Tíminn - 28.10.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 28. október 1989
Tiiniriri
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélðgin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sfmi: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskriftog dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tfmans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Á kjarnorkusvæði
Því ber aö fagna hversu skjótt ríkisstjórnin hefur
brugðist við vegna fréttar um að bresk stjórnvöld
hafi veitt starfsleyfi fyrir endurvinnslustöð fyrir
úrgang frá kjarnorkuverum í Dounreay á Norður-
Skotlandi.
Þessi staður er þannig í sveit settur að geislunar-
hætta frá endurvinnslustöð þar vofir yfir víðáttu-
miklu svæði kringum þennan stað og mengunar-
hættan af úrvinnslunni gæti borist með veðrum og
hafstraumum til íslands og mengað íslenskt haf-
svæði. Þótt fjarlægðin sýnist mikil milli íslands og
Skotlands, þá er staðreyndin sú að Skotland er
nágrannaland íslendinga og ekki lengra á milli en
svo, að íslendinga varðar um hvað er að gerast í
kjarnorkumálum á Skotlandi.
Þegar athuguð er staða íslands í kjarnorkuheim-
inum, þá er það út af fyrir sig staðreynd að í
landinu eru hvorki kjarnorkustöðvar né kjarnorku-
vopn og engum manni dettur í hug að breyta til í
því efni. Hins vegar verður íslenska þjóðin að gera
sér grein fyrir því að hún býr eigi að síður á
kjarnorkusvæði.
Höfin kringum ísland eru á þann hátt kjarnorku-
vædd, að kjarnorkuknúnir kafbátar stórveldanna
ösla hér um allan sjó eins og herveldunum býður
við að horfa. Kafbátar þessir eru auk þess búnir
kjarnorkuvopnum, og svo er einnig um flugvélar
sem herveldin láta fljúga yfir norðurhöfin þegar
þeim þykir henta.
Kjarnorkuslys hafa orðið hér á norðurslóðum og
eru ekki að verða neitt einsdæmi. Það vantar að
vísu ekki sannfæringarkraftinn hjá þeim sem
kjarnorkuslysum valda í höfunum, að ekki stafi af
þeim mengunarhætta, en skynsemin hlýtur engu
að síður að segja íslenskum ráðamönnum að vera
því meira á verði fyrir yfirlýsingum kjarnorkuveld-
anna sem sannfæringarkrafturinn er meiri. Öll
reynsla af kjarnorkuslysum á sjó eða landi segir að
þeim fylgir mengunarhætta sem hugsanlega má
sortera eftir stigsmun án alls efnismunar.
Verði endurvinnslustöð fyrir brennsluefni kjarn-
orkustöðva reist í Skotlandi eins og nú er áformað,
þá er verið að innsigla enn rækilegar að ísland er
á kjarnorkusvæði. íslendingar eiga afkomu sína
undir því sem úr sjónum fæst. Því hefur verið treyst
að norðurhöf séu hreinar og ómengaðar viststöðvar
fiska og annars sjávarfangs, sem íslendingar gera
sér einkum að gjaldeyrisvöru, selja m.a. Bretum
blautfisk fyrir slikk, þó að þeir séu sjálfir búnir að
eyðileggja afkastamestu og fjölbreyttustu fiskislóð-
ir í heimi, sem er Norðursjórinn, sjálft heimahaf
Bretaveldis og Evrópubandalagsins, sem margir af
forystumönnum íslendinga sjá ekki sólina fyrir.
Það er a.m.k. víst að íslendingar hafa ærna ástæðu
til að ræða mengunarmál við nágranna sína.
F
J—/VRÓPA er að breytast.
Sú Evrópa sem kynslóðimar frá
1945 hafa haft fyrir augum er allt
í einu að verða önnur en hún
var, og verður ekki séð á þessu
augnabliki hvernig landamærum
hennar verður skipað í framtíð-
inni. Þau pólitísku landamæri,
sem henni vom sett að lokinni
heimsstyrjöld eru allt í einu á
reiki, en við hefur tekið óvissu
ástand, þar sem heilu þjóðimar
rísa upp og ákvarða að í stað
einræðis kommúnistastjórna
skuli taka upp skipulag lýðræðis,
svo sem í Ungverjalandi og
Póllandi, en frá ríkjum, sem
minna hefur borið á, eins og
Moldavíu, heyrast allt í einu
raddir um, að nú skuli tekin upp
gömul og hálf gleymd tunga
þjóðarinnar, sem hafði verið
látin víkja fyrir rússensku. Enn
er óvæntra tíðinda að vænta frá
Balkanlöndum og Austur-Þýska-
landi. Við þessar umbyltingar
munu koma upp ný vandamál er
varða landamæri, vegna þess að
þau pólitísku landamæri, sem
þjóðum vom ákveðin í stríðs-
lok, gengu víða þvert á þær
markalínur, sem áður höfðu gilt,
m.a. frá tíma fyrri heimsstyrj-
aldar og tíma Versalasamninga.
