Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2006, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 2006 19
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Matur setur jafnan svip sinn ájólahátíðina í miklum mæli og
þótt matreiðslubækur blandi sér
alla jafna ekki í jólabókabaráttuna í
sama mæli ber engu að síður alltaf
eitthvað á þeim, má sem dæmi nefna
dvöl Eftirrétta úr Hagkaupsbóka-
flokknum á metsölulistum undan-
farið. Matreiðslubók íslenska lýð-
veldisins eftir þá Eyjólf Elíasson og
Elías Einarsson er þá bók sem fer
einkar vel á að hafi átt útgáfudag í
desember, þeim mánuði þar sem
fullveldisdeginum er fagnað. En
Matreiðslubók íslenska lýðveldis-
ins, sem Sögur útgáfan gefur út,
geymir úrval rétta sem bornir hafa
verið fram í boði íslenska lýðveld-
isins, úr veislum sem haldnar hafa
verið til heiðurs þjóðhöfðingjum,
ráðherrum og fleiri stórmennum,
auk hátíðarmatseðlanna sem Erla
Sveinbjörnsdóttir sem þjónaði í
opinberum veislum um árabil safn-
aði samviskusamlega saman. Af allt
öðrum meiði er síðan kryddbók
Magnúsar Jónssonar, Ræktað
kryddað kokkað, sem kemur út hjá
Ritskinnu, en þar er fjallað um
ræktun kryddjurta, notkun þeirra
og uppskriftir gefnar.




Ævisögur og frásagnir af raun-verulegum atburðum eru
jafnan drjúgur hluti jólabókaflóðs-
ins og er þetta
árið engin und-
antekning frá
þeirri reglu.
Meðal þeirra sem
segja sögu sína
að þessu sinni er
Kristján Ósk-
arsson í hinni
ævintýralegu
Captain Osk-
arsson, sem kem-
ur út hjá Sögum útgáfunni, en þar
segir frá heimshornaflakki kappans
og áralöngum siglingum um heims-
ins höf. Allt annar svipur er hins
vegar á minningum Ásgeirs Péturs-
sonar, Haustlitir – minningaþættir
eftir Ásgeir Pétursson, frá Al-
menna bókafélaginu, enda setja
stjórnmál sterkan svip á þá sögu,
þótt þar sé einnig að finna lýsingar á
aldafari og mannlífi frá því um miðja
síðustu öld. Mannlífslýsingar fyrri
tíma er einnig að finna í bók Svavars
Þórs Guðmundssonar, Þættir úr
sögu Bessastaðaskóla 1805–1846 –
af lektorum, brillistum og nonistum
sem út er gefin af Hólum. Þar leitast
höfundurinn við að varpa ljósi á dag-
legt líf skólapilta Bessastaðaskóla
og lærimeistara þeirra og nálgast
fyrir vikið þennan fornfræga skóla á
persónulegri hátt áður hefur verið
gert.




Fróðleikur af hinu margvísleg-asta tagi getur líka alltaf
reynst ánægjuleg lesning, jafnt fyrir
grúskara sem aðra. Þannig getur
hestaáhugafólk
örugglega gert
sér mat úr bók-
inni Litir ís-
lenska hestsins
eftir Friðþjóf
Þorkelsson, sem
kemur út hjá
Máli og menn-
ingu, enda er þar
leitast við að gefa
heildstætt yfirlit
yfir liti og litbrigði íslenska hrossa-
stofnsins. Veður og umhverfi sem
er bæði þýdd og samin af Unni
Ólafsdóttur veðurfræðingi og er
einnig gefin út af Máli og menningu,
ætti þá að geta höfðað til veður-
áhugamanna. En í bókinni er fjallað
um hinar ýmsu ásjónur veðursins á
myndrænan og aðgengilegan máta.
Jólabörn landsins, sem virðast í
ljósadýrðinni og skreytigleðinni
vera æði mörg, kynnu þá ekki síður
að hafa gaman af Sögu jólanna.
Bókin kemur út hjá útgáfunni Tind-
ur og er eftir Árna Björnsson þjóð-
háttafræðing, en þar er fjallað ít-
arlega um jólahátíðina fyrr og síðar,
bæði á Íslandi og annars staðar.
