Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.2006, Blaðsíða 13

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 22. júlí 2006 | 13
Níunda plata hiphop-sveitarinnarRoots er væntanleg í plötu-
búðir í lok ágúst. Hljómplatan sem
ber nafnið Game Theory kemur út
hjá plötufyrirtækinu Def Jam sem
rapparinn og hiphop-mógúllinn
Jay-Z stýrir en stuttu eftir að fréttir
um samninginn spurðust út sögðu
gárungarnir að nú myndi listrænn
metnaður sveitarinnar víkja fyrir
kampavíni og kavíar. Meðlimir
sveitarinnar láta þessar glósur samt
sem vind um eyru
þjóta og halda því
þvert á móti fram að á
plötunni víki sveitin
hvergi af þeirri braut sem hún hefur
markað sér undanfarin fjórtán ár
sem hún hefur verið starfandi. Leið-
togi sveitarinnar, trommarinn ?uest-
love segir í viðtali við Rolling Stones
tímaritið að þegar hann liti yfir hip-
hop-sviðið í Bandaríkjunum taki
hann eftir því að enginn tónlist-
armaður eða hljómsveit hafi sjálf-
stæði til að hætta gleðskapnum sem
einkennt hefur hiphop-senuna und-
anfarin misseri. „Þessi plata er sú
metnaðarfyllsta sem við höfum gert
hingað til og hún fjallar um alvar-
lega hluti sem kemur við hinn al-
menna mann.“




Í nýjasta hefti Q tímaritsins er all-löng umfjöllun um hljómplötuna
The Joshua Tree sem írska sveitin
U2 sendi frá sér árið 1987. Platan
sem átti í upphafi að heita The De-
sert Songs er nefnilega talin vera sú
plata sem átti mestan þátt í að gera
U2 að alþjóðlegri súpergrúppu, ekki
síst fyrir þær sakir að með plötunni
náði U2 loksins eyrum Bandaríkja-
manna. Þremur árum áður sendi U2
frá sér plötuna The Unforgettable
Fire og í kjölfarið fór Bono í ferða-
lag til Eþíópíu þar sem hann vann í
flóttamannabúðum og við önnur
mannúðarstörf þar í landi. Ferða-
lagið til Eþíópíu hafði mikil áhrif á
Bono og síðar hefur hann sagt að við
heimkomuna hafi hann skilið að í
vissum skilningi væri ekki minni
eyðimerkur að finna í hinum vest-
ræna heimi þar sem andlega auðn
væri að finna hvarvetna. Kvað upp-
runalega heiti plötunnar The Desert
Songs vera tilkomið vegna þessara
vangaveltna en þrátt fyrir að nafn-
inu hafi að lokum verið breytt má
finna vísanir í þessar pælingar á
plötuumslagi The Joshua Tree en
þar standa fjórmenningarnir í U2 í
miðri Kaliforníueyðimörkinni í landi
allsgnægtanna, Bandaríkjunum.




Fyrsta sólóplata Thom Yorke,söngvara Radiohead, kom út á
dögunum og hefur platan fengið
hlýjar móttökur víðast hvar, bæði
hjá gagnrýn-
endum og leik-
mönnum. Sveitin
gerði hlé á tón-
leikaferð sinni
um Bandaríkin í
júlí og er líklega
um fyrirferð sóló-
plötunnar að
ræða. Samkvæmt
innanbúð-
armönnum í
sveitinni hefur hún á þessu ári verið
dugleg við að semja og æfa nýtt efni
fyrir næstu plötu sveitarinnar en
fyrirhuguð er tónleikaferð um Evr-
ópu í ágúst og má þá þykja líklegt að
sveitin spili ný lög í bland við eldri.
Erlend
tónlist
Scratch úr Roots.
U2. The Joshua Tree
Thom Yorke
H
ann hafði um
tíma unnið á
bryggjunni en
svo seig á
ógæfuhliðina
eftir að verk-
fallið skall á. Á meðan á þessu
stóð þjónaði hún til borðs á
matsölustaðnum og hugsaði til
hans öllum stundum. Þau höfðu
ekki mikið á milli handanna, en
ástin var þess virði að strita og
puða í skítastarfi. Ef þau
treystu á hvort annað og
ástina, myndi þetta allt
saman reddast. Saga
Tomma og Ginu, sem fyrst
var gefin út fyrir tveimur
áratugum, árið 1986, á
þeirri plötu Bon Jovi sem kom þeim á kortið,
Slippery When Wet, mun ávallt eiga stað í hjarta
mér. Ég hef allar götur síðan haft nokkuð dálæti
á Bon Jovi, þó ég fari nú ekki hátt með það. Sér-
staklega ekki þar sem þeir virðast undanfarin ár
hafa gefið út sömu lögin aftur og aftur.
