Morgunblaðið - 15.06.2008, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 15. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
G
önguhópurinn Ferlir var
stofnaður 1999 fyrir
ferðahóp rannsókn-
ardeildar Lögreglunnar
í Reykjavík, en síðan
hafa margir slegist í hópinn. Reykja-
nesskaginn varð snemma fyrir valinu,
bæði vegna nálægðar og þess að þorri
fólks er þar ókunnugur. Þótt mörgum
finnist svæðið bert og ófýsilegt, er
reynsla hópsins sú að
Reykjanesið sé einkar
gjöfult og fjölbreytilegt
til útivistar. Hópurinn
hefur farið rúmlega
1.200 gönguferðir um
skagann, sem markast
af hinu forna landnámi
Ingólfs, vestan línu
milli Hvalfjarðarbotns
og Ölfusárárósa.
Göngufólk hefur safnað þar kynstr-
um af efni, ekki síst um fornar götur
sem liggja þar þvers og kruss og
vitna um lífshætti og kjör fyrr á öld-
um, fornar byggðir og umferð sem
þeim fylgdi. Slóðirnar sjást þó misvel
í úfnu landslaginu; sumar eru löngu
grónar en aðrar hafa lent undir
hrauni eða síðari tíma fram-
kvæmdum og raski.
Ómar Smári Ármannsson, aðstoð-
aryfirlögregluþjónn í Reykjavík, hef-
ur verið í gönguhópnum Ferli frá
upphafi. Hann segir að þeim sem
gangi um fornar götur Reykjaness
opnist einkar rík saga allt aftur til
landnáms.
Listin að lesa veg
„Götur hafa myndast hér frá fyrstu
tíð manna og búfénaðar og er oft erf-
itt að greina á milli,
hvaða götur voru
notaðar af hverjum,
hvenær og í hvaða
tilgangi. Sumar göt-
urnar eru nú horfn-
ar, en aðrar hafa
verið endurheimtar.
Á seinni tímum hef-
ur gróður náð að
hylja slóðirnar eða
gróðureyðing hefur afmáð þær, jarð-
vegur hefur færst til, skriður og snjó-
flóð hlaupið, ár og lækir breytt far-
vegi sínum, vatn runnið í þeim og
breytt, eldgosaaska hulið þær og
hraun runnið yfir þær. Dæmi eru líka
um að gamlar leiðir hafi færst til.“
Allur gangur er á því hver lagði
göturnar í upphafi:
„Þegar við endurrekjum gamla leið
setjum við okkur iðulega í spor þeirra
sem fóru hana áður,“ segir Ómar
Smári. „Það má greina götur eftir
fólk frá götum eftir búfénað þótt
stundum hafi leiðirnar legið saman.
Kindurnar leita bithaga og skjóls og
því liggja kindagötur eða fjárgötur
oft utan í hlíðum, hæðum og hólum
eða í lægðum. Þar sem féð hefur unað
hag sínum vel er jafnan vel gróið.
Fólk fór hins vegar greiðfærustu leið-
ina og hugsaði um að „halda hæð“. Þá
var ekki farið upp og niður hæðir og
dali að óþörfu. Þótt fólk þyrfti að taka
á sig krók var það gert, því „betri var
krókur en kelda“.
Um allt land má finna mikilvægar
þjóðleiðir frá liðnum öldum, sem
sumum hefur verið haldið við. Þá hafa
verið búnar til nýjar gönguleiðir um
fallega náttúrustaði. Nokkrar slíkar
má finna á Reykjanesskaganum.
