Tíminn - 20.02.1988, Blaðsíða 9

Laugardagur 20. febrúar 1988
Tíminn 9

Hermann Jónasson
en ekki fjár. Hvað þetta snerti
gagnrýndi Hermann sérstaklega
afstöðu Alþýðuflokksins, sem
hafði gert aukaaðild að opin-
berri stefnu sinni og hélt fast við
þá skoðun. Jafnframt réðust Al-
þýðuflokksmenn af hörku gegn
hugmynd Framsóknarflokksins
um tolla- og viðskiptasamning.
Reyndar er þess að minnast
að átökin um hvernig móta
skyldi stefnuna gagnvart Efna-
hagsbandalaginu á þessum árum
voru hvað mest milli Framsókn-
arflokksins og Alþýðuflokksins.
Milli þessara flokka skarst mjög
í odda í þessu máli, enda var
stefna beggja flokkanna skýr í
orði og á borði og því eðlilegt að
til átaka kæmi milli þeirra í
umræðum um málið.
Hins vegar var eins og sjálf-
stæðismenn væru sífellt að slá úr
og í í Efnahagsbandalagsmál-
inu, eins og alkunna er á þeim
bæ, þegar um vandasöm ágrein-
ingsmál er að ræða. Vegna þess
hvernig Sjálfstæðisflokkurinn er
byggður upp er honum oft nauð-
syn að hafa tvær eða fleiri
skoðanir á sama málinu. Lands-
fundur sjálfstæðismanna, sem
var haldinn í október 1961, tók
þá afstöðu að íslendingar ættu
að sækja um aðild að Efnahags-
bandalaginu. Sama gerði þing
ungra sjálfstæðismanna. Þannig
virtist aðildarhugmyndin vera
hin opinbera afstaða flokksins.
Feginsstuna
________íhaldsins__________
Hins vegar mun Bjarni Bene-
diktsson fljótlega hafa áttað sig
á að fara yrði með gát í þessu
máli, hefur sennilega ekki staðið
fjarri framsóknarmönnum um
skilning á hvað raunhæft væri í
utanríkis- og viðskiptamáli af
þessu tagi. Smám saman virtist
það verða viðtekin hemaðarlist
hjá sjálfstæðismönnum að fjar-
lægjast öfgar aðildarkenningar-
innar og leggja þá merkingu í
landsfundarályktunina frá 1961
sem best hentaði. Það kom sjálf-
stæðismönnum satt að segja vel,
þegar Bretum var synjað um
aðild að Efnahagsbandalaginu.
Mátti heyra feginsstunu líða frá
brjósti sjálfstæðismanna við
þann úrskurð. Þóttust þeir nú fá
tóm til að hugsa sitt ráð og létu
ekki sitt eftir liggja að boða þá
kenningu aó „málið væri úr
sögunni“ og lögðu mikla áherslu
á að Efnahagsbandalagsmálið
væri ekki kosningamál, en þá
stóðu alþingiskosningar fyrir
dyrum.
Afstaða óháð Bretum
Hinsvegar leit Hermann Jón-
asson öðru vísi á málið. Hann
taldi það síður en svo úr sög-
unni. Hann lét í ljós þá skoðun,
að íslendingar yrðu að gera það
upp við sig hvernig þeir ætluðu
að tengjast Efnahagsbandalag-
inu, án tillits til þess hvort Bretar
væru aðiiar að því eða ekki. Þess
vegna endurtók hann rökin gegn
aðild (og aukaaðild) og sýndi
fram á að íslendingar ættu á
hinn bóginn að leita eftir tolla-
og viðskiptasamningi við banda-
lagið, gera það að stefnu sinni í
Efnahagsbandalagsmálinu.
Viðvörun Hermanns
Orðrétt sagði Hermann Jón-
asson m.a.:
1 „Ef aukaaðildin á að kosta
okkur íslendinga það að breyta
stefnu okkar í sjávarútvegsmál-
um þannig að við göngumst
undir það að leyfa erlendum
flskveiðiþjóðum að landa hér
fiski og reka hér fiskiðjuver, er
að mínu áliti vá fyrir dyrum. ...