Í gegnum huga þrettán ára unglingsstúlku,
sem horfði á hárprúðan rokkara þeysast um of-
lýst svið í alltof þröngum gallabuxum, fóru und-
arlegar hugsanir á sínum tíma. Í fyrsta lagi botn-
aði ég ekki í því af hverju Tommi ynni með
hundum (e. dogs) í laginu Livin’ on a Prayer (e.
Tommy used to work on the docks),
enda enskukunnáttan takmörkuð.
Hins vegar var ég fljót að átta mig
á því að fiðringurinn í maganum þeg-
ar Jon Bon Jovi hoppaði um sviðið
var ekkert annað en ást. Og í fleiri ár
var Bon Jovi sá eini rétti. Til að líkj-
ast goðinu voru keyptar níðþröngar
glanssokkabuxur, hárið tjásað og
hýru auga rennt til leðurjakka með
kögri sem var þó aldrei keyptur
enda ógurlega dýr á þess tíma mæli-
kvarða. Systir mín, þá tveggja ára,
benti reyndar á að ég líktist meira David Cover-
dale, forsprakka Whitesnake, sem ég tók auðvit-
að mjög nærri mér.
Grínast með glysrokkið
Tónlist Bon Jovi naut gríðarlegra vinsælda síð-
ari hluta níunda áratugarins og eitthvað fram á
þann tíunda þó þær hafi aldrei náð sömu hæðum
og með Slippery. Bon Jovi lék stelpurokk í þeim
skilningi að flestir aðdáendurnir voru kvenkyns.
Inni á milli voru þó strákar sem sungu með, en
flestir aðeins í laumi.
Það komst síðar í tísku að gera grín að Bon
Jovi líkt og öllu sem fylgdi níunda áratugnum.
Fljótlega eftir að tíundi áratugurinn gekk í garð
afneituðu aðdáendur Europe, Poison og fleiri
glysrokkara hljómsveitunum og sneru sér að
Nirvana eða Metallica. Farið var hæðnisorðum
um Bon Jovi, gert grín að þröngu buxunum og
tjásaða hárinu og laglínurnar úr lögum á borð
við Wanted og You Give Love a Bad Name
sungnar í falsettu við gríðarlega kátínu við-
staddra. En ég hló ekki. Trygg mínum manni.
Bon Jovi og fleiri „eighties“-hljómsveitir
fengu nokkra uppreisn æru í dögun nýrrar aldar.
Þó lög þeirra væru þá nær eingöngu leikin á
nokkurs konar grímuböllum, þar sem allir
klæddust sér til gamans „eighties“-fatnaði;
grifflum, strokkum og glansskyrtum með lakkr-
ísbindi, vaknaði tónlist Bon Jovi og félaga til lífs-
ins á ný. Það þótti bara nokkuð svalt að vera Bon
Jovi-aðdáandi og út úr skápnum komu margir
slíkir.
Hinn trausti hljómur sem alltaf hefur fylgt
Bon Jovi hefur hins vegar að undanförnu gert
sveitinni meiri miska en hitt. „Kom þetta lag
ekki út um jólin 2000?“ spyr fólk er það heyrir
nýjasta „smellinn“. „Neiiii,“ segi ég og undirbý í
huganum varnarræðuna sem ég hef flutt und-
anfarinn áratug eða svo. En síðustu árin hef ég
bara þagað. Því það er orðið tímabært að sleppa
hendinni af fyrstu ástinni, Bon Jovi, hætta að
verja vandræðalega endurvinnslu hans. Sumir
vilja meina að honum hafi tekist hið ómögulega,
að hrista af sér stimpil níunda áratugarins. Ég
get ekki tekið undir það, fyrirgefðu, elskan.
En ég fæ samt enn smá fiðring í magann þeg-
ar fyrstu hljómar Livin’ on a Prayer heyrast í út-
varpinu. Það breytist aldrei.
Fyrirgefðu, elskan
Poppklassík
Eftir Sunnu
Ósk Logadóttur
sunna@mbl.is
Eitt af því skemmtilegasta við þá ágætumynd Broken Flowers var tónlistin,óhemju fjölbreytt og skemmtilegblanda af tónlist úr ólíkum áttum. Innan
um klassíkina, þungarokkið og poppið var sér-
kennileg blanda af djassi, fönki og afrískum takti
sem setti sterkan svip á myndina, undirleikur leit-
arinnar að tilgangi sem myndin snerist um. Bland-
an sú var með tónlist eftir eþíópískan tónlistar-
mann, Mulatu Astatke, sem var meðal frumherja í
eþíópískum djassi.
Eþíópískur djass varð til á næturklúbbum Addis
Ababa á sjöunda og áttunda áratug síðustu aldar
þar sem menn bræddu saman bandaríska soul-
tónlist, fönk og djass og þjóðlega eþíópíska tónlist.