Bækur
Unnur Ólafsdóttir
Ásgeir Pétursson
Eftir Þormóð Dagsson
þorri@mbl.is
Töluvert hefur verið fjallað um vest-urferðir Íslendinga undir lok nítjándualdar og virðist vera ansi mikill áhugi áþessari sögu á meðal þjóðarinnar. Þetta
er óneitanlega merkileg saga og afar margþætt og
kemur inn á mörg svið. Eitt af þeim eru bók-
menntirnar, þ.e.a.s. hin vestur-íslenska bók-
menntaarfleifð. Íslandslag. Íslensk-kanadískar
bókmenntir frá 1870 til nútímans er nýtt safn
smásagna, ljóða og sögukafla úr bókmenntum eft-
ir Vestur-Íslendinga. Ritstjóri er Garðar Bald-
vinsson og skrifar hann ítarlegan formála þar sem
hann fjallar um fólksflutningana, tildrög, fram-
vindu, og helstu afleiðingar þeirra og svo eru bók-
menntaverkin kynnt og sett í bókmenntasögulegt
samhengi. Auk þess inniheldur bókin viðauka þar
sem getur að líta nánari upplýsingar um blaða-
útgáfu Íslendinga í Vesturheimi, samanburð-
arkönnun á Íslandi og Ameríku ásamt ólíkum
skýringum á vesturferðum, tungumál Vestur-
Íslendinga, mannfjöldaþróun á Íslandi meðan á
vesturferðum stóð og stiklur í bókmenntasögu Ís-
lands og Vestur-Íslendinga frá 1800.
Í formálanum kemur fram að ljóð á íslensku
birtust í nær öllum vestur-íslensku blöðunum allt
frá upphafi íslenskrar blaðaútgáfu þar árið 1877
en fyrsta ljóðabókin kemur svo út tíu árum seinna
og heitir hún Kvæði. Í þessum ljóðum er haldið í
íslenskar ljóðahefðir en einnig kveður við nýjan
tón eins. Það er mjög áhugavert að skoða þessi
ljóð og hvernig þau svo breytast með nýjum kyn-
slóðum. Í bókinni er teknir fyrir nítján vestur-
íslenskir höfundar í aldursröð þar sem Júlíana
Jónsdóttir (1838–1917) er fremst. Þá fylgir með
stuttlegt æviágrip hvers höfundar þar sem er
meðal annars gerð grein fyrir því hvernig viðkom-
andi höfundur lenti fyrir vestan haf. Aðrir höf-
undar eru Stephan G. Stephansson, Kristinn Stef-
ánsson, Undína, Káinn, Jónas A. Sigurðsson,
Jóhann Magnús Bjarnason, Sigurður Júlíus Jó-
hannesson, Grímur Grímsson, Bína Björns, Gísli
Jónsson, Guttormur J. Guttormsson, Þorsteinn Þ.
Þorsteinsson, Jakobína Johnson og Guðrún Helga
Finnsdóttir.
Þrír af síðustu fjórum höfundunum sem bókin
fjallar um eru afkomendur innflytjenda og yrkja á
ensku en bókin geymir íslenskar þýðingar af brot-
um úr þeirra verkum. Þessi kafli bókarinnar er
sérstaklega áhugverður og skemmtilegt að skoða
þessa yngri kynslóð vestur-íslenskra höfunda sem
flestir hafa búið alla sína tíð fyrir vestan haf.
Laura Goodman Salverson (1890–1970) fæddist
sem Lára Guðmundsdóttir í Winnipeg en for-
eldrar hennar fluttust þangað þremur árum fyrir
fæðingu hennar. Hún náði töluverðum vinsældum
í Kanada en hún varð fyrsti höfundurinn af ís-
lenskum uppruna sem skrifaði á ensku og jafn-
framt með þeim fyrstu til að skrifa um reynslu
innflytjanda á ensku. Í bókinni er að finna brot af
skáldsögu hennar The Viking Heart sem kom út
árið 1923.
William D. Valgardson (1939) er sömuleiðis
fæddur í Winnipeg og er með þekktari rithöf-
undum í Kanada. Í verkum sínum fjallar Valgar-
dson mikið um íslenskt efni, meðal annars um ör-
lög íslenskra innflytjenda eða afkomenda þeirra.
Nokkrar smásögur hans hafa verið þýddar á ís-
lensku og mætti þar nefna barnasöguna Thor
árið1994 og Stúlkan með Botticelli andlitið árið
2002.
David Arnason fæddist í Gimli í Manitoba en afi
hans og amma fluttust frá Íslandi til Kanada árið
1876. Hann hefur fengist mikið við ljóða- og smá-
sagnagerð en einnig hafa ýmis leikrit eftir hann
verið sett upp í Winnipeg. Þá hefur hann tekið
þátt í að ritstýra bókum um íslenska innflytjendur
og afkomendur þeirra.
