Tíminn - 08.02.1995, Blaðsíða 5

Mi&vikudagur 8. febrúar 1995
iMm
5
Páll Pétursson:
Landbúnaður á krossgötum
í síðustu viku fóru fram umræður á
Alþingi um skýrslu landbúnaðar-
ráðherra um framkvæmd búvöru-
samningsins. Skýrslan var gerð að
beiðni Alþýðubandalagsins og unn-
in af framkvæmdanefnd búvöru-
samninga.
Skýrslan er mjög vægilega orðuð.
Þó er hún harður áfellisdómur yfir
ríkisstjórninni og landbúnaðarráð-
herra. Skýrslan sannar ljóslega
hrörnun, samdrátt og fátækt í sveit-
um landsins. Einkum er þetta
svakalegt í sauðfjárræktinni. Þar er
samdrátturinn slíkur að bú, sem var
með framleiðsluheimildir fyrir 400
fjár við upphaf samningsins, er nú
með 260. Þetta hefur valdib 40-60%
tekjulækkun og eru nú sauðfjár-
bændur einungis hálfdrættingar á
við abra í launum. Sumir hafa getað
aflai einhverra tekna utan bús, en
augljóst er að menn eru ab éta upp
eignir sínar og auka við skuldir.
Svona lítil bú veita ekki fulla at-
vinnu fyrir tvo og dulið atvinnu-
leysi er orðið mjög mikið. Þar við
bætist ab Atvinnuleysistrygginga-
sjóbur er nánast lokaður fyrir
bændafólki, þótt það sé skattlagt til
hans.
Mikil fórn
Þegar búvörulögunum var breytt
VETTVANCUR
„Ég held að öllum sann-
gjömum mönnum hljóti að
vera Ijóst að svona ástand
er óþolandi og hér verður
að grípa til aðgerða. Sum-
um kynni að virðast ein-
faldast að faekka þeim sem
landbúnað stunda. At-
vinnuástand í landinu er
þannig að sveitafólk hefur
að litlu að hverfa með stór-
felldum þjóðflutningum úr
sveitum í þéttbýli. Þar
þyrfti auk þess að byggja
yfir sveitafólkið."
1992 til að samræma þau samn-
ingnurh, benti ég á þab í þingræbu
að með þessum búvörusamningi
hefbi bændastéttin tekið á sig mikl-
ar fórnir. Það hefur sannast ræki-
lega, en þar að auki hefur ríkisvald-
ið hvergi nærri staðib vib sinn hluta
samningsins. Þar vantar uppá 2435
milljónir, samkvæmt samhljóða
áliti landbúnabarnefndar Alþingis.
Þar á ofan er rétt að benda á að fjár-
veitingar til landbúnaðarmála hafa
verið skertar á samningstímanum
um marga milljarða og hefur eng-
inn atvinnuvegur orðið fyrir viðlíka
skerðingu.
Niðurstaðan er sú að á gildistíma
búvörusamnings hefur hag bænda
hrakað stórlega og staða þeirra er
miklu verri nú en við upphaf samn-
ings. Þetta á sérstaklega við um
sauðfjárbændur, en framleiðsla
kindakjöts hefur ein kjöttegunda
búið við framleiðslutakmarkanir.
Ég held að öllum sanngjörnum
mönnum hljóti ab vera ljóst ab
svona ástand er óþolandi og hér
veröur að grípa til aðgerða. Sumum
kynni að virðast einfaldast að fækka
þeim sem landbúnað stunda. At-
vinnuástand í landinu er þannig að
sveitafólk hefur að litlu ab hverfa
með stórfelldum þjóbflutningum
úr sveitum í þéttbýli. Þar þyrfti auk
þess að byggja yfir sveitafólkib.
Lofum bændum aí>
bjarga sér
Miklu skynsamlegra er að skapa
fólki aðstöðu til að búa áfram í
sveitunum. Lítið stoðar að hækka
verð á dilkakjöti til neytenda, en
markaðshlutdeild þess dregst sífellt
saman. Eina færa leiöin er aö heim-
ila bændum að framleiða meira.
Innanlandsmarkaðurinn er of lít-
ill til að geta tekið við framleibslu-
aukningu og því er óhjákvæmilegt
að hefja aftur af alvöru útflutning á
dilkakjöti. Með búvörusamningn-
um var horfið frá greiðslu útflutn-
ingsbóta. Síban hefur viðhorfib
breyst talsvert. Skilningur á hrein-
leika matvæla hefur aukist og með-
höndlun á kjöti hefur tekið fram-
förum.