Má segja að þau landamæri hafi
verið litlu betri, en á tímabili má
þó segja að Austur-Evrópuþjóð-
ir hafi verið nokkuð sjálfráða.
Gegn Marshallaðstoð
Sú pólitíska skipting Vestur-
landa, sem varð í stríðslok leiddi
af sér mikið meiri hörku í sam-
skiptum þjóða Evrópu en eðli-
legt gat talist. Pólitískar rökræð-
ur á þessu tímabili vom fánýtar
og raunar til lítilla bóta miðað
við það sem nú er að gerast.
Fundnir vom óbótamenn í her-
búðum austurs og vesturs og við
það sat í áratugi. Þegar Marshall
aðstoðin var á döfinni létu Sov-
étmenn það boð út ganga til
heyrenda sinna í öðmm löndum,
að þarna væri ekki um annað að
ræða en lúmska heimsvalda-
stefnu, sem ætti að koma inn
bakdyramegin hjá rústuðum
þjóðum í stríðslok, og aðstoð-
inni væri m.a. stefnt gegn
kommúnismanum. Við íslend-
ingar fengum Marshall aðstoð
og fengum yfir okkur fyrrgreint
orðbragð. Minna fór fyrir því,
þegar Sovétmönnum var boðin
sú hin sama Marshallaðstoð.
Þeir þáðu hana ekki og höfðu þó
orðið fyrir einna mestum aflát-
um í stríðinu. Hins vegar dró
mjög úr andróðri þeirra gegn
aðstoðinni eftir þetta boð, þótt
endurómurinn frá fyrri afstöðu
þeirra bergmálaði enn um sinn
hjá fylgjendum og trúbræðrum í
Vestur-Evrópu, sem verið var
að hjálpa.
Betri rauður
en dauður
Margrakin er svo saga af
tveimur bandalögum, Atlants-
hafsbandalaginu og Varsjár-
bandalaginu, þegar austur og
vestur þjóðir stóðu hverjar gegn
annarri gráar fyrir járnum
bandalaga sinna með tilheyrandi
orðbragði. Það voru gósentímar
fyrir pólitískar hetjur og tilburði
þeirra. Þrátt fyrir mannaskipti í
Kreml virtist engra breytinga
von úr þeirri átt. Meðfædd tor-
tryggni Rússa og tilvísun til
óbilandi föðurlandsástar þeirra
hélt við lýði þeirri andúð sem
gerði þeim einræðisherra þeirra
bærilega. Draumurinn um heims-
áhrif gaf baráttu kommúnista
þrótt á alþjóðavettvangi, þótt
lífskjörin heima fyrir væru
hörmuleg, enda löngum sögð
afleiðing styrjaldarinnar. Krjút-
sjoff fór í ferðalög til Vestur-
landa og lét fylgja hótun, að
betri væri rauður en dauður. Á
þessu gekk lengi og menn á
Vesturlöndum svöruðu fullum
hálsi. En svo kom breytingin.
Gorbatsjov komst til valda og
breytti bara allri ímynd Sovét-
ríkjanna og leppríkja þeirra í
Austur-Evrópu. Hann náði
fljótlega góðu sambandi við
valdamenn á Vesturlöndum, og
sú afvopnunarstefna, sem nú er
að bera árangur, er mikið hon-
um að þakka. Honum er treyst.
Austur-Evrópuríkin treysta
honum líka, og telja sig ekki
eiga von á rússneskum skrið-
drekum inn í höfuðborgir sínar,
þótt þau leggi niður kommún-
istaflokkana. Þetta er í raun
ótrúleg breyting. Eins og fyrr
sagði veit enginn enn hvað hún
kostar. Fólk spyr hvort þessar
breytingar séu þá svona auð-
veldar eftir allt saman. Ástæða
er til að vera minnug þess, að
Gorbatsjov á öfluga andstæð-
inga innan Sovétríkjanna.
Spurningin er hvort þeim tekst
að grípa fram fyrir hendurnar á
leiðtoganum og þá með hvaða
afleiðingum. Sú hugsun verður
ekki hugsuð til enda.
Skáldatímar
Allir eiga leiðréttingu orða
sinna. Líka þeir menn á íslandi,
sem grétu Stalín látinn og gengu
með böggum hildar eftir að
Krútsjoff flutti ræðu sína, þar
sem hann minntist ógnarstjórnar
Stalíns, án þess að breyta miklu
sjálfur nema um skamma hríð.
