfram það,
scm gert var ráð fyrir. Vcrður hann
á þessu ári sá mesti, sem hann hefur
verið í sögu þjóðarinnar.
Ætla mætti, að þetta leiddi til
aukins viðskiptahalla. Svo hefur þó
ekki orðið. Þvert á móti er talið, að
viðskiptahallinn verði um kr. 1.300
millj. minni en áður var áætlað, og
aðeins 1,5 af hundraði þjóðarfram-
lciðslu.
Vöruskiptajöfnuður mun verða
vel jákvæður. Það eru fyrst og frcmst
vcxtir af erlendum skuldum, sem
valda halla á viðskiptajöfnuði.
Að vísu hcfur innflutningur aukist
á árinu, en útflutningur hefur vaxið
enn meira og, þaðsem er jafnvel enn
mikilvægara, peningalegur sparnað-
ur hefur aukist vcrulega umfram
áætlun. Þótt háir raunvextir íþyngi
atvinnuvegunum, eiga þeir, ásamt
hækkandi tekjum, vafaiaust stóran
þátt í auknum sparnaði. í þessum
efnum þarf að rata hinn gullna
meðalveg.
Erlendar skuldir hafa sem hlutfall
af landsframleiðslu lækkað úr 55 af
hundraði 1985 í 51 af hundraði
1986, og stefnt er að lækkun í 49 af
hundraði á næsta ári. Greiðslubyrði
af crlendum skuldum sem hlutfall af
útflutningstekjum fer einnig lækk-
andi. Þótt þetta stefni í rétta átt, eru
erlendar skuldir þó of miklar og
varasamar fyrir þjóðarbúið. Því er
það tvímælalaust eitt mikilvægasta
verkefnið nú að þjóðarútgjöld vaxi
sem minnst, svo að svigrúm skapist
til að draga úr crlendum skuldum
þjóðarinnar.
Við kjarasamningana í febrúar
var að því stefnt að ná verðbólgu
undir 10 af hundraði á þessu ári.
Flest bendir til þess, að það muni
takast þrátt fyrir að krónan hafi
verið látin síga um ríflega 2 af
hundraði gagnvart meðalgengi frá
því að samningarnir voru gerðir.
Það reyndist nauðsynlegt vegna þess
tekjutaps, sem fall dollarans hefur
valdið fiskvinnslu landsmanna.
Breytileg afkoma
atvinnuveganna
Um stöðu atvinnuveganna má
segja, að hún sé afar breytilcg. Ýmis
fyrirtæki eiga í erfiðleikum vegna
skulda frá verðbólguárunum. Önnur
hafa notið batnandi ástands í ríkum
mæli.
Með lækkuðu olíuverði og þeim
samningum um fiskverð, sem gerðir
hafa verið á árinu, er afkoma útgerð-
arinnar betri en verið hefur um
langan aldur. Er nú talið að hún sé
rekin með u.þ.b. 7 af hundraði
hagnaði. í fiskvinnslunni er afkoman
hins vegar mjög breytileg. Með
lækkun á fjármagnskostnaði hefur
staðan víða batnað. Hjá u.þ.b. 20
frystihúsum er afkoman þó erfið.
Sameiginlegt virðist þeim húsum, að
skuldir eru mjög miklar og fjár-
magnskostnaður nánast óviðráðan-
legur, þótt rekstrarafkoma sé viðun-
andi hjá sumum þeirra.
Ríkisstjórnin hefur gert sérstakar
ráðstafanir til þess að rétta hlut
þeirra fyrirtækja, sem bjarga má
með fjárhagslegri endurskipulagn-
ingu. Áð því er unnið með skuld-
breytingum í viðskiptabönkum og
sjóðum og lánum frá Byggðastofn-
un.
í landbúnaði eru miklir erfiðleik-
ar. Óhjákvæmilegur samdráttur
hinnar hefðbundnu framleiöslu er
vandasamur í framkvæmd og veldur
bændum miklum búsifjum. Ofan á
það bætist, að loðdýraræktin. sem
mjög hefur verið á treyst til þess að
koma í stað kjöt- og mjólkurfram-
leiðslu, á við mikið verðfall að stríða
á erlendum ntörkuðum. Þuðervænt-
anlega tímabundið cn gcrist þegar
verst kemur bændum. Þá hefur
minni neysla landbúnaðarafurða
innanlands aukið á vandann.
