Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.2006, Blaðsíða 15

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 22. júlí 2006 | 15
Í DOKTORSRITGERÐ sinni um sögu tónlist-
ar á Íslandi segir Bjarki Sveinbjörnsson að vit-
undin um „hinn íslenska tónlistararf, þ.e. kór-
ana, ættjarðarlögin og þjóðskáldin … [hafi
verið] mjög sterk á fyrstu árum aldarinnar.
Jókst hún til muna við tilkomu Ríkisútvarpsins
og þá viðleitni þess að „ala þjóðina upp“ í tón-
listarlegum skilningi. Sáu sumir hlustendur
ákveðna hættu í útsendingum útvarpsins og
bentu á í bréfum og greinum að það bæri að við-
halda hinum íslenska söngarfi og verja hann
„árásum“ og áhrifum frá útlöndum.“
Þessi þjóðerniskennd er enn við lýði, kannski
vegna þess hve lítil þjóðin er. Eins og Sigurður
Gylfi Magnússon benti á í grein á Kistunni í
upphafi þessa árs þá virðist ákveðin minnimátt-
arkennd stýra umræðu ráðamanna og fjöl-
miðlafólks um ágæti Íslendinga. Má draga þá
ályktun að þessi minnimáttarkennd hafi að ein-
hverju leyti haft áhrif á opinbera menning-
arstefnu. Mörg dæmi eru til um það; í lögum um
Sinfóníuhljómsveit Íslands segir t.d. að hljóm-
sveitinni beri að leggja sérstaka áherslu á ís-
lenskar tónsmíðar og í Skálholti hefur ný tónlist
svo til eingöngu verið eftir íslensk tónskáld.
Vissulega er þetta gott og blessað. Íslensk
tónlist er eitt af því sem gefur tónlistarlífinu hér
sérstöðu en hins vegar má ekki gleyma því að
menningarlífið á landinu er jafnframt hluti af
stærri, alþjóðlegri heild. Það voru erlendir
menningarstraumar sem lyftu upp tónlistarlíf-
inu á Íslandi á fyrri hluta síðustu aldar, en þá
fluttu hingað framúrskarandi erlendir tónlist-
armenn sem höfðu gríðarleg áhrif. Efnilegir
tónlistarnemendur hafa líka allar götur síðan
sótt framhaldsnám í frábærum tónlist-
arháskólum í útlöndum, en það hefur ekki haft
minna að segja fyrir tónlistarlífið.
Þetta er mikilvægt að hafa í huga. Það er allt-
af nauðsynlegt að bera íslenska tónlist saman
við hið besta í hinum stóra heimi, hvort sem það
er á sviði nýsköpunar eða á vettvangi óp-
eruflutnings. Annars dagar okkur uppi í sjálfs-
ánægju og meðalmennsku.
Af þessum ástæðum verð ég að lýsa gleði
minni yfir því að hin rúmenska Doina Rotaru sé
eitt af staðartónskáldunum á sumartónlistarhá-
tíðinni í Skálholti í ár. Rotaru er afburðagott
tónskáld og það er ómetanlegt að fá einstöku
sinnum að máta íslenska tónlist við það sem
slíkur tónlistarmaður hefur samið.
Á fyrri tónleikum Caputhópsins með tónlist
Rotaru voru á dagskránni fimm verk og voru
þau fyrir mismunandi hljóðfæraskipan. Öll voru
þau snilldarlega samansett og voru greinilega
innblásin af ýmiss konar „eþnískri“ tónlist, sér-
staklega japanskri. Gamla andatrúin í Japan
heitir Shinto og miðast að því að koma á sam-
bandi við ósýnilega heiminn (eins og flest trúar-
brögð á einn eða annan hátt) og gegnir tónlist
þar mikilvægu hlutverki. Svipuð hugsun virtist
liggja að baki tónsmíðunum eftir Rotaru.
Framvindan í tónlistinni fór ekki svo mjög
eftir þeim formúlum sem gestir á tónleikum
Sinfóníuhljómsveitar Íslands eiga að venjast,
heldur var áferðin sjálf aðalatriðið og hún var
meistaralega útfærð á tónleikunum. Alls konar
áhrifshljóð komu stöðugt á óvart og sköpuð
annarsheimslega stemningu sem maður finnur
varla annars staðar nema þá helst í tónlistinni
eftir George Crumb. Stemningin var svo mergj-
uð að einstakt hlýtur að teljast.