Okkar fremsti rithöfundur skrif-
aði sinn Skáldatíma og sagðist
hafa verið blekktur. Fleiri hefðu
þurft að skrifa sinn skáldatíma
og gera það eflaust í huganum.
Nýlega var gegn maður spurður
að því í sjónvarpi hvað hann
segði nú, þegar kommúnista-
flokkur Ungverjalands væri orð-
inn að jafnaðarmannaflokki sem
styddi lýðræði í landinu, en
hann hafði ekki verið beint hlið-
hollur mönnum á borð við Imre
Nagy í Ungverjalands- upp-
reisninni 1956. Hann svaraði
aldrei spurningunni. Það er ekki
hægt að ætlast til þess. Þær
breytingar sem nú eru að verða
í Austur-Evrópu verða hvorki
meiri eða minni, þótt nokkrir
fyrrverandi átrúendur boðskap-
ar um, að betra sé að vera
rauður en dauður, verði knúðir
til svara fyrir fyrra skoðanarugl.
Aðeins verður að vona að þeir
skrifi skáldatímann í hjarta sínu
og geymi hann þar.
Rauðir refir bíða
Nú er eins og valdamenn í
Austur-Þýskalandi bíði átekta
með að gefa eftir og láta undan
óskum almennings. Þeir eru
orðnir heldur illa staddir, því
landfræðilega séð eru komin upp
lýðræðislönd á milli þeirra og
Sovétríkjanna, hins hugmynda-
fræðilega föðurlands. Mótmælin
í Austur-Þýskalandi eru þó ekki
brotin niður með skriðdrekum
eins og 1953, heldur er skipt um
forystumann þjóðarinnar og
flokksins og hefur þvi verið
haldið fram, að nýi maðurinn sé
þannig í sniðum, að hann leysi
ekkert fólk undan áþján einræð-
is. En Austur-Þýskaland er svo
sem ekkert einsdæmi. Rúmenía
er um þessar mundir talið
gleggsta dæmið um óstjóm í
leppríkjum kommúnista, en þar
virðist allt vera á fallanda fæti og
helsta ráð stjórnenda að leggja
niður fjölda þorpa í sveitum og
flytja fólkið í fjölbýlishús í
borgum. Minna þær tillögur ekki
svo lítið á hjarðstefnuna frá
Stalínstímanum, þegar heilu
þjóðabrotin vom rekin á nýja
staði og skipað að taka sér
bólfestu að nýju. Þá er vert að
geta þess, að þeir sem vom að
byrja að ganga af trúnni hér á
landi, hörmuðu opinberlega ör-
lög „vorsins í Prag“ á sínum
tíma. Þaðan hefur ekkert heyrst
af endurbótum stjórnarfarsins
og verður sjálfsagt að bíða um
sinn.
Það er eftirtektarvert, að for-
ystumenn þeirra ríkja sem eng-
um breytingum hafa enn tekið
austanvert við gamla járntjaldið
leyfa fólki að sýna andúð sína
um stund, eins og í Austur-
Þýskalandi. Myndi Gorbatsjev
missa völdin eða hverfa af svið-
inu innan tíðar vegna átaka
innan Kremlar, teldu þessir for-
ystumenn hafa svarað kostnaði
að bíða með endurbætur. Þá
væri hægt að slá slagbröndum
fyrir allar gáttir til vesturs að
nýju.
Mjúkur kviður
________á Balkan___________
Balkanskagi hefur alltaf verið
hið órólega svæði Evrópu. Á
tímum keisaraveldis Frans Jós-
efs í Austurríki var mörgum
þjóðum og þjóðabrotum steypt
saman í eitt, og eftir heimsstyrj-
öldina fyrri vom búin til heil ríki
úr því heillegasta sem þá stóð
uppi, en á þau vom hengd
þjóðabrot, sem eru reiðubúin til
að hefja sjálfstæðisbaráttu að
nýju um leið og tökin linast.
Þetta er t.d. ljóst í Júgóslavíu.
Óróleikinn á Balkan er engin ný
bóla. Churchill kallaði Balkan-
löndin „the soft underbelly of
Europa“ um það bil sem hann
var að ýta Bretum út í Gallipoli-
ferðina í fyrra stríði. Balkan-
löndin em enn mjúkur kviður
Evrópu þótt harðir stjórnarkost-
ir hafi haldið þeim niðri um
sinn. Fari nú svo að þessi lönd
losni öll undan kommúnisma á
næstu árum og landamærin til
austurs miðist við mörk Ukraníu
kemur upp suðupottur á Balkan,
þar sem átökin um landamæri
og stöðu einstakra þjóðabrota
verða varla kennd við mjúkan
kvið, nema þá sem hastarlegar
iðrakveisur.
Siðferðisbjargið
sorfið
Steingrímur Hermannsson,
forsætisráðherra, hefur gert