Ef til kæmi tímabundinn mark-
absstubningur við dilkakjötsút-
flutning, gæti hann orðiö þjóðhags-
lega hagkvæmur og alþjóðasamn-
ingar skapa ákveðin tækifæri. Mark-
aðsstuðningurinn yrði að hafa inn-
byggðan hvata til aö ná sem hæstu
verði og því væri eðlilegt ab binda
hann við prósentu af skilaverði til
framleiðenda. Þess má geta að tals-
verbum fjármunum hefur verib var-
iö til markaðsstuönings við sjávar-
útveg og iðnað.
Landbúnabur á sér
framtíð
Við afgreiðslu fjárlaga fyrir jólin
bárum við Jón Helgason fram til-
lögu um að verja jöfnunargjöldum,
sem innheimt verba af innfluttum
búvörum, til markabsstuðnings við
útflutning. Tillagan var felld, en eft-
ir umræöuna um búvörusamning-
inn tel ég að það sé að skapast pólit-
ískur skilningur á því að styðja þurfi
útflutninginn. Verði þab ekki gert
og sauðfjárbændum ekki heimilað
að bjarga sér, verður að taka margar
fjölskyldur á félagslegt framfæri, því
ekki trúi ég því að vilji sé fyrir því að
láta fólk svelta á íslandi.
Framkvæmd búvörusamningsins
er áfellisdómur um landbúnabar-
rábherra og ríkisstjórnina. Mestu
máli skiptir þó ab breyta stefnunni.
Landbúnaður á rétt á sér á íslandi
og getur meira ab segja átt blómlega
framtíð.
Höfundur er alþingismabur.
Enn af ósigri hugsjónamanns
Nemendaleikhúsib: TANCO eftir Slawomir
Mrozek í þý&ingu Bríetar Hé&insdóttur og
ÞrándarThoroddsen. Leikstjórn: Kjartan
Ragnarsson. Leikmynd og búningar: Hlín
Cunnarsdóttir. A&sto& vi& búninga: Cu&-
rún Au&unsdóttir. Lýsing, hljó& og tækni-
vinna: Egill Ingibergsson. Frumsýnt í Lind-
arbæ 3. febrúar.
Það var á fyrsta ári leikhússóknar
minnar í Reykjavík ab ég sá Tangó,
þennan leik Pólverjans Mrozeks, í
Iðnó. Mér þótti sýningin skemmti-
leg og grípandi, en nú man ég fátt
úr henni nema lokaatriðið, þar sem
sigurvegarinn Eddi steig tangódans-
inn vib Efgeníus, fulltrúa gamla
tímans, sem gengur fúslega undir
ok nýs kúgara. — Þetta leikrit var
mjög ferskt og tímabært, sýning
þess viðburbur. Það er í senn gró-
tesk og raunsæisleg athugun á gild-
ishruni og upplausn þjóðfélagsins,
sjálfsagt einkum miðað við austan-
tjaldslöndin þá, en á aubvitab líka
erindi við aðra. Þetta er sýmbólskur
skopleikur, efnið absúrd en leikur-
inn rökvíslega saminn. Á þetta leik-
rit sama erindi til okkar nú og fyrir
rúmum aldarfjórðungi?
Það virðist Kjartan Ragnarsson
telja, því ég geri ráb fyrir að hann
hafi ráðið miklu um að leikritið er
tekiö upp nú handa nemendum
Leiklistarskólans ab glíma við.
Kjartan skrifar athyglisverða grein í
leikskrá og lýsir verkinu eirís og þab
horfði vib honum ungum: dæmi-
saga ætluð umræðunni í kommún-
ískri Austur-Evrópu. Svo segir Kjart-
an: „Eftir ab ég sá sýninguna í Ibnó
í gamla daga, velti ég aðallega vöng-
um yfir því hver af persónunum
væri kommúnisminn. Eru það
pabbi og mamma sem hafa lagt allt
í rúst með sljóleika og virbingar-
leysi við eldri verbmæti? Er það
Eddi, sem höfundurinn leggur til að
sé meb Hitlersskegg? (Kannski hef-
ur hann ekki þorab ab fyrirskrifa
Stalín-skegg). Eða er það jafnvel Ar-
túr sjálfur?"
