Morgunblaðið - 13.03.2006, Blaðsíða 14

14 MÁNUDAGUR 13. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
SLOBODAN Milosevic, fyrrverandi
forseti Júgóslavíu, var kallaður
„slátrarinn á Balkanskaga“. Litið var
á hann sem holdtekju þjóðern-
ishyggju sem keyrði gersamlega um
þverbak og olli miklum blóðsúthell-
ingum í þessum heimshluta eftir lok
kalda stríðsins.
Milosevic hefur verið lýst sem blóð-
hundi og ófreskju í mannsmynd.
Hann varð fyrsti fyrrverandi þjóð-
höfðinginn til að verða ákærður og
leiddur fyrir alþjóðlegan rétt, sak-
aður um þjóðarmorð, stríðsglæpi og
glæpi gegn mannkyninu. Hann átti
lífstíðarfangelsisdóm yfir höfði sér.
Ef einhver einn maður átti sök á
hörmungunum, sem dundu yfir íbúa
Balkanskaga, var það Milosevic.
Hann hratt af stað fjórum styrjöldum
á þessu svæði – mannskæðustu átök-
um í Evrópu eftir síðari heimsstyrj-
öld.
Átökin kostuðu um 200.000 manns
lífið og nær þrjár milljónir manna
misstu heimili sín. Serbar töpuðu öll-
um stríðunum og efnahagur landsins
hökti á heljarþröm.
Litlaus en metnaðarfullur
flokksgæðingur
Milosevic fæddist 20. ágúst 1941 í
bænum Pozarevac í Austur-Serbíu.
Faðir hans var prestur í rétttrún-
aðarkirkjunni og fyrirfór sér þegar
sonurinn var um tvítugt. Móðirin
stytti sér aldur um áratug síðar.
Milosevic lauk lögfræðiprófi við
Belgrad-háskóla en átti frama sinn að
þakka kraftmiklum leiðtoga í komm-
únistaflokknum, Ivan Stambulic, sem
gerði Milosevic að bankastjóra mik-
ilvægustu lánastofnunar Júgóslavíu á
þeim tíma. Árið 1984 varð Milosevic
arftaki Stambulic þegar hann tók við
formannsembættinu í flokksdeildinni
í Belgrad en Stambulic varð forseti
Serbíu. Milosevic hóf umsvifalaust að
koma mönnum sínum fyrir í lyk-
ilstöðum, m.a. hjá fjölmiðlum.
Þeir sem kynntust Milosevic á
þessum árum lýstu honum sem ákaf-
lega litlausum flokksgæðingi og „fyr-
irmyndarkommúnista“. Hann var á
hinn bóginn metnaðarfullur og sá
tækifæri bjóðast í valdatómarúminu
sem myndaðist eftir dauða Títós mar-
skálks, leiðtoga Júgóslavíu 1945–80.
Milosevic áttaði sig á að komm-
únisminn í Evrópu var að veslast upp
og ákvað að vera fljótur til. Hann
gerðist ákafur talsmaður serb-
neskrar þjóðernishyggju og notaði
hana sem stiga til að komast til æðstu
metorða.
Milosevic tók við forystunni í Serb-
íu með því að ráðast skyndilega aftan
að velgerðarmanni sínum, Stambulic,
og velta honum úr forsetastóli árið
1989. Hann afnam sjálfstjórnarrétt-
indi Kosovo-héraðs og kynti undir
serbneskri þjóðrembu þegar gamla
Júgóslavía leystist upp árið 1991.
Sem forseti Serbíu og síðar Júgó-
slavíu, sambandsríkis Serbíu og
Svartfjallalands, þótti Milosevic
kænn leiðtogi sem notaði ríkisfjöl-
miðlana til að ýta undir þjóðrembu og
bæla niður andóf. Hann stjórnaði
með harðri hendi ásamt konu sinni,
Miru Markovic.
Eftir stríðin í Króatíu, Bosníu og
Slóveníu, þjóðernishreinsanir Serba í
Kosovo og ellefu vikna loftárásir Atl-
antshafsbandalagsins 1999 fengu
flestir íbúar Júgóslavíu sig fullsadda
á Milosevic.
Hann bauð sig fram í forsetakosn-
ingum í Júgóslavíu í september 2000
en beið ósigur fyrir leiðtoga stjórn-
arandstöðunnar, Vojislav Kostunica.
Þegar kjörstjórnin vildi nýjar kosn-
ingar hófust verkföll og fjölmenn
götumótmæli víða í Serbíu. Mótmæl-
in náðu hámarki 5. október sama ár
þegar stjórnarandstæðingar náðu
þinghúsinu í Belgrad og höf-
uðstöðvum ríkissjónvarpsins á sitt
vald. Milosevic og eiginkona hans
flúðu og hann sagði af sér 7. október.