Kristjana Gunnars (1948) er yngsti höfund-
urinn í bókinni en hún fluttist sextán ára gömul til
Bandaríkjanna ásamt foreldrum sínum. Fyrsta
ljóðabók hennar sem heitir Settlement Poems og
kom út árið 1980 fjallar um landnám Íslendinga í
Kanada á nítjándu öld. Auk þess hefur hún skrifað
smásögur og skáldsögur. Kristjönu er ekki síður
hugstætt að vera útlensk á Íslandi og kemur það
ósjaldan fram í skrifum hennar.
Íslandslag er lærdómsríkt safn skáldskapar á
landamærum tveggja heima. Bókin veitir jafn-
framt góða innsýn í hugarheim innflytjenda; ís-
lenskra, vestur-íslenskra og annarra.
Bókmenntir innflytjenda
» Íslandslag er lærdómsríkt
safn skáldskapar á landamær-
um tveggja heima. Bókin veitir
jafnframt góða innsýn í hug-
arheim innflytjenda; íslenskra,
vestur-íslenskra og annarra.
ERINDI
Eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
T
veir mest seldu höfundar síðustu ára
eru báðir Bandaríkjamenn og
skrifa spennusögur, en þá er eig-
inlega upp talið það sem þeir eiga
sameiginlegt. Annar þeirra, Dan
Brown, er rétt rúmlega fertugur og
sló í gegn fyrir þremur árum með fjórðu skáld-
sögu sinni, Da Vinci lykillinn, sem selst hefur í um
70 milljón eintökum. Hinn, Stephen King, hefur
verið lengur að, kominn undir sextugt, en hefur
selt býsna vel af bókum á lífsleiðinni og alls um 38
milljónir eintaka á tíunda áratugnum. Fyrir stuttu
komu út á íslensku tvær bækur þeirra Browns og
Kings, hringur Tankados eftir Brown og Gemsinn
eftir Stephen King, en í báðum bókunum er tölvu-
ormur í aðalhlutverki.
Ákveðin formúla
Bækur Dans Browns bera það með sér að hann
hefur komið sér upp ákveðinni formúlu sem skilar
æsilegum metsölubókum; hver bók byggist að ein-
hverju leyti á umdeildri staðreynd eða tilgátu,
saklausum vegfaranda sem lendir í hringiðu átaka
og fjársjóðsleit og síðan gáfuðu glæsikvendi sem
heillar söguhetjuna (eða er hún) og leysir vanda-
málið í samráði við hann.
Í Hring Tankados segir frá TRANSLTR, of-
urtölvu þjóðaröryggisráðs Bandaríkjanna sem
sett hefur verið upp til að lesa dulritaðan póst
hryðjuverkamanna, slíkt apparat má vitanlega
einnig nota til að lesa tölvupóst almennt. Fyrrver-
andi starfsmaður ráðsins, forritari, er ekki sáttur
við þá skerðingu á persónufrelsi sem honum þykir
blasa við, laumar inn í tölvuna ormi sem læsir
henni fyrir utanaðkomandi og hótar að selja lyk-
ilinn að orminum hæstbjóðanda. Það er svo til að
gera flækjuna snúnari að á fyrstu síðu bókarinnar
deyr þessi forritari og eltingarleikur söguhetj-
anna, dulritunarfræðingsins Susan Fletcher og
Davids Beckers tungumálasérfræðings, snýst því
um vísbendingar sem forritarinn skildi eftir sig á
meðan hann var lifandi og á dauðastundinni.
Yfirnáttúrleg spenna
Þótt Stephen King skrifi títt bækur sem kalla má
spennubækur er hann gefnari fyrir yfirnáttúrleg
fyrirbæri en Brown og flestar bækur hans má
flokka sem hryllingssögur, allt frá því fysta bók
hans, Carrie, kom út fyrir rúmum þrjátíu árum.
King hefur notið mikillar hylli fyrir bækur sínar
að segja alla tíð og haft mikil áhrif á þróun hryll-
ingssögunnar vestan hafs sem sjá má stað í þess-
lags kvikmyndum og bókum.