Þannig má heyra í músíkinni
djassspuna, súran fönkgítar, fjöl-
snærðan afrískan takt og sjóðandi
hammond. Mikið af tónlistinn er
sungið, megnið jafnvel, og söngvararnir alla jafna
framúrskarandi, enginn þó betri en Mahmoud Ah-
med, sem er sennilega þekktasti tónlistarmaður
Eþíópíu hér á Vesturlöndum og einn fremsti söngv-
ari Afríku. Hann væri eflaust enn þekktari ef
heimaland hans hefði ekki verið undir marxískri
harðstjórn á níunda áratugnum og ill- eða ómögu-
legt að fá leyfi til að fara úr landi.
Skóburstari, sendisveinn og kokkur
Mahmoud Ahmed er fæddur í Addis Ababa 1941, af
Gouragué-kyni, en sá þjóðflokkur býr í suðvest-
urhluta landsins. Hann fékk snemma áhuga á tón-
list en lítil tækifæri til að rækta þann áhuga. Hann
aflaði sér aukatekna sem skóburstari og hafði það
sem aðalstarf eftir að hann flosnaði upp úr skóla og
fékk svo vinnu á Arizona-næturklúbbnum í Addis
Ababa 1962, fyrst sem sendisveinn og síðan í eld-
húsinu í uppvaski og sem kokkur.
Haile Selassie hafði verið við völd áratugum
saman, krýndur konungur 1928 og keisari 1930.
Hann hafði beitt sér fyrir ýmsum umbótum sem
voru ýmist of róttækar fyrir íhaldsöfl með orþódox-
kirkjuna í broddi fylkingar, eða ekki nógu róttækar
að mati menntamanna. Tilraun til stjórnarbylt-
ingar var gerð 1960 að undirlagi manna í líf-
varðasveit keisarans sem nutu stuðnings róttækra
menntamanna. Keisarinn brást við með ýmsum til-
raunum til umbóta og meðal annars var slakað á
klónni varðandi tónlistarútgáfu en fram að því
mátti ríkisstofnunin Agher Feqer Mahber ein gefa
út tónlist. Þetta hrinti af stað mikilli grósku í eþíóp-
ískri tónlist, ekki síst þegar tónlistarmenn í rík-
ishljómsveitum tóku að spila annað en lúðrasveita-
músík í frístundum og stjórnvöld létu það
afskiptalaust.
Lúðrasveit lífvarða keisarans
Klúbbar eins og Arizona, sem voru eiginlega ólög-
legir, urðu athvarf tónlistarmanna úr her- og lög-
reglulúðrasveitum og á Arizona var húshljóm-
sveitin skipuð tónlistarmönnum úr lúðrasveit
lífvarða keisarans. Söngvari með þeirri sveit var
Tlahoun Gèssèssè, sem þá var mesta söngstjarna
Eþíópíu, og hinn ungi Ahmed komst þannig í tæri
við suma fremstu listamenn Eþíópíu á þeim tíma.
Hann lærði prógrammið utanað og þegar Gèssèssè
forfallaðist eitt sinn bað Ahed um að fá að taka lag-
ið með sveitinni. Það gekk svo vel að áður en varði
var hann kominn með fasta vinnu sem söngvari í
lúðrasveit lífvarðanna og söng með þeirri sveit í ell-
efu ár.
Það er lán tónlistaráhugamanna að ungur
áhugamaður um tónlist, Amha Eshete, ákvað að
stofna útgáfufyrirtæki og tók að hljóðrita þessa
nýju gerð eþíópískrar tónlistar og gaf svo út smá-
skífur og stórar plötur á merkinu Amha. Þetta var í
upphafi áttunda áratugarins og þá var Ahmed far-
inn að syngja með nýrri hljómsveit, Ibiz-sveitinni,
sem spilaði reglulega á Ras-hótelinu í Addis Ababa.
Blómaskeiði lýkur
Þetta blómaskeið eþíópískrar tónlistar stóð þó ekki
lengi því spenna hafði aukist í landinu smám saman
– annars vegar voru menntamenn sem vildu rót-
tækar breytingar á eþíópísku samfélagi og hins
vegar íhaldssamir sem sáu upplausn og lausung í
hverju horni og vildu færa flest í gamlar skorður.
Eftir að upp komst að stjórnvöld höfðu leynt fyrir
þjóðinni hungursneyð vegna þurrka í Wollo-héraði
1972–73 jókst verulega fylgi við maríska róttækl-
inga og eftir ólgu í hernum var sett saman rann-
sóknarnefnd liðþjálfa til að leita úrbóta. Hún var
ekki lengi að gera upp við sig hvað ætti að gera,
steypti keisaranum og tók völdin, kom á marxískri
harðstjórn í landinu og lét myrða Haile Selassie. Í
Eþíópíu kalla menn harðstjórnarárin Derg-tíma,
eftir nafni nefndarinnar. Einn nefndarmanna var
Mengistu Haile Mariam, sem á heiðurssess meðal
helstu harðstjóra og illvirkja mannkynssögunnar.
