Tíminn - 25.11.1989, Qupperneq 1

Neyðarkall af
„LetigarðinumM
Jón Sigurðsson hafði marga mæðu af tveimur ísienskum prenturum,
sem brutu skip sín í solli Kaupmannahafnar
Fyrir nokkrum vikum tíunduðum við hér í blaðinu ýmis
erindi, sem íslendingar báðu sinn ástkæra Jón Sigurðs-
son forseta að rækja fyrir sig í Kaupmannahöfn, en þau
voru margvísleg, svo sem að biðja hann að útvega
timburfarma á hægstæðum prís og norska hunda að
megnu hundafári afstöðnu. En þetta var ekki hið eina,
og oft varð Jón að hafa afskipti af mönnum, sem lent
höfðu í kióm óreglu og örbirgðar á Hafnarslóð. Hér
verður nú sagt frá tveimur prenturum, sem forseti hafði
gengist fyrir að fengju vinnu hjá Möller þeim, er prentaði
Bókmenntafélagsbækurnar. Lyktaði þeim afskiptum
forsetans svo að hann varð að sjá skjólstæðingum
sínum fyrir flutningi heim, er þeir höfðu brotið skip sín
í stórborginni.
Jóhannes Vigfússon er unglings-
maður einn nefndur. Hafði hann
verið prentnemi í Landsprentsmiðj-
unni í Reykjavík laust eftir miðja
öldina sem leið. Á þeim árum voru
aðeins tvö prentverk hér á landi, og
var annað Landsprentsmiðjan, sem
nýlega hafði verið flutt úr Viðey til
Reykjavíkur og var nú orðin einka-
eign, þar sem stjórnin í Kaupmanna-
höfn hafði selt hana Einari prentara
Þórðarsyni. Hitt prentverkið var á
Akureyri, og átti það Björn Jóhann-
esson, sem gaf út Norðanfara.
Jóhannes var af góðu fólki, sem
þá var kallað svo, í móðurættina, því
móðir hans var prestsdóttir. Hét hún
Guðrún Vernharðsdóttir Þorkels-
sonar, og var faðir hennar prestur í
Reykholti. Guðrún hafði látið „fall-
erast“, því Jóhannes hafði hún átt
með Vigfúsi nokkrum, assistent við
Búðaverslun á Snæfellsnesi. Þar sem
Vigfús var enginn burgeis lagði
Reykholtsklerkur blátt bann við að
þau dóttir hans ættust og þar við sat.
Ólst nú drengurinn upp hjá móður
sinni og afa, eða uns honum var
komið í prentnámið hjá Einari Þórð-
arsyni.
Þegar hann hafði stundað námið í
þrjú ár og átti öruggt að ná sveins-
prófi, fór hann að hugsa sér til
frekari frama í iðn sinni í Dan-
mörku. Séra Vernharður hafði verið
góðvinur Jóns forseta og nú bað
Jóhannes afa sinn aðstoðar. Ritaði
sá gamli því Jóni og óskaði eftir að
hann útvegaði dóttursyni sínum
„erfiði við prentverkið hjá Möller."
Líklega hefur það dregist að svar
kæmi frá forseta, því í september
tekur Jóhannes sig sjálfur til og
áréttar þá beiðni, sem afi hans hafði
borið fram. í því bréfi biður hann
Jón „að forláta dirfsku sína,“ að
hann skuli voga sér að snúa sér til
hans, og er bréfið í öllu mjög
hæverskt og hátíðlegt, en sendibréf
voru oft svo á þeim árum. Hann
biður forsetann að útvega sér vinnu,
en að ráða sig ekki sem fullkominn
prentara, því að hann sé aðeins
stílsetjari og vilji hann helst taka að
sér „Accordsvinnu", eða þá að vinna
Jóhann prentsveinn höfðaði til
bókasöfunarástríðu forsetans,
þegar hann vildi fá sig leystan af
letigarðinum.
upp á daglaun. Loks væntir hann
þess að forsetinn láti sig. vita sem
fyrst, hvort honum takist að koma
sér í „erfiði", svo að hann geti farið
utan með fyrstu skipsferð eftir að
hann sé orðinn sveinn.
Ekki stóð á fyrirgreiðslunni hjá
forsetanum. Hann útvegaði Jóhann-
esi hina umbeðnu stöðu hjá Möller,
sem prentaði fyrir íslendinga, en
réði honum til að koma ekki til
Hafnar, fyrr en haustið eftir. Jó-
hannes var auðvitað þakklátur fyrir
þessar skjótu aðgerðir og skrifaði
Jóni um veturinn þakkarbréf fyrir
hina góðu hjálp hans. Hann lætur
þar hið besta yfir sér og kveðst hafa
næga vinnu hjá Einari prentara
næsta sumar og hugsi því ekki til
ferðar fyr en með haustinu, og virtist
nú allt í besta lagi.