í framhaldi af þessu bendir Kjart-
an á tengsl leiksins við samtímann,
68-kynslóðina og uppeldisaðferbir
hennar, afturhvarf til fortíbar og
svo framvegis, Rússland í dag, jafn-
LEIKHÚS
CUNNAR STEFÁNSSON
vel Jeltsín, eða Pólland, Lech Wa-
lesa. Þetta er abeins sönnun þess ab
verk eins og Tangó má nota á marg-
víslegan hátt, og líklega er það orb-
ib klassískt. Það er ákaflega vel skrif-
að samkvæmt sínum aðferðum.
Persónumótun skýr og rökvísleg, fá-
ránleikinn hefur traustan grunn í
athugun höfundar á raunverulegu
lífi og aðstæðum fólks. Sannast ab
segja er allt hér kunnuglegt þegar
að er gáð.
Leikurinn gerist á heimili mið-
aldra hjóna, Elenoru og Stomils,
sem hafa snúið baki vib öllum borg-
aralegum sibaboðum. Karlinn klæð-
ir sig ekki einu sinni, veit að hann
er kokkálaður en hefur ekki þrótt til
að gera neitt í því og vefur um sig
einhverjum blóðlausum hugleið-
ingum. Síðan er þarna lágstéttar-
maburinn Eddi, viðhald frúarinnar,
og tvær gamlar manneskjur, Efgen-
ía gamla, amman, og frændinn Efg-
eníus, ung stúlka, Alla, sem engan
vilja hefur. — Inn í þetta umhverfi
kemur svo sonurinn Artúr, sem er
eldheitur og einbeittur hugsjóna-
maður og vill endurreisa „röð og
reglu" á þessu heimili, beygja það
undir borgaralegar dyggbir. Það
mistekst hrapallega, fjölskyldan
hefur hvorki þrótt né vilja til neins,
Artúr fer sjálfur ab hika og drekkur
sig svo fullan þegar hann á að mæta
í eigin kirkjubrúðkaup. Þessu lýkur
svo að ruddinn Eddi tekur öll völd,
drepur hugsjónamanninn og lætur
eftirlifendur dansa eftir sinni pípu.
„Hann verður kannski ekki svo
vondur við okkur," segir Efgeníus.
Ekki sérlega uppörvandi niðurstaða.
Það var gaman að rifja Tangó upp
í Lindarbæ á föstudagskvöldið. Og
alltaf forvitnilegt ab sjá unga og
upprennandi leikara. Þó er ég ekki
viss um að þetta hafi veriö heppi-
legt viðfangsefni fyrir svo ungt fólk,
ef markmiðib er ab skila sterkri sýn-
ingu á verkinu. Til að skila öllum
blæbrigöum leiksins, tvíveðrungi
skops, háös, hugsjónahita, grimmd-
ar, kúgunar, þarf einfaldlega þrosk-
aba leikara. Nemendurnir ungu
komu að sönnu ágætlega fyrir og
vel má hafa ánægju af sýningunni.
En þá þarf áhorfandinn að setja sig í
sérstakar stellingar. Það hefur ekki
alltaf verið naubsynlegt í Nemenda-
leikhúsinu, þegar verkefnin hafa
hæft ungu fólki vel, og oftast eru
þau valin með það fyrir augum. En
þannig er því sem sagt ekki háttaö
um Tangó.
Tveir eldri leikarar leggja hér
nemendunum lið. Jórunn Sigurðar-
dóttir leikur ömmuna Efgeníu. í
samhengi sýningarinnar er hún
ágætlega valin í hlutverkið, þótt
hún væri aubvitað alls ekki nógu
gömul í „venjulega" sýningu. Jór-
unn spilar gömlu konunni á sann-
færandi hátt, mætti þó vera enn
skoplegri. — Jasek Godek er pólskur
maður sem búið hefur lengi á ís-
landi og talar lýtalausa íslensku, þó
með örlitlum hreim, og gaf sýning-
unni framandleikablæ — eða
Hún hefir verið mjög til umræðu
upp á síðkastið. Ein helsta ástæban
er sú, að verkalýðshreyfingin vill
breyta henni, ef ekki næst sam-
komulag um að hætta verðtrygg-
ingu fjárskuldbindinga með öllu.
