Morgunblaðið - 25.09.2008, Blaðsíða 20

20 FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Morðin í smábæn-
um Kauhajoki í
Finnlandi á
þriðjudag vekja
óhug og hrylling.
Matti Saari, 22
ára iðnskólanemi, réðst vopn-
aður byssu inn í skólann sinn,
skaut tíu manns til bana,
kveikti í og beindi síðan skot-
vopninu að sjálfum sér. Óhug-
urinn er meiri en ella vegna
þess að þetta er önnur árásin
af þessum toga í Finnlandi á
tæpu ári. Í fyrra myrti
Pekka-Eric Auvinen átta
manns í bænum Jokela og
fyrirfór sér síðan. Greinilegt
er að Saari fór að fyrirmynd
Auvinens.
Leitin að svörum er hafin
og þessi harmleikur mun ugg-
laust leiða til þess að vopna-
löggjöf Finna verður endur-
skoðuð og aðgangur að
skotvopnum takmarkaður.
Almenn byssueign er óvíða
meiri en í Finnlandi. Ekkert
var gert eftir árásina í fyrra,
en nú hlýtur að koma að því.
Sjónir manna munu einnig
beinast að finnsku skólakerfi.
Fyrst og fremst verður
spurt hvernig andlegt ástand
Saaris gat farið fram hjá sam-
ferðamönnum hans. Honum
er lýst sem venjulegum
manni, en þó kemur fram að
hann hafi orðið fyrir einelti í
hernum og átt erfitt með að
komast yfir það.
Saari hafði sett
ýmislegt á netið,
þar á meðal mynd-
skeið af sjálfum
sér að munda
byssu og var yfirheyrður
vegna þeirra á mánudag en
sleppt að því loknu. Nú er
spurt hvers vegna honum hafi
verið sleppt; hvers vegna
byssur hans hafi ekki verið
gerðar upptækar. Þegar leit-
að var í herbergi hans eftir
árásina fannst yfirlýsing um
að hann hataði mannkynið og
eina ráðið væri að grípa til
vopna.
Of margir harmleikir af
þessum toga hafa átt sér stað
í skólum víða um heim. At-
burðirnir í Finnlandi sýna að
þeir geta gerst hvar sem er,
líka á Íslandi.
Það er enginn blóraböggull.
En árásin undirstrikar mik-
ilvægi þess að hlúa að ein-
staklingnum og koma í veg
fyrir einelti. Saari byrjaði að
leggja á ráðin um árásina fyr-
ir sex árum. Hversu margir
skyldu fremja glæpi af þess-
um toga í huganum? Hvernig
er hægt að koma þeim til
hjálpar?
Einangrun örfárra ein-
staklinga er of dýru verði
keypt. Í Finnlandi ríkir nú
þjóðarsorg. Hugur Íslend-
inga er með Finnum.
Einangrun örfárra
einstaklinga of dýru
verði keypt}
Finnar syrgja
Helgi Hjörvar,þingmaður
Samfylking-
arinnar, setti
fram áhugaverða
hugmynd í grein
hér í blaðinu í
gær; að einkavæða einstakar
virkjanir sem nú eru í al-
mannaeigu.
Þingmaðurinn segir að ekki
þyrfti að vera um varanlegt
framsal að ræða; til dæmis
mætti selja rekstur Kára-
hnjúkavirkjunar á leigu til 40
ára og aðrar virkjanir til 20
eða 30 ára, en svo fengi ríkið
þær að nýju til rekstrar eða
endurútboðs.
Rök Helga fyrir slíkri sölu
eru þrenns konar; að losa um
fjármuni ríkisins, laða er-
lenda fjárfestingu að íslenzk-
um orkuiðnaði og hvetja til
framrásar í orkuiðnaði og út-
rás með tilkomu nýrra fjár-
festa og fyrirtækja.
Þetta eru sams konar rök
og Morgunblaðið hefur fært
fram með einkavæðingu orku-
framleiðslufyrirtækja.
Eins og Helgi Hjörvar
bendir á, hefur skapazt
grundvöllur fyrir slíka einka-
væðingu með nýrri löggjöf
um orkumark-
aðinn, þar sem
skýrt er kveðið á
um að orkulindir í
eigu hins opinbera
megi ekki fram-
selja varanlega og
dreifiveitur skuli sömuleiðis
vera í almannaeigu. Hins veg-
ar skiptir engu meginmáli
hver á fyrirtækin sem fram-
leiða orkuna. Með því að
frelsa þau úr opinberu eign-
arhaldi skapast grundvöllur
fyrir orkuútrás, sem þarf ekki
að verða eins pólitískt um-
deild og t.d. áformin um REI
og Landsvirkjun Power hafa
verið.
