Morgunblaðið - 21.02.2007, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 21. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
ÞAÐ er oft fróðlegt að fylgjast með
umræðunni um hvað má og hvað má
ekki. Sérstaklega á þetta við þegar
um er að ræða hækkun á kostnaði
heimilanna. Nú þegar við erum að
fá inn um bréfalúguna „Álagningu
fasteignagjalda 2007“, þá trúi ég að
það séu margir sem sjá hvað þessi
kostnaðarliður hefur hækkað mikið.
Í það minnsta á það við hjá okkur í
Hafnarfirði.
Fróðlegt væri að
fá að heyra um
þróunina í fleiri
sveitarfélögum.
Því miður hef
ég ekki haldið því
til haga hvað við
höfum þurft að
greiða til bæj-
arins í formi fast-
eignagjalda ár-
lega í þau 45 ár
sem við hjónin höfum búið á sama
stað. En við skoðun fasteignaseðla
síðustu ára kom í ljós að þessi
kostnaðarliður hefur næstum tvö-
faldast á nokkrum árum. Fast-
eignagjöldin sem við þurftum að
greiða fyrir árið 2000 voru 109.243
kr., en í ár er þessi upphæð 216.071
kr. Þarna er um að ræða aukin út-
gjöld vegna sömu eignar þar sem
ekkert hefur breyst, aðeins hækkað
fasteignamat. Þetta gerir tæplega
98% hækkun. Er einhver annar
kostnaður heimilanna með meiri
hækkun?
Fasteignagjöld hækka en hiti
og rafmagn lækka
Í þau rúmu 45 ár sem við höfum bú-
ið hér á sama stað hef ég haldið til
haga upplýsingum um kostnað,
ásamt magni af olíu/heitu vatni og
kw. rafmagns. Árið 1962, sem var
fyrsta heila ár okkar í húsinu, var
kostnaður vegna h+r rúm 8% af
brúttótekjum okkar. Þar af var ol-
ían 85% og rafmagnið 15%. Þá var
rafmagnsnotkunin í kw. aðeins 60%
af því sem var á síðasta ári.
Á þessu tímabili hefur kostnaður
h+r lækkað mikið. Þar var hitaveit-
an mikil búbót, en þar á móti kemur
að húsnæðið hefur stækkað. Það er
kominn bílskúr og sólstofa, hvor-
tveggja er með hita og rafmagni og
þar fyrir utan er kominn hiti í inn-
keyrsluna. Í dag er þetta 30%
stærra húsnæði, en kostnaðurinn
aðeins lítill hluti af upphaflegu
verði.
Á síðustu árum hafa fast-
eignagjöldin verið á mikilli siglingu
uppávið eins og meðfylgjandi sam-
anburður ber með sér. Hér er sam-
anburður þar sem notaðar eru raun-
tölur hvers árs. Þar rokkar h+r
aðeins til eftir því hvernig aflestur
er, sem tekinn er einu sinni á ári.
Sveitarfélögin hafa á und-
anförnum árum verið að kvarta og
kveina vegna þess að Ríkið hafi
hlunnfarið þau með yfirtöku grunn-
skólans og því sé það réttlætanlegt
að hækka fasteignagjöldin eins og
raunin er. En nú er nóg komið. Ég
tala nú ekki um fyrir okkur ellilíf-
eyrisþega.
SIGURÐUR HALLGRÍMSSON,
formaður Félags eldri borgara í
Hafnarfirði.
Hverjir mega hækka
álögur á almenning?
Frá Sigurði Hallgrímssyni:
Sigurður
Hallgrímsson
NÚ HEFIR flotið upp ein-
kennilegt mál er varðar meinta
illa meðferð á drengjum sem
sendir voru til dvalar í Breiðavík á
seinni hluta seinustu aldar. Menn
hafa lýst forstöðumanninum Þór-
halli heitnum Hálfdánarsyni sem
hinum versta hrotta og illmenni
og jafnframt hefir því verið haldið
fram að hann hafi verið ómennt-
aður sjómaður. Þórhallur útskrif-
aðist úr Stýrimannaskólanum vor-
ið 1949, seinna var hann
stýrimaður og skipstjóri á fiski-
skipum. Yfirmenn á skipum eru
menntaðir til að gefa skipanir og
hlýða án skilyrða. Á þeim árum
sem Breiðavíkurheimilið var stofn-
að var orðið til í sálfræðinni nokk-
uð sem kallað var hugræn atferl-
ismeðferð. Vísindamenn úti í
hinum stóra heimi höfðu gert til-
raunir á m.a. rottum, hundum og
öpum. Með refsingu eða umbun
(verðlaunum) var hægt að stjórna
hegðun þessara dýrategunda.
Þessar aðferðir voru svo yf-
irfærðar á menn. Hámarki náðu
æfingarnar hér á landi þegar
heilbrigðisyfirvöld keyptu raf-
magnsstól sem átti að nota til að
lækna menn af drykkjusýki.