í iðnaði hefur afkoman verið
nokkuð breytileg eftir greinum og
ekki síst eftir fyrirtækjum. M.a.
hefur ullariðnaðurinn átt og á í
erfiðleikum, þótt horfur hafi heldur
batnað. Unnið er að fjárhagslegri
cndurskipulagningu ullariðnaðarins
og nauðsynlegri tækniþróun.
Nýsköpun í atvinnulífinu hefur
verið umtalsverð. Hefur fjármagn
það, sem Rannsóknaráð ríkisinshef-
ur fengið til úthlutunar, reynst mjög
mikilvægt í þessu sambandi. Aftur á
móti hafa viðskiptabankarnir reynst
tregir til þess að veita fyrirtækjum á
nýjum sviðum eðlilega fyrirgreiðslu.
Helur það valdið verulegum erfið-
lcikum, sem stjórnvöld geta orðið
að hafa afskipti af.
Að öllum líkindum ber fiskeldið
hæst hinna nýju greina. Þar hafa
fjölmargir aðilar hafið framkvæmdir
og framleiðslu, sumir í mjög stórum
stíl.
Ferðamannaþjónusta hefur vaxið
hröðum skrefum. Mikilvægi þeirrar
atvinnugreinar eykst stöðugt.
Þegar á heildina er litið, virðist
árið 1986 munu verða íslensku þjóð-
arbúi hagstætt. Viðskiptakjör hafa
batnað, aukinn afli, hlýnandi sjórog
markviss stjórnun hafa leitt til betri
afkomu. Mjög ólíklegt er að bati á
árinu 1987 verði nokkuð í líkindum
við það sem nú hefur orðið. Reyndar
virðist sjór hafa kólnað á ný á þessu
ári. Það getur, ef langvarandi
verður, boðað nýja erfiðleika í sjáv-
arútvegi.
Fremur virðist hætta á, að
olíuverð muni fara hækkandi á næstu
misserum og gengi dollarans gæti
enn fallið. Hins vegar gæti orðið
verðhækkun á íslenskum afurðum
og vextir gætu enn lækkað. Þegar á
heildina er litið, virðist því óhætt að
gera ráð fyrir, að viðskiptakjör verði
á árinu 1987 svipuð og þau eru nú. í
því sambandi er þó vert að minna á
óvenju mikla óvissu í alþjóðlegum
efnahagsmálum, einkum vegna
þeirrar spennu, sem stórfelldur
hallabúskapur í Bandaríkjunum
veldur, og þá staðreynd, að hægt
hefur á hagvexti í heiminum á þessu
ári, þvert á vonir s.l. vor.
Vegna batnandi ástands sjávar
undanfarin 2 ár og því góðs ástands
mikilvægustu fiskstofna, má gera
ráð fyrir að botnfiskafli geti aukist
nokkuð, e.t.v. um 4-5 af hundraði á
næsta ári. Aftur á móti eru markaðir
fyrir loðnu- og stldarafurðir ekki
álitlegir og getur því brugðið til
beggja vona um afrakstur af þeim,
þótt stofnanir séu sterkir. Þegar á
heildina er litið, er talið að lands-
framleiðsla geti aukist um 2 af
hundraði á árinu 1987.
Á grundvelli þess bata, sem orðið
hefur á þessu ári, og þeim horfum,
sem ég hef lauslega lýst, er þjóðhags-
áætlun ríkisstjórnarinnar byggð.
Með efnahagsstefnunni 1987
’ hyggst ríkisstjórnin ná eftirgreindum
fjórum meginmarkmiðum:
Markmiðin
1. Verðhækkanir frá upphafi til
loka árs 1987 verði ekki meiri en
4-5 af hundraði.
2. Atvinna verði næg, en betra jafn-
vægi og minni spenna verði á
vinnumarkaði.
3. Vöxtur þjóðarframleiðslu og
þjóðarútgjalda haldist í hendur
og verði nálægt 2 af hundraði á
árinu 1987.