Engin iðrunarmerki
Hálfu ári síðar var Milosevic hand-
tekinn á heimili sínu í Belgrad vegna
ásakana um að hann hefði misnotað
völd sín og opinbera sjóði. Hann var
síðan framseldur til stríðsglæpadóm-
stóls Sameinuðu þjóðanna í Haag 28.
júní 2001. Réttarhöld í máli hans hóf-
ust 12. febrúar 2002.
Ákæruatriðin gegn Milosevic voru
alls 66. Þau tengdust í fyrsta lagi
stríðinu í Króatíu 1991–1992, tilraun
til þjóðarmorðs í Bosníu á árunum
1992–1995 og ódæðisverkum í Kosovo
1998–1999.
Um helmingur ákæruatriðanna
tengdist stríðinu í Króatíu. Eru her-
sveitir sem lutu stjórn Milosevic í
ákæruskjölum sagðar hafa myrt
hundruð óbreyttra borgara og hrakið
170.000 Króata og aðra, sem ekki
voru af serbnesku bergi brotnir, frá
heimaslóðum sínum í Króatíu.
Í stríðinu í Bosníu voru um 8.000
múslímar myrtir með köldu blóði í
bænum Srebrenica í austurhluta
Bosníu. Milosevic var sakaður um
þjóðarmorð fyrir þátt sinn í skipu-
lagningu og undirbúningi þessara at-
burða, og er þetta alvarlegasta ákær-
an á hendur honum.
Milosevic er ennfremur sakaður
um að bera ábyrgð á umsátrinu um
Sarajevo, sem stóð samfleytt í þrjú
ár, en þar skutu serbneskar leyni-
skyttur þúsundir barna, kvenna og
aldraðra.
Þá var Milosevic sakaður um að
hafa skipað hersveitum Serba að
berja niður andspyrnu Kosovo-
Albana á árunum 1998–1999 með öll-
um ráðum. Meira en milljón manna
var hrakin frá heimilum sínum. Þús-
undir manna voru myrtar í ódæð-
isverkum víðs vegar um héraðið.
Milosevic neitaði sök og sýndi eng-
in iðrunarmerki. „Ég er stoltur af öllu
sem ég gerði til að verja land mitt og
þjóð mína,“ sagði hann í sjónvarps-
viðtali árið 2001. „Allar ákvarðanir
mínar voru löglegar, samræmdust
stjórnarskránni og byggðust á rétt-
inum til sjálfsvarnar.“
„Slátrarinn“ sem tapaði öllum Balkanstríðunum
Albanskt flóttafólk á leið til Makedóníu eftir að hafa verið hrakið frá Kosovo-héraði í mars 1999.
Reuters
Slobodan Milosevic veifar til stuðningsmanna sinna eftir að hann sór emb-
ættiseið forseta Júgóslavíu í júlí 1997.
’Hann gerðist ákafurtalsmaður serbneskrar
þjóðernishyggju og not-
aði hana sem stiga til að
komast til æðstu met-
orða.‘
CARLA Del Ponte, aðalsaksóknari
stríðsglæpadómstóls Sameinuðu
þjóðanna í Haag, sagði í gær að
ásakanir um að eitrað hefði verið
fyrir Slobodan Milosevic, fyrrver-
andi forseta Júgóslavíu, byggðust
aðeins á sögusögnum. Lögfræðileg-
ur ráðgjafi Milosevic sagði hann
hafa skrifað bréf daginn áður en
hann dó þar sem hann kvaðst ótt-
ast að eitrað hefði verið fyrir sig.
Saksóknarinn kvaðst ekki geta
útilokað að Milosevic hefði fyrirfar-
ið sér en bætti við að ekki væri
hægt að fullyrða neitt fyrr en nið-
urstöður krufningar lægju fyrir.
Del Ponte sagði að það væri
„mikil synd fyrir réttlætið“ að Mil-
osevic skyldi hafa dáið áður en
réttarhöldunum lyki, þannig að
dómur yrði ekki kveðinn upp í máli
hans. „Dauði hans sviptir fórnar-
lömbin því réttlæti sem þau þurfa
og verðskulda,“ sagði hún. Sak-
sóknarinn bætti við að eftir dauða
Milosevic væri enn brýnna en áður
að fyrrverandi leiðtogar Bosníu-
Serba – Ratko Mladic og Radovan
Karadzic – yrðu handteknir og
framseldir til Haag fyrir stríðs-
glæpi.