Undir stólnum var háspennukefli
og var jarðsambandið tengt við
setuna en póllinn í mál, sem sett-
ur var í whiskysopi. Sjúkling-
urinn var settur í stólinn og boð-
ið að drekka. Við það að málið
snerti varirnar fékk hann heift-
arlegt rafstuð, en minningin um
það átti að lækna sýkina. Áslákur
togarakarl átti metið, reyndi 36
sinnum. Ekki virðist þetta hafa
læknað Láka því í minning-
argrein í Mogganum fyrir nokkr-
um árum fékk hann mikið hrós
fyrir ósérhlífni við að gera SÁÁ
að veruleika. Venjulegir kenn-
arar eru örmagna eftir að hafa
fengist við óróaunglinga í nokkra
klukkutíma og ósanngjarnt að
vega að látnum manni sem var að
vinna sitt starf með þeim aðferð-
um sem taldar voru bestar á þess-
um árum. Sjálfsagt er að greiða
bætur fyrir þessi mistök. Sett var
fram krafa um að farin væri hin
s.k. norska leið þar sem börnum
af upptökuheimilum voru greiddar
3 milljónir vegna þess sem þeim
var gert. Þegar sú upphæð er
krufin virðist ekki mikið hafa
gerst þarna því 200 þúsund með
vöxtum og vaxtavöxtum eru u.þ.b.
3 milljónir eftir 40 ár. Eitt er það
sem rýrir frásögn drengjanna, það
er að dr. Símon Jóh. Ágústsson
hafi legið í fylliríi þá daga sem
hann dvaldi í Breiðavík á hverju
vori.
GESTUR GUNNARSSON,
Flókagötu 8, Reykjavík.
Breiðavík
Frá Gesti Gunnarssyni:
VIÐSKIPTALÍFIÐ á Íslandi er bú-
ið að missa þolinmæðina gagnvart ís-
lensku krónunni. Þetta kom skýrt
fram í máli Erlendar Hjaltasonar,
formanns Viðskiptaráðs, á aðalfundi
ráðsins fyrir skömmu. Í annars góðri
ræðu formannsins greip hann þó til
þess ráðs að vísa í reglugerð Evr-
ópusambandsins sem dæmi um hve
við Íslendingar værum samt betur
sett utan ESB. Stigadæmið sem for-
maðurinn nefndi
er þó langt frá
sannleikanum og
dæmi um gróu-
sögu sem er mikil
rangtúlkun á
reglugerð ESB.
Þess má einnig
geta að þessi
reglugerð hefur
verið í gildi hér á
Íslandi frá árinu 2001 í gegnum
EES-samninginn!
Reglugerðin sem Erlendur vísar
til fjallar um öryggi og heilsu á
vinnustöðum. Þar er á einum stað
vísað til vinnu starfsmanna í mikilli
hæð og einungis sagt að gæta eigi
ýtrustu varkárni varðandi slíka
vinnu. Ekkert í reglugerðinni segir
að húsverðir megi ekki nota stiga
enda væri slíkt fáránlegt. Það virðist
vera vinsælt meðal andstæðinga
ESB að búa til slíkar gróusögur,
væntanlega í því skyni að skapa ein-
hvers konar grýlu úr sambandinu
sem ætlað er óupplýstu fólki til
skemmtunar.
Þótt menn hafi efasemdir um sam-
starf Evrópuþjóða, eins og það birt-
ist í ESB, þjónar það varla málstað
þeirra að breiða út rangtúlkanir á
löggjöf sem snertir réttindi og skyld-
ur fólks á vinnumarkaði hér á landi.
Það væri miklu nær að við gengjum í
Evrópusambandið og gætum þá haft
áhrif á þá EES-löggjöf sem tekin er
upp hér á landi. Það gerum við að
mjög takmörkuðu leyti í dag og þar
er verk að vinna. Þess vegna segi ég
við Erlend og félaga hans í Við-
skiptaráðinu að hætti Spaugstofu-
manna; yfir til þín Erlendur!
ANDRÉS PÉTURSSON,
formaður Evrópusamtakanna.
Yfir til þín Erlendur!
Frá Andrési Péturssyni:
Andrés Pétursson
KETTIR, einkum svartir og grá-
ir, hafa í aldanna rás verið tengdir
göldrum og myrkum öflum. Gömul
er sú trú að djöflar og nornir um-
breyti sér í ketti við hentugleika,
allt að níu sinnum í samræmi við
þá þjóðtrú að kötturinn eigi sér níu
líf. Fleiri óvættum er eignuð þessi
náttúra, í íslenskum þjóðsögum eru
það gjarnan uppvakningar, magn-
aðir upp af galdramönnum, sem
hafa þá getu að um-
breyta sér í ketti,
einkum gráa. Draug-
ar, djöflar og galdra-
lýður eru ekki einu
yfirnáttúrlegu
myrkraverurnar sem
kettir hafa verið
bendlaðir við. Aðrar
eru þær verur í
þjóðtrú okkar sem
tengjast kettinum,
enda einnig af katt-
arætt, þ.e. skoffín,
finngálkn og urð-
arkettir.