4. Viðskipti við útlönd verði sem
næst hallalaus og hlutfall erlendra
skulda af landsframleiðslu og
gjaldeyristekjum lækki.
Takist að ná þessum markmiðum,
má verja þann kaupmátt ráðstöfun-
artekna og þau góðu lífskjör, sem
náðst hafa á árinu 1986. Ríkisstjórn-
in telur jafnframt að innan þessa
ramma rúmist lagfæring á kjörum
þeirra, sem búa við lakari kaupmátt
kauptaxta og lökust kjör, og á það
beri að leggja áherslu.
Aukist hins vegar ráðstöfunar-
tekjur heimilanna í heild umfram
2,5 af hundraði, er hætt við að
markmiðin náist ekki nema sparnað-
ur aukist þeim mun meira. Einkum
er þó hætt við, að halli á viðskiptum
við útlönd verði óviðunandi, verð-
bólga magnist og erlendar skuldir
hækki á ný.
Af þessum ástæðum virðist nauð-
synlegt að vöxtur útgjalda þjóðar-
búsins verði í heild innan við 2 af
hundraði. Ríkisstjórnin mun miða
stefnu sína í fjármálum og peninga-
málum við þetta markmið. Til þess
er óhjákvæmilegt að fylgt verði sömu
aðhaldsstefnu í gengismálum og ver-
ið hefur á þessu ári. Það mun verða
gert á meðan þessi ríkisstjórn situr.
Stöðugt gengi er forsenda minnk-
andi verðbólgu og jafnvægis í efna-
hagsmálum þjóðarinnar.
Því aðeins er gengisfelling rétt-
lætanleg, að skilyrði í þjóðarbú-
skapnum versni mjög og stöðvun
útflutningsatvinnuveganna virðist
framundan. Þær aðstæður eru ekki
fyrir hendi nú. Mönnum ætti auk
þess að vera Ijóst, að undanhald í
gengi færir fyrirtækjum sem skulda
• mikið erlendis aðeins mjög skamm-
vinnan bata, ef aðrir kostnaðarliðir
innanlands hækka í kjölfarið.
Ef þjóðarútgjöld eiga ekki að
aukast umfram 2 af hundraði og
þensla og launaskrið að minnka,
verður rtkissjóður að stilla útgjöld-
um sínum í hóf. Með því frumvarpi
til fjárlaga, sem lagt hefur verið fyrir
Alþingi, er að þessu stefnt. Þó er
Ijóst, að teflt er á tæpasta vaðið með
aukinni samneyslu og fjárfestingu
hins opinbera.
Hert viðurlög við
skattsvikum
Gert er ráð fyrir að halli á ríkis-
sjóði á árinu 1987 verði kr. 1.500
milljónir. Hann stafar nær eingöngu
af því, sem ríkissjóður lagði til
kjarasamninganna í febrúars.l. Þótt
slíkur halli sé umtalsverður, er hann
þó verulega minni en á þessu ári. Án
aukinna tekna ríkissjóðs mun reyn-
ast erfitt að ná hallalausum fjárlög-
um á næstu árum.
Gert er ráð fyrir að tekjuskattur
lækki um 300 milljónir króna. Er
þannig enn eitt skref stigið til þess að
afnema tekjuskatt af almennum
launatekjum. Hins vegar er ráðgert
að leggja orkuskatt á innflutta orku.
Hin mikla lækkun á olíuvörum hefur
leitt til mun meira tekjutaps ríkis-
sjóðs en gert var ráð fyrir í kjara-
samningunum í febrúar. Ríkis-
stjórnin telur því eðlilegt að leggja á
tímabundinn orkuskatt, sem gæfi
ríkissjóði u.þ.b. 600 milljónir króna.
Er það svipað og gert hefur verið
víða erlendis eftir að olíuverð féll.
Þá er gert ráð fyrir, að framkvæmd
skattalaga verði bætt, og innheimtan
hert. Á þessu þingi verða lögð fram
frumvörp um hert viðurlög við skatt-
svikum og um ýmsar aðrar endur-
bætur í skattamálum, sem unnar eru
m.a. á grundvelli tillagna nefndar,
sem kannaði skattsvik og lagðar
voru fram á Alþingi með skýrslu
fjármálaráðherra s.l. vor.
