Morgunblaðið - 21.10.2007, Blaðsíða 48

48 SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Hagstætt verð
frá 13.1 millj. tæplega
tilbúið til innréttinga
frá 18.3 millj.
fullbúið án gólfefna
• Glæsileg hönnun
• Viðhaldslítið
• Fullbúin eða skemmra komin
• Vandaðar innréttingar
• Allur frágangur sérlega vandaður
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
Ítarlegar
upplýsingar
um eignirnar
á vefsíðu okkar
www.iav.is
Egilsstaðir
Raðhús 3ja–4ra herbergja 96–130 fm
Íslenskir aðalverktakar hf. Höfðabakka 9, 110 Reykjavík og Miðvangi 1-3, 700 Egilstöðum, sími 530 4200www.iav.is
VÍSINDI og fræðimennska eru
áhrifamikil orð. En vísindalegar
niðurstöður hafa ekki alltaf reynst
réttar. Einföld skýring á því er sú,
að vísindalegar niðurstöður byggj-
ast á aðferðum sem
fræðimenn hanna á
grundvelli tiltækrar
þekkingar. Það vill
stundum gleymast að
þekking samtímans er
ekki óskeikul. Stöðugt
eru að koma upp á yf-
irborðið ný þekking-
arbrot sem gera vís-
indaleg sannindi
gærdagsins léttvæg og
jafnvel marklaus. En
hvað sem því líður væri
fáránlegt að afskrifa
vísindalegar nið-
urstöður svo fremi sem menn gera
sér grein fyrir því að vísindi geta
leitt til vandræða ef forsendur
þeirra eru rangar.
Þessi fræðilegi inngangur að
stuttri blaðagrein er skýring á því
að landkrabbi eins og ég hef allt
frá því skerðing veiðiheimilda var
ákveðin verið þeirrar skoðunar að
ákvarðanirnar hafi verið rangar, í
það minnsta alltof umfangsmiklar.
Ég get vel skilið rök stjórnvalda
að taka beri tillit til ábendinga
fiskifræðinga, ábendinga rann-
sóknarstofnunar sem hefur á að
skipa hópi velmenntaðra vísinda-
manna, rannsókn-
arskipum og öðrum
nútímalegum rann-
sóknartækjum. Ég
vil hins vegar benda
á að hér á landi er
ekki til staðar nein
vísindaleg rannsókn-
arstarfsemi sem
byggist á þeirri
fræðigrein sem á er-
lendu máli nefnist
anthropology of fis-
hing, og er ein af
mörgum sérgreinum
mannfræðinnar, sem
eins og merking orðsins ber með
sér beinist að hinum mannlega
þætti fiskveiða. Hér á ég við við-
horf fólksins í sjávarbyggðum
landsins, viðhorf sjómanna og
margþætta reynslu þeirra af fisk-
veiðum og fiskvinnslu. Mér hefur
fundist með ólíkindum hve gálaus-
lega margir áhrifamenn stjórn-
kerfisins hafa talað um viðhorf
sjómanna sem gagnrýnt hafa
þennan stórtæka niðurskurð veiði-
heimilda. Ég held að flestir séu
sammála því að nauðsynlegt sé að
gæta varúðar varðandi plægingu
sjávarbotnsins með stórvirkum
veiðitækjum. Hins vegar tel ég að
fiskifræðingarnir hafi farið offari
og hafi ekki gætt sín nægilega á
þeim fyrirsjáanlegu aukaverk-
unum sem aðgerðirnar geta haft í
för með sér. Sjómenn hafa bent á
mikla fiskigengd á sama tíma sem
veiðikvótinn hefur verið skertur.
Úrlausnir stjórnvalda til að bæta
fyrir skerðingu veiðiheimilda eru
ekki trúverðugar og hafa sáralítið
með það að gera að bæta sjó-
mönnum, útgerðarmönnum og
fiskvinnslufólki þann skaða sem
þeir hljóta að verða fyrir. Það er
samt ástæðulaust að gera lítið úr
mótvægisaðgerðunum en þær
hafa ekkert með það að gera að
bæta þeim áfallið sem fyrir því
verða.
Samkvæmt nýjum skoð-
anakönnunum styðja um 70%
þjóðarinnar ríkisstjórnina. Sterk
ríkisstjórn á ekki að að grípa til
óvinsælla aðgerða á vafasömum
forsendum. Það er hins vegar
löngu tímabært að lögð séu drög
að mannfræðilegum rannsóknum
á fiskveiðum. Við Háskóla Íslands
hefur starfað mannfræðideild um
alllangan tíma. Það er vettvangur
sem þarf að efla.