Tryggingum, sem gefnar yrðu
fyrir því að ekki yrði ofveiði hér,
treysti ég í engu. Auðhringar
hugsa um stundargróða. Þjóðir,
sem vilja lifa, verða að hugsa
frain í tímann.“
„Ef erlendum auðhringum
væri leyft að reka hér fiskiðjuver
og auk þess að landa hér fiski,
er líklegt að hérlendir fiskimenn
og útgerðarmenn vöknuðu eftir
stuttan tíma upp við þann
óhugnanlega raunveruleika að
auðhringarnir hefðu náð því
kverkataki á fiskiðnaðinum að
þeir hefðu ekki í önnur hús að
venda en til þeirra til þess að
selja megnið af sínum fiski.“
„Okkur íslendingum er vork-
unnarlaust að forðast þennan
háska, ef við höfum opin augun,
því nóg fordæmi eru um það -
og flest á einn veg - hvernig
þeim þjóðum hefur vegnað sem
hafa látíð erlenda auðhringa ná
tangarhaldi á höfuðatvinnu-
greinum sínum.“
Stefna ber að
viðskipta-
og tollasamningi
í framhaldi af þessum við-
vörunum sagði Hermann þetta
og lauk þannig langri ræðu:
„Hitt verðum við að gera
okkur Ijóst að í Efnahagsbanda-
laginu eru þjóðir, sem við höfum
haft og viljum hafa viðskipta-
tengsl við. Við verðum að stefna
að því ákveðið að það gerist að
leiðum viðskipta- og tollasamn-
inga. ...Við eiguin að segja að
við viljum tengjast bandalaginu
með viðskipta- og tollasamningi.
Ef við gerum þetta, ef við höld-
um fast á okkar máli, er ég
sannfærður um að við fáum þá
samninga við Efnahagsbanda-
lagið, sem við getum unað við.“
Hvað kennir
reynslan?
Reynslan hefur sýnt að Her-
mann Jónasson var sannspár í
þessum lokaorðum í þeirri ræðu
sem kölluð hefur verið „síðasta
stórræða" hans og fjallaði um
eitt af mikilvægustu málum, sem
Alþingi og ríkisstjórn háfa haft
til meðferðar á síðari áratugum.
Þegar á reyndi fyrir alvöru var :
sú leið valin að tengjast Efna-
hagsbandalaginu á grundvelli
viðskipta-ogtollasamnings. Að-
ild (og aukaaðild) að bandalag-
inu var hafnað. Höfnunin
byggðist m.a. á því að með i
aðild, jafnvel þótt aðeins væri
um aukaaðild að ræða, yrðu
íslendingar að sætta sig við að
útlendingar rækju hér atvinnu-
starfsemi, og auk þess væri j.
vinnuafls- og fjármagnsflutning-
ur milli landa óheftur.
íslendingar voru á engan hátt
viðbúnir árið 1961 eða 1963 að
gangast undir slík skilyrði. Enn
standa sakir þannig eftir 25 ár, -
og sýnt að svo muni lengi verða,
- að íslendingar eru ekki búnir
undir það að veita útlendingum
takmarkalausan rétt til atvinnu-
rekstrar í landi sínu. Það væri
óðsmannsæði að opna auðlindir
Islands fyrir útlendum stórfyrir- ‘
tækjum og auðhringum. Um ;
þetta standa orð Hermanns Jón- ;
assonar í fullu gildi.
Hvað sem líður þeim hræring-
um sem nú eiga sér stað varðandi
stækkun og nýja stefnumótun
Evrópubandalagsins, þá verður
ekki séð að Islendingar geti
breytt þeirri meginafstöðu sem
verið hefur í samskiptum við
bandalagið, þ.e. að fara leið j
tolla- og viðskiptasamninga.
Aðildarleiðin er jafn óaðgengi-
leg nú eins og hún var fyrir 25
árum.