Með því að fylgja þessum málum
eftir af fullkominni einurð, er það
sannfæring mín, að stórlega megi
draga úr skattsvikum og þar með
draga verulega úr halla ríkissjóðs.
Erfitt er þó að áætla um hve stóra
fjárhæð geti orðið að ræða.
Gert er ráð fyrir því, að halli á
ríkissjóði verði á árinu 1987 að öllu
leyti brúaður með innlendri lántöku
og afborganir af erlendum lánum að
nokkru lækkaðar.
Ný erlend lán hins opinbera verða
um 2.550 milljónir króna en afborg-
anir af eldri lánum verða 2.930
milljónir króna. Þannig mun hið
opinbera minnka erlendar skuldir
sínar á næsta ári.
Vegna mikillar innlánsaukningar
hefur ráðstöfunarfé bankanna aukist
verulega og sömuleiðis bundið fé í
Seðlabankanum.
Þessi staða veitir svigrúm til að
draga úr erlendum lántökum og leita
í ríkara mæli eftir lánsfé innanlands.
Því er gert ráð fyrir, að viðskipta-
bankarnir kaupi ríkisskuldabréf fyrir
1.650 milljónir króna. Auk þess er
ráðgert að viðskiptabankarnir kaupi
veðskuldabréf af lánastofnunum fyr-
ir a.m.k. 400 milljónir króna. Til
þess að auðvelda þeim þetta, verður
bindiskylda lækkuð, eins og fyrirheit
voru gefin um á síðasta þingi við
afgreiðslu
íslands.
laga um Seðlabanka
Raunvextir lækka
í heild er einungis gert ráð fyrir
lántökum erlendis, nettó, að upp-
hæð 1.500 milljónir króna. Er það
minni aukning erlendra lána en um
langt árabil.
Ríkisstjórnin telur, að umræddur
halli á ríkissjóði muni ekki stofna í
hættu því markmiði, að viðskipta-
jöfnuður náist á árinu 1987, enda
fari peningalegur sparnaður vax-
andi.
Til þess að stuðla að því mun
ríkisstjórnin áfram leggja áherslu á
jákvæða raunvexti. Meðminni verð-
bólgu munu nafnvextir að sjálfsögðu
verða lækkaðir. Þó er gert ráð fyrir
að raunvextir lækki nokkuð frá því,
sem þeir eru nú, til samræmis við
vexti í helstu viðskiptalöndum
okkar.
í þessu sambandi er rétt að hafa í
huga, að þótt ný bankalöggjöf veiti
viðskiptabönkunum aukið frelsi til
þess að ákveða vexti, er gert ráð
fyrir því, að ákvarðanir um vexti
verði háðar samþykki bankaráða,
sem við ríkisbankana eru kosin af
Alþingi. Einnig gera lög um Seðla-
banka íslands ráð fyrir því, að hann
geti, með heimild ráðherra, tryggt
að raunvextir hér á landi verði ekki
hærri en í helstu viðskiptalöndum
okkar íslendinga.
Þótt ríkisstjórnin telji óhætt, með
tilliti til þess jafnvægis sem náðst
hefur á árinu, að slaka á bindingu og
stuðla að lækkun raunvaxta, er að-
hald í peningamálum eftir sem áður
óhjákvæmilegt á meðan svo mikil
þensla ríkir í þjóðfélaginu sem nú er.
Við það að verðbólga fer vel niður
fyrir 10 af hundraði, mun verða unnt
að koma heilbrigðari skipan á ýmis-
legt í peninga- og efnahagsmálum
þjóðarinnar. M.a. erþá tímabært að
athuga, hvort ekki er rétt að afnema
alla vísitöluviðmiðun fjármagns og
annarra skuldbindinga.
Eftir kjarasamningana í febrúar
s.l. var verðlagseftirlit hert og al-
menningi veittar stórauknar upplýs-
ingar um verðlag. Þessu mun verða
haldið áfram. Verðlagsstofnun mun
með athugunum sínum stuðla að
lægra verðlagi, bæði í heildsölu og
smásölu.