Í læknis- og lyfjafræði gilda
þau grundvallarviðhorf að nauð-
synlegt sé að vera á varðbergi
gagnvart alvarlegum aukaverk-
unum lyfja. Þetta eru sannindi
sem fiskifræðingar okkar virðast
ekki hafa tileinkað sér. Ég trúi
því að enn sé tími til að hlusta og
enn sé tími fyrir ríkisstjórnina að
taka sinnaskiptum, fyrir Geir
Haarde að taka í taumana.
Sterk ríkisstjórn
í úlfakreppu
Hvað með viðhorf fólksins í
sjávarbyggðum og sjómennina
við ákvörðun kvóta? spyr Bragi
Jósepsson
» Fjallað er um skerð-ingu veiðiheimilda
og mótvægisaðgerðir
ríkisstjórnarinnar.
Bragi Jósepsson
Höfundur er rithöfundur
og fv. prófessor
UNDANFARNAR vikur hefur
Grímseyjarferjan, hin „nýja“, valdið
hneykslan landsmanna – og ekki að
ástæðulausu. Fyrir nokkrum árum,
þegar komið var að því að end-
urnýja ferju þá sem
gengur út Eyjafjörð
til Grímseyjar, voru
gerðir út menn til að
skoða ferju sem var
til sölu í Írlandi;
skipaverkfræðingur
og fulltrúi Samskipa
sem annast rekstur
Grímseyjarferju.
Skipaverkfræðing-
urinn mun hafa sagt í
skýrslu sinni – að
skipið væri í hörmu-
legu ástandi. Áætlaði
hann þó að gera
mætti það upp –
óbreytt – fyrir 55
milljónir króna enda
færi verkið fram í
austur-evrópskri
skipasmíðastöð – sem
er ódýrara. Sameig-
inleg niðurstaða verk-
fræðingsins og full-
trúa Samskipa var sú
að með slíkum lagfæringum gæti
skipið hentað sem Grímseyjarferja.
Ferjan var síðan keypt – en siglt
til Hafnarfjarðar og þar ráðist í
meiri háttar breytingar á skipinu.
Þessar breytingar, auk viðbót-
arbreytinga meðan á verkferlinu
hefur staðið, svo og nýr búnaður,
hafa þegar tafið afhendingu þess og
valdið viðbótarkostnaði sem hlaupa
mun á hundruðum milljóna króna –
sem að sjálfsögðu koma úr vasa
skattgreiðenda. Allt er málið hið
ruglingslegasta og enginn telur sig
ábyrgan.
Ríkisendurskoðun hefur séð
ástæðu til að gera sérstaka grein-
argerð um málið – sjá www.rik-
isendurskodun.is.
Ráðuneytisstjórinn
Samgönguráðuneytið stjórnar og
ber ábyrgð á samgöngumálum, jafnt
vegagerð, siglingum og flugi. Allt
þetta ferli og ákvarðanataka, svo og
aðhalds- og stjórnleysi, fór því fram
á vegum ráðuneytisins, eða í skjóli
þess.
Ragnhildur Hjaltadóttir ráðu-
neytisstjóri ræður húsum í sam-
gönguráðuneytinu – að sjálfsögðu
undir handleiðslu ráðherra á hverj-
um tíma. Nýlega birtist í Morg-
unblaðinu yfirlýsing frá henni, um
þetta mál, svohljóðandi:
„Athugasemdir Ríkisendurskoð-
unar eru litnar mjög alvarlegum
augum í samgönguráðuneytinu.