Helgi Hjörvar hefur velt
upp nýjum fleti á málinu. Það
er athyglisvert að þessi rödd
heyrist nú úr Samfylkingunni
og bendir til að meiri sam-
hljómur kunni að vera innan
stjórnarflokkanna um málið
en margur hélt.
Össur Skarphéðinsson iðn-
aðarráðherra tekur í Morg-
unblaðinu í dag vel í hug-
myndina, en segir að
einkavæðingaráform í orku-
geiranum hafi ekki verið
rædd í ríkisstjórn.
Er ekki kominn tími til?
Er ekki kominn
tími til að ræða
einkavæðingu
í orkugeiranum?}
Einkavæðing virkjananna
O
rkuspárnefnd gerir ráð fyrir því, í
spám sínum fyrir næstu áratugi,
að hluti Íslendinga leggi bens-
ínhákunum og setjist undir stýri
á rafmagnsbílum. Nefndin geng-
ur svo langt að spá því, að hluti af öðrum orku-
gjöfum á bifreiðakosti landsmanna verði ekki
bara rafmagn, heldur einnig vetni og met-
angas. Metangas myndast við niðurbrot á líf-
rænum úrgangi eins og í mýrum og á urðunar-
stöðum sorps. Með öðrum orðum – með
nýtingu metangass erum við að endurnýta
sorp til að keyra áfram farartækin okkar eða
hita húsin ef því er að skipta.
Ekki síður má segja að rafmagnsbílar henti
mjög vel hér á Íslandi. Við framleiðum mikið
rafmagn með endurnýjanlegum orkugjöfum. Það er
óhætt að segja að margar þjóðir horfi hýru auga til Ís-
lands þegar orkuauðlindir okkar eru annars vegar. Við er-
um svo heppin að geta svarað nánast allri okkar orkuþörf
með heitu vatni og rafmagni og möguleikar til að knýja
bíla okkar til framtíðar eru verulegir. Það gæti því verið
mjög spennandi fyrir heimilin í landinu að skoða kosti
þess að aka um á rafmagnsbílum enda er rekstrarkostn-
aður slíkra bíla afar lágur. Það sem hefur kannski fyrst og
fremst vantað er þokkalegur markaður fyrir rafmagns-
bíla. Bílaframleiðendur hafa einbeitt sér að því að fram-
leiða sparneytnari bensín- og díselvélar sem er vel. Einn-
ig hafa framleiðendur horft til svokallaðrar „tvinntækni“,
sem nýtir bæði bensín og rafmagn. Minna hefur farið fyr-
ir hreinum rafmagnsbílum, enda ekki marg-
ar þjóðir sem gætu boðið upp á rafmagn sem
raunhæfan kost á móti eldsneytinu.
Þegar horft er til vetnisframleiðslu horfir
málið öðruvísi við. Vetni er orkuberi, og til að
framleiða vetni þarf mikla rafmagnsfram-
leiðslu. Fyrir þjóð eins og okkur gæti það
þýtt að við þyrftum að virkja verulega til að
knýja áfram vetnisframleiðsluna. Þess vegna
kann vel að vera að sá kostur sé síðri en sá
sem rafmagnsbíllinn hefur í för með sér.
Nú þegar eru farnar af stað tilraunir með
rafmagnsbíla hérlendis. Um nokkurt skeið
hafa sum orkufyrirtæki haft slíka bíla til um-
ráða og hafa þeir fyrst og fremst verið nýttir
innanbæjar. Nýverið hóf Orkusalan, sem er
einn af stærstu söluaðilum rafmagns til almennings í
landinu, samstarf við Fljótsdalshérað um innstungur
fyrir rafmagnsbíla. Fyrirtækið setti upp sérstakar inn-
stungur í sveitarfélaginu sem eru hugsaðar til þess að
stinga rafmagnsbílum í samband.
Með þessu vill fyrirtækið benda á kosti þess að nýta
rafmagnið til þess að knýja farartæki og um leið hvetja
til orkusparnaðar í landinu. Þótt flestir séu enn á þeirri
skoðun að bílar sem knúnir eru af eldsneyti verði ráð-
andi á markaðinum má vel hugsa sér það að á heimilum
þar sem til staðar eru tveir og jafnvel þrír bílar sé raf-
magnsbíllinn mjög álitlegur kostur. Að þessu eigum við
að stefna. Mér finnst framtak Orkusölunnar lofsvert.
olofnordal@althingi.is
Ólöf Nordal
Pistill
Setjum í samband!