Með þeim megin leiðum, sem ég
hef lýst, telur ríkisstjórnin að takast
megi að ná þeim markmiðum í
efnahagsmálum, sem hún hefur sett
sér. Forsenda þess er þó, að kjara-
Tímamynd Sverrír.
samningar um næstu áramót verði
innan þess ramnia.
Aðstoð við atvinnugrein-
ar sem eiga í erfiðieikum
Um leið og góður byr er notaður
til þess að ná jafnvægi í efnahagsmál-
um, er óhjákvæmilegt að nýta batn-
andi þjóðarhag til þess að bæta
afkomu þeirra atvinnugreina, sem
enn eiga í rekstrarerfiðleikum eftir
verðbólgu undanfarinna ára.
Eins og ég hef áður sagt, er
undanlátssemi í gengi mjög tak-
mörkuð eða engin lækning í þessum
tilfellum. Ríkisstjórnin mun í þess
stað leggja áherslu á fjárhagslega
endurskipulagningu með lengingu
lána, með sem minnstum afborgun-
um fyrstu árin, auknu eigin fé og
lækkun fjármagnskostnaðar. Á það
mun verða lögð áhersla við við-
skiptabankana, að hluti af auknu
ráðstöfunarfé þeirra verði nýttur til
fjárhagslegrar endurskipulagningar
þeirra fyrirtækja, sem eru í viðskipt-
um við viðkomandi banka. Jafn-
framt er gert ráð fyrir því, að
stofnfjársjóðir og Byggðastofnun
taki þátt í þessu verki. Vegna fisk-
vinnslunnar eru Byggðastofnun ætl-
aðar kr. 300 milljónir í þessu skyni
á lánsfjáráætlun ársins 1987. Ráð-
stöfun þess fjármagns er þegar hafin.
Breytingu framleiðsluhátta í land-
búnaði mun verða fram haldið í
samræmi við nýleg lög um fram-
leiðslu landbúnaðarafurða o.fl.
Minni neysla, einkum lambakjöts,
og óvænt verðfall skinna veldur
meiri erfiðleikum en gert var ráð
fyrir. Ekki virðist álitlegt að þeir
bændur, sem áfram framleiða mjólk
og lambakjöt, dragi almennt saman
búskap umfram það, sem orðið er.
Því gera nýlegir samningar ríkis og
bænda ráð fyrir nýjum leiðum.
Nauðsynlegt er að taka í ríkara mæli
en gert hefur verið tillit til aðstæðna,
t.d. landgæða og landeyðingar. Að-
stoða þarf bændur, sem búa á svæð-
um þar sem hætta er á landspjöllum,
til að taka upp aðrar búgreinar eða
hætta búskap, ef þeir kjósa. Vísa ég
í þessu sambandi til athyglisverðrar
skýrslu um landnýtingu, sem nýlega
er komin út á vegum landbúnaðar-
ráðuneytis. Jafnframt er óhjákvæmi-
legt að veruleg breyting verði á
framleiðslu landbúnaðarafurða.
Neysluvenjur fólks hafa breyst mjög
og munu enn breytast. Bændur og
vinnslustöðvar verða að kappkosta
að koma til móts við kröfur neyt-
enda.
Ljóst er jafnframt, að ekki nægir
að hafa stjórn á aðeins einum þætti
kjötframleiðslunnar. Framleiðsluna
aila verður að samræma. Það er
bæði neytendum og framleiðendum
til góðs, og hagkvæníast fyrir þjóðar-
búið. Um það þurfa íramleiðendur
að fjalla.
Nýsköpun í atvinnulífinu
Af öðrum þáttum atvinnulífsins,
sem unnið er að, vil ég nefna eftirfar-
andi:
Gert er ráð fyrir að viðræðum um
byggingu kísilmálmverksmiðju á
Reyðarfirði Ijúki fljótlega. Verði
ákvcðið að ráðast í það fyrirtæki,
verða samstarfssamningar ríkis-
stjórnarinnar og fyrirtækisins Rio
Tinto Zink Mctals lagðir fyrir AI-
þingi til staðfestingar, að öllum lík-
indum á þessu haustþingi. Áfram er
haldið athugunum á stækkun álvers-
ins í Straumsvík og þar með nýtingu
þeirrar ágætu aðstöðu sem þar er.