Óstöðuglyndi Jóhannesar
Jóhannes tók nú sveinspróf sitt,
en ekki fékk hann vinnu hjá Einari
í Landsprentsmiðjunni sumarið 1861
og er ókunnugt um ástæður þess. Má
þó ætla að þar hafi komið til að hann
hafi verið farinn að dýrka Bakkus
um of. Var hann því heima hjá afa
sínum og móður, uns bréf kom frá
Jóni forseta um að allt væri klappað
og klárt. Sigldi Jóhannes utan um
haustið og fór að vinna við prentverk
í Höfn. Þarna var hann í eitt og hálft
ár, tvo vetur og eitt sumar. En hann
hafði ekki haft mikinn viðnámsþrótt
til að standast allar þær freistingar,
sem borgin bauð upp á. Lá hann
mestan hluta tímans í óreglu og lenti
í margvíslegum vandræðum. Hann
varð að lokum fullkomlega kominn
upp á hjálp og miskunn forsetans,
sem af höfðingslund sinni hafði tekið
hann undir verndarvæng sinn, sakir
vináttu við afa hans, gamla prestinn
í Reykholti.
Ljót saga
Þegar Jóhannes hafði dvalið fyrri
vetur sinn í Höfn, var hann þegar
kominn í vesaldóm og vandræði og
þann 20. maí 1862 skrifar hann
forsetanum bréf, sem ber þessu
ljósan vott. Nú er farin af honum öll
kurteisi við hinn göfuga forseta.
Hann er að vísu hæverskur og ber
fyrir sig veikindi, en sannleikurinn
var sá að þama var um drykkjudrabb
að ræða og afleiðingar þess. Kafli úr
bréfinu hljóðar svo:
„Nú get ég sagt yður Ijóta sögu af
mér. Ég hef verið dauðveikur síðan
á sunnudags eftirmiðdag, og hef ég
varla getað reist mig úr rúminu,
meðan búið væri um mig. Fyrst hélt
ég að ekkert mundi verða úr þessu,
en nú, með því það batnar ekki
heldur versnar, þá neyðist ég til að
biðja yður að gjöra svo vel að útvega
mér pláss á Hospitalinu. Þætti mér
vænt um, ef þér vilduð gjöra þetta
fyrir mig, að það yrði sem fljótast,
því fyrst og fremst á ég nú ekki einn
skilding að hjálpa mér með, og
kerlingin, sem ég bý hjá, hefur beðið
mig um að flytja frá sér í seinasta lagi
á sunnudaginn kemur. Ég bý í Litlu
-Kóngsinsgötu 35.2. sal. Fyrirgefið.
Jóhannes Vigfússon.“
Það er enginn vafi á að forsetinn
hefur hjálpað Jóhannesi og útvegað
honum spítalavist og greitt fyrir
hann legukostnað úr eigin vasa.
Þessu var hann vanur. Hann mátti
enda heita aðalbanki allra nauð-
staddra íslendinga í Danmörku og
víðar um Norðurlönd og t.d. voru
allir piltamir sem fóru á búnaðar-
skólana í Noregi á þessum árum
skjólstæðingar forsetans.
Heim að Setbergi
Engar sögur fara af Jóhannesi
prentara seinni misserin sem hann
var í Höfn. En af bréfum þeim sem
hann skrifar forsetanum, eftir að
hann er aftur kominn heim til
íslands, má ráða að forsetinn hefur
verið búinn að leggja út mikið fé
fyrir hann, sem hann að líkindum
aldrei hefur fengið endurgreitt.
Forsetinn mun líka hafa staðið fyrir
því að koma honum heim úr vesal-
dómnum í Höfn. Hann fór heim
með Stykkishólmsskipi vorið 1863.
Flúði hann nú á náðir móður sinnar,
sem þá var gift efnuðum manni,
Birni Magnússyni, gullsmið. Bjuggu
þau á Setbergi á Skógarströnd.
Eftir heimkomuna skrifar Jóhann-
es forseta (17. maí 1863) og segir
honum frá ferð sinni. Hann segist
hafa komist heim heill á húfi fyrir
tveimur dögum, eftir átta vikna ferð
Landsprentsmiðjan var til húsa í
Aðalstræti 9, þegar Jóhannes
Vigfússon var þar við nám. Prent-
smiðjuhúsið er einlyfta byggingin
til hægri fremst á myndinni hér
með.
frá Höfn. Hafði skipið brotnað mik-
ið og illa í óveðrum og þótti Jóhann-
esi heimkoman ill, þótt móðir hans
tæki honum opnum örmum. Vorið
var hart og svo mikill snjór við
Breiðafjörð að hvergi sá í auða jörð.
í þessu bréfi ber á litlu þakklæti til
forsetans fyrir góðsemi hans og
hjálp, og er bréfið heldur kuldalegt.
Jóhannes segist ekki að svo komnu
geta sagt neitt um hvemig sér muni
ganga „að greiða það sem þeim hafi
farið á milli“, en kveðst þó gera
gjöra skil fyrir því „með fyrstu
ferð“. En það var langt til þeirra
skila. Þau komu víst seint eða aldrei.
Jóhannes mun hafa verið mörgum
hæfileikum búinn og greindur, en
lítill gæfumaður. Hann var eftir
þetta í Reykjavík um skeið, en barst
þaðan aftur í átthaga sína vestur á
Skógarströnd og þaðan vestur á
ísafjörð. Þar var hann allmörg ár við
prentverk. Árið 1895 fór hann svo til
Ameríku og var þá kvæntur konu
þeirri sem Ólöf hét Guðmundsdótt-
ir. Þar með hverfur hann úr sögunni.
Jónas prentari
Það liðu nú tíu ár uns forsetinn
varð aftur fyrir ónæði af íslenskum
prentara, svo vitað sé, en þá skýtur
upp höfðinu einkennilegur náungi
nokkur. Hann hét Jónas Sveinsson