Þab er vissulega ekki vonum fyrr,
því að lánskjaravísitalan var bæði
gölluö í byrjun og henni hefir verib
breytt til hins verra. Upprunalegur
galli hennar var sá, ab byggingavör-
ur reiknast í henni, en þær eru háð-
ar meiri sveiflum í hagkerfinu en
aðrir þættir. Það þykir ekki heppi-
legt, þegar reynt er ab vibhalda
stöðugleika. Um miðjan 9. áratug-
inn voru vinnulaun látin ganga inn
í lánskjaravísitölu. Af því leiðir, að
við hverja kjarabót verkamanna
hækka íbúbarskuldir þeirra. Vakti
furðu, að launþegasamtökin skyldu
tengdi verkið við uppruna sinn.
Leikstíll hans sker sig nokkuð mikið
frá hinum, en annars leikur hann
þennan aldna furbufugl sómasam-
lega.
Þá eru það nemendurnir fimm.
Fjarri sé mér að gefa þeim einkunn-
ir, það gera aðrir. Sem títt er um
nemendasýningar fannst mér eng-
inn skera sig sérstaklega úr. Þab
væri þá helst Sveinn Þórir Geirsson
sem lék Edda og gaf honum býsna
sterka og ógnvekjandi návist. Það
má mikib vera ef þarna er ekki kjör-
inn mabur til ab túlka hrjúfa töffara
(svipað og er sérgrein Valdimars
Arnar Flygenring). Halldóra Geir-
harðsdóttir lék Elenoru og Kjartan
sætta sig við slíkt. Sá háttur var á
hafður í öðrum löndum, sem beittu
verðtryggingu, að hafa vísitölu
neysluvöruverös sem mælieiningu.
Það er mikill misskilningur ab
svonefnd Ólafslög hafi innleitt
verbtryggingu fjárskuldbindinga.
Hún gilti um húsnæbislán (að
hluta) þegar árib 1955 og um
skylduspamað ungmenna 1957. Ár-
ib 1964 voru spariskírteini ríkis-
sjóðs ab fullu verbtryggð og 1972
bréf byggingasjóbs ríkisins. Árið
1976 komu svonefnd vaxtaaukalán
til sögunnar. Þau tíðkuðust erlendis
í stað verðtryggingar, einnig breyti-
legir vextir á langtímalán. Við hefb-
um betur haldið áfram á þeirri
braut. Árið 1977 tók Seðlabankinn
aö greina vexti í tvo hluta: grunn-
vexti og verbbótaþátt. Það var til
Guðjónsson Stomil, bæði blátt
áfram og fallega. Sama er'aö segja
um Öllu Pálínu Jónsdóttur.
Mest mæðir á Bergi Þór Ingólfs-
syni sem leikur Artúr. Hann er lát-
inn skera sig alveg úr í klæðaburði, í
dökkum jakkafötum meö bindi, til
ab túlka borgaralega sniöfestu.
Bergur Þór kemur vel og drengilega
fyrir í hlutverkinu, en auðvitað
skortir hann talsvert á þrótt og
myndugleik til ab valda því spá-
mannlega hlutverki sem þessi ungi
maður á að gegna — um sinn ab
minnsta kosti.
Atriðið í kirkjunni var býsna gott,
en þar er leikið á alla ólíkinda-
strengi og leikmyndin er skemmti-
leg, rýmið í Lindarbæ hlaðið mun-
um auk þess sem hengt er í loftið.
Yfirleitt má segja að sýningin gangi
vel upp innan sinna marka og beri
vott um góða vinnu Kjartans Ragn-
arssonar með þessum ungu leikur-
um. Við óskum þeim öllum góðs
gengis á hinni grýttu og erfiöu
braut sem þau hafa nú lagt á.
LESENPUR
þess gert ab auðvelda bönkunum að
láta vexti fylgja verðbólgu. Með
þessu var stigið lokaskrefið í átt til
laga nr. 13/1977 um stjórn efna-
hagsmála, ranglega nefnd Ólafslög.
Þau lög gerðu ráð fyrir verðtrygg-
ingu launa samhliða verðtryggingu
fjárskuldbindinga. Nú hefir kaup-
gjaldsvísitalan hins vegar verib af-
numin, og er þá ekki lengur grund-
völlur fyrir verbtryggingu fjárskuld-
bindinga. Finnar hættu kauptrygg-
ingu 1967 og verðtryggingu
jafnframt. Annað þótti óviðeigandi.
Það knýr á um afnám verbtrygging-
ar hjá okkur núna, að fjármagns-
flutningar milli landa hafa verið
gerðir frjálsir. Við verðum þá að
hafa sama vaxtakerfi og viðskipta-
lönd okkar.
Bankamaður
Lánskjaravísitalan