Óskaði eftir vernd Rússa
Skömmu eftir blaðamannafund
Del Ponte sagði lögfræðilegur ráð-
gjafi Milosevic, Zdenko Tomanovic,
að forsetinn fyrrverandi hefði
skrifað rússneska utanríkisráðu-
neytinu bréf á föstudag til að óska
eftir „vernd“ Rússa þar sem hann
óttaðist að eitrað hefði verið fyrir
sig.
„Hann sagði: Þeir vilja eitra fyr-
ir mig. Ég hef miklar áhyggjur af
þessu,“ hafði Tomanovic eftir Mil-
osevic. „Í bréfinu skrifaði hann um
læknisskýrslu sem hann fékk og
sýndi að í blóði hans væru sterk lyf
sem eru aðeins notuð við holdsveiki
eða berklum.“ Tomanovic sagði
Milosevic hafa afhent honum bréfið
á föstudag, daginn áður en hann
lést, og beðið hann að afhenda það
rússneska sendiráðinu með beiðni
um að það yrði sent utanríkisráðu-
neytinu í Moskvu.
Dómstólnum kennt um
Fjölskylda Milosevic sakaði dóm-
arana í Haag um að hafa valdið
dauða hans. Borislav Milosevic,
bróðir Milocevic, sagði að dómar-
arnir hefðu orðið honum að bana
með því að synja beiðni hans í síð-
asta mánuði um að fá að fara til
Moskvu í læknismeðferð. Læknar
frá Rússlandi, Frakklandi og Serb-
íu, sem skoðuðu Milosevic í byrjun
nóvember, hefðu komist að þeirri
niðurstöðu að ástand hans væri
lífshættulegt og að hann þyrfti taf-
arlausa meðferð.
Dómararnir synjuðu beiðninni af
ótta við að Milosevic myndi ekki
fara aftur til Haag þótt rússnesk
stjórnvöld hefðu lofað að senda
hann þangað eftir meðferðina.
Dómararnir sögðu að rússneskir
læknar gætu komið til Haag til að
lækna hann.
Milosevic hafði verið með of há-
an blóðþrýsting og hjartakvilla í
mörg ár. Talsmaður dómstólsins
sagði að ástand Milosevic hefði
versnað vegna streitu eftir að rétt-
arhöldin hófust, einkum vegna þess
að hann hefði viljað verja sig sjálf-
ur.
Fjölmiðlar í Serbíu kenndu dóm-
stól Sameinuðu þjóðanna um dauða
Milosevic.
„Dómstóllinn í Haag varð Milos-
evic að bana,“ sagði í forsíðufyr-
irsögnum tveggja serbneskra
blaða, Press og Glas Javnosti.
„Myrtur,“ sagði annað serbneskt
dagblað, Kurir, sem byggði fréttina
á viðtali við serbneskan lækni sem
skoðaði Milosevic í nóvember.
Áfall fyrir dómstólinn
Leiðtogar vestrænna ríkja sögð-
ust vona að dauði Milosevic yrði til
þess að sættir næðust milli þjóð-
anna á Balkanskaga. Aðrir óttuðust
að litið yrði á Milosevic sem písl-
arvott og dauði hans efldi þjóðern-
issinna sem eru enn áhrifamiklir í
Serbíu og serbneska hluta Bosníu.
Jon Silverman, fréttaskýrandi
breska ríkisútvarpsins, BBC, sagði
að dauði Milosevic væri mikið áfall
fyrir dómstólinn í Haag og vekti
ýmsar spurningar sem gætu valdið
honum álitshnekki. Hann varpaði
til að mynda fram þeirri spurningu
hvort það hefðu verið mistök hjá
dómstólnum að taka allar ákær-
urnar á hendur Milosevic fyrir í
einum réttarhöldum í stað þess að
skipta þeim og rétta sérstaklega
um ákærurnar sem tengjast stríðs-
glæpunum í Kosovo. Útkoman
hefði ekki getað orðið verri fyrir
dómstólinn og fórnarlömb stríðs-
glæpanna – engin dómsniðurstaða
eftir fjögurra ára réttarhöld.
Óttaðist að
eitrað hefði
verið fyrir sig
Fjölskylda Slobodans Milosevic kennir
dómurum í Haag um dauða hans
Reuters
Stuðningskona Slobodans Milosevic við mynd af honum á veggspjaldi í Bel-
grad eftir að skýrt var frá því að hann hefði fundist látinn í klefa sínum í
fangelsi stríðsglæpadómstóls Sameinuðu þjóðanna í Haag á laugardag.
Eftir Boga Þór Arason
bogi@mbl.is