Sérstaklega verður að nefna Dincolo (Hand-
an) í flutningi Eydísar Franzdóttur óbóleikara
og Franks Aarnink slagverksleikara, en þar var
hljóðheimurinn svo dulúðugur og forn-
eskjulegur, svo lygilega fagur að ég man ekki
eftir öðru eins. Einnig verður að minnast á
Clocks sem er fyrir flautu, óbó, selló, gítar,
sembal og slagverk. Eins og nafnið gefur til
kynna er hún hugleiðing um tímann og byggðist
tónlistin því á fjölbreytilegum rytma, en und-
irliggjandi var þó einhvers konar púlsleysi sem
náði yfirhöndinni í lokin. Þannig skapaðist
mynd af tímanum er eyðir öllu á endanum, rétt
eins og gríski guðinn Krónus er át börninn sín.
Venjulegt klukknatif endaði þar með á goð-
sagnalegum nótum.
Japanskur garður
Ekki voru tónleikarnir á laugardaginn síðri.
Tvö verk eftir Rotaru voru þar frumflutt og hét
annað þeirra Prana-Apana. Þeir sem stunda
jóga kannast væntanlega við hugtakið prana, en
það er lífsorkan sem á að vera hægt að stjórna
með viljanum og önduninni. Hér vísar prana til
þess þegar lífsorkan rís; apana þegar hún hníg-
ur niður aftur. Þetta heyrðist glögglega í tón-
listinni sem var markvisst flutt af Kolbeini
Bjarnasyni flautuleikara, Sigurði Halldórssyni
sellóleikara og Frank Aarnink er áður var
nefndur. Tónlistin var ýmist úthverf, lífleg,
hnitmiðuð og formföst, eða innhverf og heillandi
óljós.
Hitt frumflutta verkið bar nafnið Japanese
Garden. Í japönskum görðum er oft byggt á
aldagömlum reglum sem eiga að skapa sérstök
hughrif. Stundum er talað um Zen-garða og er
þá vísað til áhrifa frá görðum í japönskum Zen-
klaustrum, en auðvitað eru ekki allir japanskir
garðar af þeirri gerðinni. Ætla má þó að garð-
urinn sem hér var sýndur í tónum hafi verið
slíkur garður. Þar spilaði Kolbeinn Bjarnason á
bassaflautu en umhverfis hann var garður af
óljósum blásturshljóðum af tónbandi.
Andrúmsloftið var hugleiðslukennt – en ann-
ars brestur mig orð til að lýsa tónlistinni. Hún
var svo undursamlega sérstæð og leikur Kol-
beins svo blæbrigðaríkur og tilfinningaþrung-
inn að það er ekki nokkur leið að segja frá því á
prenti. Árni Kristjánsson píanóleikari hélt því
fram í bókinni Hvað ertu tónlist? að slík músík
byggist „… ekki atburðum og orðnum hlutum.
Hún er „skáldskapur loftsins“, líf, án efnis,
ævarandi. Hún byggist á fjarstæðum, – ekki
veruleika“. Gildi slíkrar tónlistar er þó einmitt
að hún skapar möguleikann á að gera hið fjar-
stæðukennda raunverulegt; hún er þess um-
komin að gera tilvist andans áþreifanlega. Það
átti sér stað á tónleikunum.
Ljóst er að þeir sem heima sátu misstu af
miklu. Án efa var þetta með því athyglisverð-
asta sem heyrst hefur í Skálholtskirkju í lengri,
lengri tíma.
Samanburður við það besta
Jónas Sen
Rotaru Tónlistin var ýmist úthverf, lífleg, hnitmiðuð og formföst, eða innhverf og heillandi óljós.
TÓNLIST
Sumartónleikar í Skálholti
Kammertónleikar
Doina Rotaru: Dor, Dincolo, Umbre III, Aux Portes du
Reve, Clocks. Flytjendur: Kolbeinn Bjarnason, Eydís
Franzdóttir, Frank Aarnink, Sigurður Halldórsson og
Guðrún Óskarsdóttir. Stjórnandi: Guðni Franzson.
Fimmtudagur 13. júlí.
Doina Rotaru: Quatrotempi, Japanese Garden,
Prana-Apana, Clocks. Sömu flytjendur og stjórn-
andi. Laugardagur 15. júlí.
Lesbók
mælir með…
Myndlist
Í dag verður opnuð í GalleríinuAnima sýningin Múni. Sýningin
er áhugaverð fyrir þær sakir að um
„einkasýningu“ tveggja listamanna
er að ræða. Árni Þór Árnason og
Maríó Múskat (öðru nafni Halldór
Örn Ragnarsson), sem eru báðir á
lokaári í myndlist við LHÍ, hafa
sameiginlega búið til málverk (á
sama striga) síðan síðasta sumar og
sýna nú það sem þeim þykir sjálfum
markverðast úr því samstarfi. Við-
fangsefni sýningarinnar er því
hvernig nálgun málverksins kemur
út sem heild út frá tveimur ólíkum
einstaklingum.