Eitt af því fyrsta sem hreinlífismarxistarnir
bönnuðu var starfsemi næturklúbba og stóð það
bann í fimmtán ár. Menn máttu taka upp tónlist en
ekki spila hana opinberlega nema fyrir útlenda
gesti eða frammámenn innan stjórnarinnar. Hvað
útgáfuna varðaði var skylda að á hverri plötu
(snældu) sem gefin var út urðu að vera að minnsta
kosti tveir lofsöngvar um stjórnvöld. Á endanum
lagðist plötuútgáfa af að mestu og þegar Mengistu
var loks steypt 1991 var eiginlega áþekkt ástand í
eþíópískum tónlistarheimi og menn þekkja af æv-
intýrinu um Buena Vista Social Club – skoðana- og
menningarkúgun stjórnvalda varð til þess að
ríkjandi vinsæl tónlistarstefna staðnaði, hætti að
þróast og breytast í takt við tímann og flestir helstu
tónlistarmenn landsins hættu að spila á besta aldri.
Þegar menn síðan fara að kynna sér eþíópíska tón-
list frá áttunda áratugnum er það eins og að taka
sér far í tímavél eða rekast á týndan fjársjóð – tón-
list sem stenst samanburð við það besta sem samið
var og spilað annars staðar í heiminum með skír-
skotun í það sem almennt var á seyði í tónlist á
þessum tíma en þó gersamlega einstakt, svo fram-
andleg þrátt fyrir kunnuglega tilburði að hún
hljómar sem tónlist frá annarri vídd.
Fyrst komust menn á Vesturlöndum almenni-
lega í tæri við Mahmoud Ahmed með plötunni Erè
mèla mèla sem Crammed Discs-útgáfan belgíska
gaf út 1986 og Hannibal gaf síðan út í Bretlandi. Á
þeirri plötu syngur Ahmed með Ibiz-hljómsveit-
inni, en platan var tekin upp 1972. Á síðustu árum
hefur plötum með honum fjölgað nokkuð, en alla
jafna eru menn að gefa út gamlar upptökur. Erè
mèla mèla er sígild plata og afskaplega skemmtileg
en líka er óhætt að mæla með Soul of Addis sem
Earthworks gaf út fyrir áratug eða svo. Live in
Paris hefur stundum fengist hér á landi, en á þeirri
plötu eru tónleikaupptökur frá 1994.
Útgáfuröðin Ethiopiques
Þó Mahmoud Ahmed hafi notið mikilla vinsælda
hjá Eþíópíumönnum víða um heim er sá áhugi á
eþíópískri músík sem opinberast í Broken Flowers
ekki sprottinn af vinsældum hans heldur af áhuga
eins manns, Francis Falceto, sem byrjaði að gefa
út gamla eþíópíska tónlist 1997. Hann samdi við
Amha Eshete um afnot af upptökum Amha-
útgáfunnar, þar á meðal umtalsverðu af tónlist sem
aldrei var gefin út, og taldi forsvarsmenn Buda-
útgáfunnar frönsku á að hrinda úr vör útgáfuröð
sem helguð yrði þessari gósentíð tónlistarinnar í
Eþíópíu, Ethiopiques. Fyrsta platan hét líka Gullár
nútímatónlistar og síðan hafa þær komið út fleiri,
sú 21. nú í byrjun þessa árs. 7. platan í röðinni var
Erè mèla mèla með Mahmoud Ahmed endur-
útgefin, en alls er þrjár plötur í útgáfuröðinni helg-
aðar honum, en hann á að auki stök lög á mörgum
af plötunum.
Ekki hef ég heyrt alla seríuna, á sennilega tíu til
fimmtán af plötunum, en af þeim sem ég hef heyrt
bendi ég á 1. plötuna, þá 3., 4., 7. (Erè mèla mèla), 8.
14. og 17. en á henni er einmitt goðsögnin sjálf,
Tlahoun Gèssèssè.
Tónlist frá annarri vídd
Fátt er sérkennilegra við fyrstu hlustun en eþí-
ópískur djass, bræðingstónlist sem til varð á átt-
unda áratugnum í næturklúbbum Addis Ababa
og fékk meðal annars að hljóma í kvikmyndinni
Broken Flowers. Þar voru liðsmenn lúðrasveita
hers og lögreglu í aðalhlutverkum með stöku
snilldarsöngvara eins og Mahmoud Ahmed.
Eftir Árna
Matthíasson
arnim@mbl.is
Djassari Mahmoud Ahmed sem eitt sinn var kall-
aður Elvis Eþíópíu.