Ástæður þess að
kötturinn er samsamaður þessum
óvættum tengjast eflaust nátt-
úrulegum eiginleikum skepnunnar.
Kötturinn er að eðlisfari næturdýr
og hefur meðfædda eiginleika til að
bjarga sér í náttmyrkri en næturn-
ar eru einmitt tími yfirnáttúrlegra
myrkraafla. Hljóðlaust læðist kött-
urinn í myrkrinu að bráðinni og
hremmir hana með kjafti og klóm.
Þar er enga miskunn að finna.
En af þessum ástæðum hafa
kettir oft á tíðum þurft að sæta af-
ar harðri og ósanngjarnri meðferð.
Sá siður þekktist víða í Evrópu
fyrr á öldum að pynta ketti og
drepa við ýmis tækifæri. Þar sem
kötturinn var talinn fulltrúi hins
illa, var á táknrænan hátt verið að
útrýma þessum öflum með drápi
hans. Í Þýskalandi fyrr á öldum
var köttum varpað ofan úr kirkju-
turnum og barst siðurinn þaðan að
einhverju leyti til Danmerkur.
Þarna virðist sem fólk hafi á tákn-
rænan hátt verið að líkja eftir falli
Lúsífers ofan af himnum niður í hið
neðra, með köttinn enn og aftur í
hlutverki hins illa. Í skosku hálönd-
unum voru á 17. öld haldnar sam-
komur þar sem menn pyntuðu og
brenndu ketti í þeim tilgangi að
öðlast skyggnigáfu sem kettir voru
taldir búa yfir. Á Eystrasalts-
strönd gamla Prússlands var sums
staðar litið á köttinn sem tákn
vetrar og myrkurs. Á vorhátíðum
var hann því rekinn burt með
gauragangi og látum í þeim til-
gangi að hleypa að sól og sumri.
Kattardráp gat líka verið norna-
dráp eða a. m. k. táknrænt fyrir
það sbr. málsháttinn „með illu skal
illt út reka“.
Enda var það ekki aðeins svo að
nornir og galdramenn væru brennd
til bana því Frakkar og Þjóðverjar
vörpuðu köttum á brennur sem
haldnar voru um sum-
arsólstöður og á pásk-
um en þetta voru tímar
sem nornir voru sagð-
ar á ferli að næturlagi.
En nornir voru einnig
sagðar á sveimi í byrj-
un lönguföstu sem nú
er senn að hefjast og
þar kemur einmitt
tengingin við þann
gamla sið „að slá kött-
inn úr tunnunni“ sem
var einn af þessum
mörgu grimmilegu
leikjum fyrri tíma er
snerust um pyntingar
og dráp á köttum.
Þessi siður þekkist frá því í byrj-
un 16. aldar, líklega er hann eldri.
Hingað til lands barst hann frá
Danmörku á seinni hluta 19. aldar
en þangað er talið að siðurinn hafi
borist á 16. öld með hollenskum
bændum er þangað fluttu.
Í fyrstu mun hafa verið lifandi
köttur í tunnunni en dæmi þekkj-
ast um það í Danmörku allt til
enda 19. aldar. Í samræmi við fyrr-
nefndar kattarpyntingar er hætt
við að ekki hafi allir kettir lifað af
þá raun. Hingað barst siðurinn frá
Danmörku á seinni hluta 19. aldar
og þekktist á tímabili í helstu
kaupstöðum landsins. Þessi siður
var þó víðast hvar ekki langlífur
nema á Akureyri þar sem hann lifir
enn góðu lífi. Í höfuðstaðnum var
siðurinn síðan endurvakinn á ní-
unda áratug síðustu aldar og er
enn vel viðhaldið. Hérlendis þekkt-
ist aldrei að hafa lifandi kött í
tunnunni, en dæmi er um að dauð-
ur köttur eða dauður hrafn hafi
verið notaður við þessa iðju. Eins
og flestir vita er nú annar farmur í
tunnunni en áður var. Núna er
tunnan fyllt af sælgæti, þó siðurinn
haldi sínu gamla nafni er tilgang-
urinn annar og í samræmi við
breytta tíma þ.e. neysluæði nú-
tímans. En hver veit nema nornir
nútímans birtist í mynd offitu og
ofneyslu sykurs svo kannski er
breytingin ekki svo mikil eftir allt
saman. En það er önnur saga og
síst betri.
Að slá köttinn
úr tunnunni
Hrefna Sigríður Bjartmars-
dóttir fjallar um þann sið að slá
köttinn úr tunnunni í tilefni
öskudagsins
»Kattardráp gat líkaverið nornadráp eða
a.m.k. táknrænt fyrir
það samanber málshátt-
inn „með illu skal illt út
reka“.
Hrefna Sigríður Bjart-
marsdóttir
Köttur sleginn úr tunnunni á öskudag: „Núna er tunnan fyllt af sælgæti, þó
siðurinn haldi sínu gamla nafni er tilgangurinn annar ...“
Höfundur er þjóðfræðingur.
Fréttir á SMS