Ljóst er að orðið hefur ákveðið brot
á skýrum verklagsreglum ráðuneyt-
isins sem kveða á um að gera skuli
vandaða verkefnaáætlun sem inni-
haldi m.a. verklýsingu, tíma- og
kostnaðaráætlun. Jafnframt ber
verkefnisstjóra að upplýsa ráðu-
neytisstjóra um gang mála og fá
samþykki fyrir verkefnaáætlun. Við
framkvæmd þessa máls var þessum
verklagsreglum ekki fylgt. Tekið
verður á því með viðeigandi hætti
og í samræmi við góða stjórnsýslu.“
Þetta eru athyglisverð orð. Hér
er ekki um að ræða smámál sem
gengið hefur yfir á einum eftirmið-
degi og einhver misstigið sig í
snöggri ákvarðanatöku. Þetta mál
hefur staðið yfir í nokkur ár – og all-
an þann tíma hefur Ragnhildur setið
við stjórnvölinn. „Vandaða verk-
efnaáætlun“ hefur greinilega skort
og verkefnisstjóri virðist ekki hafa
„upplýst ráðuneytisstjóra um gang
mála“. Hitt er einkar athyglisvert
að ráðuneytisstjórinn skuli ekki
sjálf hafa óskað eftir upplýsing-
unum.
Að ráðuneytisstjórinn, eftir
hundraða milljóna hirðuleysi og taf-
ir, skuli nú líta „alvar-
legum augum“ at-
hugasemdir
Ríkisendurskoðunar og
„ætla að taka á málinu
með viðeigandi hætti og
í samræmi við góða
stjórnsýslu“ er einfald-
lega of seint. „Góð
stjórnsýsla“ er nokkuð
sem Ragnhildi Hjalta-
dóttur var ætlað að
ástunda frá því að hún
var ráðin í starfið og
vinnuveitandi hennar –
almenningur – ætlast til
og borgar henni kaup
fyrir.
Menn hljóta að velta
því fyrir sér hvort svip-
aða frammistöðu sé að
finna í fleiri verkum
ráðuneytisstjóra og ráð-
herra undanfarin ár.
Ráðherrann
Við skulum treysta nýjum ráð-
herra til að velja sér hæft starfsfólk.
Það er hinsvegar umhugsunarefni
fyrir þjóðina hvort það er viðeigandi
að Sturla Böðvarsson, sem var sam-
gönguráherra á þessu tímabili, leyfi
sér að segjast „enga ábyrgð axla“
(ruv.is 16.8. 2007) – og sé nú orðinn
forseti Alþingis.
Við stjórnvölinn
Undir samgöngumálaráðuneytið
heyra, eins og fyrr segir, m.a. sigl-
ingar og flug. Það er kaldhæðnislegt
að á þessum sviðum gilda ákveðin
lög og reglur – sem eiga rætur í
ráðuneytinu – og þykir sjálfsagt að
menn gjaldi fyrir brot sín á þeim.
Skipstjóri sem fyrir mistök eða van-
rækslu, strandar skipi sínu eða
missir það í djúpið, getur ekki bara
sagt að stjórn sín hafi brugðist.
Hann leysir sig ekki frá málinu með
því að segja: „… verklagsreglum
var ekki fylgt, ég lít málið alvar-
legum augum“. Skipstjóri getur
misst réttindi sín, þar með starfið –
og á vissan hátt mannorðið. Rann-
sóknarnefnd og sjóréttur taka til
starfa og hæfni hans til að stjórna
skipi er jafnvel dregin í efa og end-
urmetin.
Svipað gildir um flugstjóra sem
bregst rangt við aðstæðum sem upp
koma eða brýtur reglur án fullnægj-
andi ástæðu. Hann getur ekki leyft
sér að segja: „Ég axla enga ábyrgð“.
Ábyrgð valdhafa
Er ekki eðlilegt að svipuð rann-
sóknar- og refsiákvæði, gildi einnig
um ráðuneytisstjóra og aðra vald-
hafa, rangar ákvarðanir þeirra, van-
rækslu og misbeitingu valds ef um
slíkt er að ræða. Er það í rauninni
ekki eina ráðið til að stemma stigu
við því sem almenningur kallar spill-
ingu og því aðhaldsleysi í fjármálum
þjóðarinnar sem Ríkisendurskoðun
hefur ítrekað varað við í mörgum
málum og kostar okkur milljarða á
hverju ári ?
Er ekki tímabært að taka á mál-
unum hvort sem Jón eða séra Jón á
í hlut?
Ráðuneytisstjóri
í vondum málum
Baldur Ágústsson skrifar um
Grímseyjarferjumálið
Baldur Ágústsson 2004
»Er ekkitímabært að
taka á málunum
hvort sem Jón
eða séra Jón á í
hlut?
Höf. er fv. forstjóri og frambjóðandi í
forsetakosningum 2004 – www.lands-
menn.is
Mbl. 17.10. 2007 - Tilv. í Birki J. Jónss. alþingismann.