Um orkufrekan iðnað, sem svo er
nefndur, vil ég þó taka fram, að
horfur í heiminum almennt eru ekki
sérstaklega hagstæðar fyrir hann.
Því getur svo farið, að lítið verði um
framkvæmdir á þessu sviði hér á
landi á næstunni.
Orkunotkunin hefur aukist hægar
á undanförnum árum en áður var,
og spáð hafði verið. Því hafa orku-
spár verið endurskoðaðar, og orku-
framleiðsla og sala löguð að nýjum
aðstæðum. Þótt hagur einstakra
hitaveitna sé mjög erfiður vegna
mikilla og óhagstæðra skulda, hefur
hagur annarra orkufyrirtækja farið
batnandi. Því hefur reynst unnt að
lækka raunverð orku frá Landsvirkj-
un til almenningsveitna urn 39 af
hundraði síðan það var hæst 1983.
Vegna lítillar orkuaukningar get-
ur svo farið að ákveðið verði að
fresta Blönduvirkjun enn nokkuð,
einkum ef niðurstaða verður sú, að
kísilmálmverksmiðja á Reyðarfirði
verði ekki reist á næstunni.
Ríkisstjórnin mun áfram kapp-
kosta að örva nýsköpun í atvinnulíf-
inu. Fjármagn það, sem Rann-
sóknaráð ríkisins liefur haft til styrk-
veitinga til rannsókna í þágu ný-
sköpunar, hefur reynst ákaflega
mikilvægt í þessu sambandi. Gert er
ráð fyrir því, að á þessu þingi verði
lagt fram frumvarp til laga um sjóð
þennan og starfsemi Rannsóknaráðs
almennt o.fl.
Á vegum iðnaðarráðherra er í
undirbúningi frumvarp til laga um
einkaleyfi, það á að bæta starfsskil-
yrði hugvitsmanna og auðvelda þeim
að njóta eðlilegs hagnaðar verka
sinna.
Komið hcfur í ljós, að þörf fyrir
áhættufjármagn er mjög mikil, eink-
um á fyrstu árum nýrra fyrirtækja.
Gegnir Þróunarfélag íslands í því
sambandi mikilvægu hlutverki. í
ýmsum tilfellum getur samstarf við
erlenda aðila, scm búa yfir þekkingu
og tækni, leyst mikinn vanda. Um
það eru reglur nú óljósar, brcytilegar
frá einni atvinnugrein til annarrar,
jafnvel svo að forræði fslendinga,
þar sem það er nauðsynlegt, er ekki
tryggt og heimildir til að veita leyfi
og undanþágur í höndum margra.
Því er nauðsynlegt að endurskoða
reglur, sem gilda um þátttöku er-
lendra aðila í fslenskum atvinnufyr-
irtækjum. Ríkisstjórnin mun beita
sér fyrir þvf, og þá hafa í huga að
samstarf við erlenda aðila á ýmsum
sviðum getur verið mikilvægt og
fullkomlega eðlilegt, en tryggja
verður að íslcndingar sjálfir hafi
óskert forræði yfir atvinnulífi
landsins.
Byggðastefna
og náttúruvemd
Af mörgum öðrum mikilvægum
verkefnum, sem unnið er að, vil ég
nefna nokkur.
Lengi hefur uppstokkun banka-
kerfisins verið á dagskrá. Það verk
hefur gengið seint, enda mörg Ijón á
veginum. Ýmsir virðast jafnvel þeirr-
ar skoðunar, að ekki sé rétt að fækka
ríkisbönkum Erfiðleikar Útvegs-
bankans krefjast þcss þó. Málið
getur ekki dregist lengur. Viðskipta-
ráðherra hefur lýst þeim leiðunt,
sem til greina koma. Þær eru nú í
ýtarlegri skoðun. og mun niðurstað-
an lögð fyrir Alþingi á þessu haust-
þingi.
I tíð þessarar ríkisstjórnar hefur
mikil breyting orðið á húsnæðislána-
kerfinu. Lánin hafa verið lengd og
hækkuð til muna. Á næstu mánuðum
verður áhersla lögð á að þeir sent
byggja eða kaupa í fyrsta sinn hafi
forgang. í því sambandi verður að
hafa í huga. að of mikil þensla í
byggingaiðnaði getur reynst efna-
hagslífinu skaðleg og stofnað í hættu
því jafnvægi, sem nú cr í sjónmáli.