Kvikmyndir
Lesbókinni er óhætt að mæla meðævintýramyndinni Pirates of
the Carribbean: Dead Man’s Chest
sem frumsýnd verður hérlendis 26.
júlí. Myndin hefur slegið sölumet
vestanhafs og verður líklega tekju-
hæsta mynd ársins. Umsagnir gagn-
rýnenda vestanhafs eru reyndar á
ýmsa vegu: sumum þykir myndin
eitthvað slakari en sú fyrsta, haldin
„bölvun framhaldsmyndarinnar“.
Aðrir tala um bráðgóða æv-
intýramynd. Flestir eru þó sammála
um að Johnny Depp stendur sig
bráðvel, eins og hans er von og vísa.
Reuters
Alvöru sjóræningi Johnny Depp er í hlutverki Jacks Sparrow og er sagður standa sig
vel. Leikkonan Keira Knightley miðar hér byssu að Depp í atríði úr myndinni.
Tónlist
Það getur verið mögnuð upplifunað að heyra flinka organista
spinna á stóra Klais-orgelið í Hall-
grímskirkju, og því mælir Lesbók
eindregið með tónleikum Sophie-
Véronique Cauchefer-Choplin í
kirkjunni á hádegi í dag, eða annað
kvöld kl. 20. Í dag ætlar Sophie-
Véronique að leika franska org-
eltónlist, en svo fær húnað sjá lítið
íslenskt lag – sem hún væntanlega
þekkir ekki. Hún fær að spila einu
sinni í gegnum það, áður en hún þarf
að taka flugið í spuna. Þetta leikur
hún eftir hlé annað kvöld, en á fyrri
hluta þeirra tónleika verða verk eft-
ir snillingana Mendelssohn, Pierné,
Mulet og Duruflé.
Lesarinn
Ég hef nýlega lokið við að lesatvær ólíkar bækur sem gæti
virst heldur langsótt að tengja sam-
an.
Önnur bókin, Fullur skápur af lífi
eftir Alexander McCall Smith, er
uppfull af ein-
földum lausn-
um á flóknum
hlutum. Í
hinni bókinni,
Creating
classroom
where teac-
hers love to
teach and
students love
to learn eftir
Bob Sornson,
ríkir svipuð
hug-
myndafræði. Í henni er með reynslu-
sögum nokkurra kennara sýnt fram
á mikilvægi þess að kennarar leggi
sig fram um að skapa andrúmsloft í
kennslustofunni sem einkennist af
umhyggju, þeir myndi tengsl við
nemendur og kenni þeim að bera
ábyrgð á gjörðum sínum.
Aðferðirnar sem lýst er í bókinni eru
einfaldar, gætu jafnvel virst barna-
legar á köflum en virka samt skyn-
samlegar á sama hátt og einfalda
spekin sem einkennir bækurnar um
kvenspæjararann Mma Ramotswe.
Í hvorugri bókinni gildir máltækið
„með illu skal illt út reka“ heldur er
sú hugsun í öndvegi „að það sé ljósið
sem uppræti skuggana“. Og höf-
uðstef beggja bókanna er hlýja í
garð manneskjunnar og áhersla lögð
á mikilvægi þess að sýna fólki sam-
kennd og virðingu svo það blómstri
og þroskist laust við ótta eða und-
irlægjuhátt.
Það sem þessar tvær bækur eiga
sameiginlegt kristallast best í orðum
Mma Potokwane reyndrar for-
stöðukonu munaðarleysingjahælis
þegar hún bendir á að hegðunarvand-
kvæði spretti yfirleitt af öryggisleysi
og eina leiðin til að takast á við þau sé
með ást. Kannski þykir einhverjum
barnalegt, ef ekki hreinlega kjána-
legt, að halda fram mikilvægi ástar í
glímunni við hegðunarvandkvæði
barna. Sú spurning læðist hins vegar
að mér hvort tilhneiging okkar til að
flækja hlutina stafi af ótta við að vera
annars talin barnaleg eða kjánaleg?
Edda Kjartansdóttir
Edda
Kjartansdóttir
Dagbókarbrot
Ludwig van Beethoven skrifar út-
gefanda sínum Breitkopf und Härt-
el. Úr bréfasafni Beethovens í ís-
lenskri þýðingu Árna Kristjáns-
sonar. Hávallaútgáfan 2002.
Vínarborg 26. júlí 1809
Kæri herra!Yður hefur sennilega skjátlast
er þér tölduð mig vera við góða
heilsu. – Hér hefir nú um skeið ríkt
hið mesta hörmungarástand, og vil
ég að þér vitið að ég hefi ekki síðan
4. maí verið fær um að koma nokkru
heilsteyptu verki frá mér, aðeins
brotum.
Atburðirnir að undanförnu hafa
hrellt mig á líkama og sál. Enn er
mér það til meins að hafa ekki fengið
að njóta þeirrar sælu að dvelja í
sveitinni í sumar, sem er mér alveg
ómissandi nauðsyn.