Mikilvægustu leiðirnar áður fyrr eru
ekki endilega vinsælustu gönguleið-
irnar í dag. Sumar eru nýlegar, eins
og Reykjavegurinn svonefndi milli
Reykjaness og Nesjavalla.“
Til ýmiss brúks
Ómar Smári segir að reyna megi
að flokka leiðirnar eftir sennilegu
notagildi þeirra áður fyrr. „Þjóðleiðir
lágu milli byggðalaga, eins og Alfara-
leiðin eða Almenningsleiðin milli Inn-
nesja, nú Hafnarfjarðar, og Útnesja,
þar sem nú er Reykjanesbær. Hún
sést að mestu ennþá frá jaðri Brun-
ans (Kapelluhrauns) til Innri-
Njarðvíkur. Selvogsvegur eða Suð-
urfararvegur lá milli Hafnarfjarðar
og Selvogs. Hann sést vel frá Lækj-
arbotnum í Hafnarfirði að Strönd í
Selvogi. Þessar leiðir voru fjölfarnar
allt til þess að vegagerðin fór að mið-
ast við bifreiðar. Verleiðir má sjá við
verin á norðan- og sunnanverðum
Reykjanesskaganum. Leiðirnar ofan
við Selatanga, verstöð, sem notuð var
allt til byrjunar 20. aldar eru þrjár,
hvort sem var heim til bæja, Skála og
Krýsuvíkur, eða inn á þjóðleiðirnar.
Byggðakjarnar á landsvæðinu, svo
sem Grindavík, Garður, Hafnir og
Vatnsleysuströndin, voru mikilvægar
verstöðvar.
Lengri aðalleiðirnar lágu milli
stjórnsýslustofnana, höfuðbóla og
byggðakjarna, verstöðva, versl-
unarmiðstöðva, náttúrustaða, þing-
staða eða kirkna, hvort sem var með
ströndum landsins, yfir fjallgarða,
heiðar, ása eða úfin eða slétt hraun.
Leiðirnar voru mjög mislangar.
Segja má að fyrrum hafi allar leiðir
um tíma legið til og frá Þingvöllum.
Við þessar leiðir finnast víða mis-
gamlar minjar, svo sem hlaðin skjól,
sæluhús, bæli í hellum og skútum eft-
ir menn og hreindýr, og vörður, bæði
sem leiðarmerki og til minningar um
fólk, sem varð úti, eða sögulega at-
burði.
Dauðsmannsvörðurnar og dán-
arstaðir eru ófáir við og hjá götunum,
en sem betur fer sluppu margir lif-
andi þrátt fyrir miklar raunir, eins og
Prestsvarðan ofan við Leiru er til
vitnis um.
Leiðir á milli bæja eru jafnmargar
og bæirnir voru margir – og þeir voru
Þjóðleiðir Víða eru mikilvægar þjóðleiðir frá liðnum öldum, sumum hefur
verið haldið við en aðrar hafa nánast horfið. F.v. Skógfellavegur, Sig-
urbergsháls, Ögmundarstígur og Sandakravegur.
Undirheimar Lögreglumennirnir Þorvaldur Bragason og Dóra Hlín Ingólfsdóttir ásamt félögum sínum á ferð um
undraheimana í Bálkahelli í Krýsuvíkurhrauni.
Víða eru dæmi um
að hús hafi verið
byggð á gömlum
þjóðleiðum, en fólki
ekki orðið svefn-
samt í þeim vegna
mikillar umferðar
fólks að næturlagi.
Lögreglumennirnir og
-konurnar eru ekki á
slóðum afbrotamanna,
heldur forfeðranna þegar
þau ganga á Reykjanes-
inu. Þar njóta þau líka
útiverunnar, lesa í minjar
lífs- og atvinnuhátta og
kynnast kostum landsins
frá nýju sjónarhorni.
Hallgrímur Helgi Helga-
son fór um Reykjanes-
skagann með göngu-
garpnum Ómari Smára
Ármannssyni og Göngu-
hópnum Ferli.
Í fótspor fjár og feðra
Hraun, mosi og kargaþýfi Þegar gengið er utan troðninga liggur leiðin yfir hraun, mosa og kargaþýfi. Í hópnum voru að þessu sinni Ómar Smári Ármannsson, Jóhann Davíðsson, Jón Svan-
þórsson, Jóhanna Sveinsdóttir, Birgir Bjarnason og Eyþór Borgþórsson, auk blaðamanns.