Svipað má segja um málefni
þroskaheftra. Fjármagn til þess
málaflokks hefur verið stórlega auk-
ið og heimilum og aðstöðu verið
komið upp víða um land. Þetta er
mikið gæfuspor. Uppbyggingu á
þessu sviði verður haldið áfram á
meðan þessi ríkisstjórn situr.
Byggðanefnd þingflokkanna hcf-
ur skilað athyglisverðri skýrslu.
Ýmsar tillögur, sem þar eru gerðar.
hljóta þingflokkarnir og ríkisstjórn-
in að ræða. Undaníarin ár hefur
orðið mikil byggðaröskun. Því verð-
ur að breyta. Það er þjóðinni allri
fyrir bestu.
Að sjálfsögðu er það einnig verk-
efni Byggðastofnunar að gcra tillög-
ur og áætlanir til úrbóta. Með vísun
til umræddrar skýrslu hef ég óskað
eftir að gerðar verði áætlanir um
aðgerðir, sem stuðlað geti að jafn-
vægi í byggð landsins.
í samkomulagi stjórnarflokkanna
frá 25. maí 1983 segir: „Sett verði
lög um umgengni á landinu. verndun
náttúru og auðlinda."
Að framkvæmd þessa samkomu-
lags hefur verið unnið, en því miður
ekki náðst samstaða enn. Á grund-
velli tillagna, sem ég hef lagt fram í
ríkisstjórn, geri ég mér nú vonir um,
að frumvörp þessa efnis verði lögð
fyrir þingið fljótlega.
Þetta er afar mikilvægt mál. Við
íslendingar búum í landi, þar sem
gróður og dýralíf er mjög viðkvæmt.
Þetta þurfum við þó hvort tveggja að
nýta okkur til framfæris. Það verðum
við að gera af fullri skynsemi. Við
eigum að kappkosta að skila betra
landi til afkomenda okkar en við
tókum við. Því miður hefur ekki
verið svo um aldirnar. Trjágróðri
var nær gjörsamlega eytt, og víða cr
landið uppblásið. Þótt myndarlegt
átak sé gert til þess að græða landið
á ný, fer því víðs fjarri að þeirrar
varúðar sé gætt, sem landið krefst.
Við íslendingar erum svo lánsamir
að búa í tiltölulega hreinu og ómeng-
uðu landi. Við verðum lítið vör við
súrt regn, sem nú eyðir skógum og
vötnum á stórum svæðum í Evrópu.
Eyðingar kjarnorkunnar hefur held-
ur ekki gætt hér. Við megum þó ekki
vera svo blind að ætla, að þannig
muni það verða um alla eilífð.
Á meðan mengunin vex hröðum
skrefum, færist hún stöðugt nær.
Þessi mál getum við því ekki látið
lengur afskiptalaus á erlendum vett-
vangi. Við hljótum að styðja þá
kröfu, að stórlega verði dregið úr
hættu á mengun frá kjarnorkuverum
og iðnaði og slíkt sett undir alþjóð-
legt eftirlit. Til þess að á okkur verði
hlustað, þurfum við að koma okkar
eigin málum í gott lag.
Óbreytt utanríkisstefna
Að morgni 29. september s.l.
gengu sendiherrar Sovétríkjanna og
Bandaríkjanna á minn fund og báru
fram þá ósk frá æðstu mönnum
risaveldanna, að þeim yrði heimilað
að halda fund sinn hér dagana 11. og
12. október. Það samþykkti ég án
'tafar, enda íslandi með því sýnt
einstætt traust og virðing.
Við fundi valdamestu manna
heims bindur hrjáður heintur helst
vonir um það, að horfið verði af
braut hins vitfirrta kjarnorku-
kapphlaups og þjóðirnar taki þess í
stað hönduin saman í sókn til betri
sambúðar og betra mannlífs.
Að sjálfsögðu var Ijóst, að fundi
þessum myndi fylgja mikið umstang
og fyrirhöfn, sem og varð, en með
honum lögðu íslendingar fram
mikilvægan skerf til friðarumleitana
þjóðanna.