Líkt og Brown hefur King sínar formúlur sem
hann endurnýtir, en ólíkt Brown eru formúlurnar
fleiri, enda hefur King skrifað lengur og er um-
talsvert afkastameiri. Gemsinn hefst ósköp sak-
leysislega þar sem söguhetjan Clayton Riddell
gengur eftir götu í Boston síðdegis haustdag einn
glaður í sinni enda nýbúinn að gera hagstæðan út-
gáfusamning. Skyndilega fer fólk í kringum hann
að haga sér sérkennilega svo ekki sé meira sagt,
fyllist óstjórnlegu morðæði. Riddell áttar sig
snemma á því að farsímum er um að kenna – þeir
sem voru með farsíma við eyrað heyrðu hljóð sem
breytti þeim í ófreskjur, drápsvélar, og ekki bætti
úr skák að allir þeir sem ekki voru með farsímann
uppi á þessu augnabliki grípa þegar til hans til að
hringja í yfirvöld eða sína nánustu með skelfileg-
um afleiðingum. Riddell áttar sig snemma á því
hvað er á seyði og heldur af stað í norðurátt á
flótta frá skelfingunni og í leit að syni sínum.
Eins og getið er hefur Stepehn King verið iðinn
við að nefna ýmsa fyrirrennara sína á hryllings-
sagnasviðinu sem fyrirmyndir sínar og áhrifa-
valda og í Gemsanum má finna ýmis kunnugleg
minni; friðsæll heimur breytist í martraðarkennt
helvíti þar sem hópur heilbrigðra flýr undan
morðóðum mannlegum ófreskjum – dæmigerð
zombie-saga, ekki satt. Það sem er nýtt í sögunni
er að farsímatækni er notuð til að breiða út smitið,
tölvuorminn sem leggst á mannsheila, en ekki bit
eins og annars er algengast í zombie-sögum.
King er mikil húmoristi eins og sjá má til að
mynda á blaðsíðu 204 þar sem hann nefnir Cro-
nenberg-myndina Scanners: „Eða láta höfuðin á
okkur springa í loft upp,“ sagði Alice. Rödd henn-
ar skalf. „Ég sá það í gamalli bíómynd einu sinni.“
Þeir sem muna Scanners muna kannski eftir því
að í myndinni getur söguhetjan, Cameron Vale,
sem er umrenningur líkt og leiðtogi hóps síma-
brjálæðinganna, sem einmitt er kallaður Umrenn-
ingur í bókinni, tengst tölvukerfi í gegnum al-
menningssíma með hugarorkunni einni saman.
Missannfærandi spennusögur
Enginn gerir kröfur til þess að spennusögur séu
sannar, en margir vilja gjarnan að þær séu sann-
færandi. Tæknigrunnur Hrings Tankados er og
sannfærandi svo langt sem hann nær, en tölvu-
fróðir hrista hausinn yfir mörgu þótt ekki skipti
það máli fyrir framvindu sögunnar (aðrir geta svo
hrist hausinn yfir því hvað hetjurnar eru tregar
þegar allt kemur til alls, en það er annað mál).
Stephen King hefur aldrei haldið því fram að
bækur hans séu sagnfræðilegar, hann skrifar æv-
intýrabækur þar sem náttúrulögmál lúta sögunni.
Grunnþemað í Gemsum er einmitt þannig smíðað
– það er vitanlega della að hægt sé að „endur-
forrita“ mannsheilann með hljóðmerki og hegðun
„ormsins“ er ótrúverðug svo ekki sé meira sagt.
Það er þó aukaatriði – hér er komin dæmigerð
hryllingssaga með dæmigerðum söguþræði, en
óneitanlega kemur endirinn á óvart.
Hryllilegt ormafár
Bandarísku rithöfundarnir Dan Brown og
Stephen King eru með mestu metsöluhöfundum
okkar tíma, hafa selt tugmilljónir bóka. Sá fyrr-
nefndi hefur náð ótrúlegum árangri með sínar
spennusögur frá því sú fyrsta kom út fyrir átta
árum, en sá síðarnefndi, sem hefur verið mun
lengur að, heldur sig yfirleitt við hryllinginn.
Þeir eru báðir á ormaslóðum í nýtútkomnum
bókum. Dan Brown notar tölvuorm sem spennu-
gjafa í bókinni Hringur Tankados, en í bókinni
Gemsar eftir Stephen King er það eins konar
heilaormur þótt upprunninn sé í tölvu.
AP
Stephen King King er alla jafna gefinn fyrir
ónáttúrleg fyrirbæri, en hefur líka gaman af að
gæða dauða hversdagslega hluti illvígu lífi.
Reuters
Dan Brown Brown er alla jafna gefinn fyrir
náttúrleg fyrirbæri, þó hann hafi nýtt sér gamla
draugasögu í síðustu metsölubók.