í utanríkismálum mun ríkisstjórn-
in fylgja söniu stefnu og gert hefur
verið. Hún telur mikilvægt að varn-
arsamtök vestrænna þjóða séu sterk,
svo að þau megni að viðhalda því
jafnvægi, sem verið hefur í Evrópu
í meira en 40 ár. Þetta er ekki síst
mikilvægt nú, þegar vonir eru
bundnar við árangur í viðræðum
stórveldanna, sem íeiði til gagn-
kvæmrar afvopnunar.
Hið sama gildir um veru varnar-
liðsins hér á landi. Þótt við viljum
landiö sem fyrst án erlends hers, er
vera hans hér liður í þessu jafnvægi,
sem ríkisstjórnin telur ekki rétt að
raska eins og nú er ástatt.
1 samskiptum íslendinga og
Bandaríkjamanna hafa hinsvegar
orðið nokkrir erfiðleikar. Lausn
virðist þó í augsýn á deilu um
flutninga fyrir varnarliðið. Því ber
að fagna. Við íslendingar viljum góð
samskipti við Bandaríkjamenn eins
og aðrar þjóðir en munum standa
fast á okkar rétti og engan yfirgang
þola.
Lítið má út af bera
Mcð þeirri þjóðhagsáætlún, sem
dreift hefur verið á Alþingi, er kafli
um horfur 1988-1991. Eins og gert
var í síðustu þjóðhagsáætlun, er
þarna lcitast við að líta frani á veg.
Nauðsyn á því kcmur m.a. glöggt
fram í dæmuni, sem sett eru fram í
þessum kafla. Þarsést, að mjög lítið
má útaf bcra til þess að sú bjarta
mynd, sem nú blasir við í efnahags-
málum, vcrði dökk. Aflabrestureða
óhagstæð viðskiptakjör geta gjör-
breytt þeirri þróun, sem verið hefur
að undanförnu. Jafnvel þótt tækist
við slíkar aðstæður að halda verð-
bólgu í skcfjum, sem er vafasamt, er
hætt við að erlendar skuldir ykjust á
ný hröðum skrefum.
Vonandi verða næstu árin
hagstæð. íslendingar vita hins vcgar
af gamalli reynslu, að aflabrestur
verður aftur og viðskiptakjörin
versna. Því er afar mikilvægt, að
þjóðin noti nú vel þann bata, sem
orðinn er, til þess að styrkja grund-
völlinn og lækka erlendar skuldir.
Á mínum vegurn er nú að Ijúka
framtíðarkönnun, sem nær allt fram
Jtil ársins 2010. Að þessu verki hefur
undanfarin tvö ár unnið fjöldi áhuga-
samra manna, sem verðskulda
þakkir. Niðurstöður þessarar merku
könnunar verða á næstunni kynntar
almenningi. Það er von mín að um
þær verði mikið rætt og fjallað, því
mikilvægt er að horfa lengra fram á
veg en áður hefur verið gert.
Að sjálfsögðu eru framtíðarspár
til langs tíma miklum erfiðleikum
háðar og munu reynast rangar í
ýmsum atriðum. Engu að síður er
slík vinna ákaflcga mikilvæg.
Sumt er all traust, eins og t.d. spár
um mannfjölda og aldursdreifingu.
Af slíkum staðreyndum má draga
mikinn lærdóm um áhrif á þjóðfélag-
ið í heild, sem nauðsynlegt er að
hafa í huga ef menn vilja komast hjá
því að fljóta sofandi að feigðarósi.
Aðrar hugmyndir um framtíðina
eru meira byggðar á mati kunnáttu-
manna. Þær þarfþóeinnig að skoða.
Það gerir okkur kleift að búa okkur
undir hið líklega en vera þó viðbúin
hinu óvænta. Þannig getum við best
búið í haginn fyrir framtíðina.
Ég hef fylgst með þessu verki og
er sannfærðari um það nú en nokkru
sinni fyrr, að framtíð lands og þjóðar
getur orðið góð og björt, ef við
föllum ekki í þá gryfju að fórna
langtíma farsæld fyrir skammtíma
ágóða.