Með ofurgreiðslur
stjórnenda í sigtinu
FRÉTTASKÝRING
Eftir Karl Blöndal
kbl@mbl.is
O
furlaun forstjóra og yf-
irmanna bandarískra
fjármálastofnana eru
nú í brennidepli.
Bandarískir þingmenn
vilja að fyrirhuguðum björgunar-
aðgerðum stjórnvalda fylgi skilyrði
um laun og greiðslur til stjórnenda
fyrirtækjanna sem leita hjálpar.
Kröfur þingmannanna eru í takt við
almenningsálitið. Það stingur í augu
að stjórnendurnir á Wall Street fái
milljónir dollara í vasann, en skatt-
greiðendur sitji uppi með reikning-
inn. „Einkavæðið gróðann, þjóðnýtið
tapið,“ er ein lýsingin á því, sem nú
er að gerast.
275-faldur launamunur
Það er kannski ekki kyn að mönn-
um skuli blöskra. Um miðjan sjö-
unda áratuginn voru meðaltekjur
forstjóra stórra fyrirtækja í Banda-
ríkjunum 25-faldar meðaltekjur
verkamanns, samkvæmt tölum
Economic Policy Institute
(www.epi.org). Í fyrra var þessi
munur 275-faldur.
Hagsmunaverðir og sérsamtök
berjast nú um á hæl og hnakka gegn
þaki á greiðslur til stjórnenda, að því
er kemur fram í dagblaðinu The
New York Times í gær. „Það er ekki
við hæfi að ríkisstjórnin ákveði laun
framkvæmdastjóra,“ segir Scott
Talbott, varaforseti hjá samtök-
unum Financial Services Round-
table. Hann hefur hins vegar ekkert
á móti björgunaraðgerðunum.
Sérfræðingar eru þó margir þeirr-
ar hyggju að óhjákvæmilegt sé að
takmarka laun stjórnenda fyr-
irtækja, sem leita sér hjálpar. Annað
væri ósanngjarnt gagnvart þeim,
sem hefðu komist hjá vandræðum og
væru ekki hjálpar þurfi.
Ýmsar hugmyndir hafa komið
fram um það hvernig koma megi
böndum á greiðslur til stjórnenda,
þar á meðal að banna árangurs-
tengdar greiðslur, sem fjár-
málaráðuneytið telur ekki við hæfi
eða óhóflegar og einnig að setja skil-
yrði um að stjórnendur afsali sér
launum eða starfslokagreiðslum
reynist of mikið hafa verið gert úr
afkomu fjármálastofnunarinnar.
Önnur hugmynd gengur út á það
að dreifa greiðslum á lengra tímabil,
til dæmis tíu ár, þannig að stjórn-
endur hafi ekki skammtímahags-
muni í huga, heldur hugsi fram á við.
Umræðan um ofurtekjur á sér
ekki bara stað í Bandaríkjunum og
það á ekki heldur við um þróun ofur-
launa. Á viðreisnarárunum hefur
launamunur á Íslandi sennilega ekki
verið nema fimm- til fjórfaldur.
Ekki hyggilegt að ganga
fram af almenningi
Óhætt er að fullyrða að hann hafi
margfaldast síðan, þótt tölur séu
ekki handbærar. Laun, kaupaukar
og kaupréttir hafa reglulega vakið
umtal á Íslandi og fyrir tveimur ár-
um sagði Geir H. Haarde forsætis-
ráðherra á blaðamannafundi að ekki
væri hyggilegt af fyrirtækjum að
ganga fram af almenningi.
Umræðan um ofurlaunin og
vangaveltur um aðgerðir hafa einnig
farið fram í Bretlandi, Danmörku og
Þýskalandi. Alistair Darling, fjár-
málaráðherra Breta, telur að taka
eigi til rækilegrar skoðunar að setja
reglur um greiðslur.
Meginrökin fyrir því að setja
mörk eru þau að ofurgreiðslurnar
ýti undir áhættusama hegðun og
sókn eftir skyndigróða.
Christopher Dodd, formaður
bankanefndar öldungadeildar
Bandaríkjaþings, var ómyrkur í máli
þegar Henry Paulson, fjár-
málaráðherra Bandaríkjanna, og
Ben S. Bernanke seðlabankastjóri
kom fyrir nefndina og sagði að „höf-
undar þessara hamfara“ ættu ekki
að auðgast á þeim.
Reuters
Yfirheyrsla Henry Paulson fjármálaráðherra, Ben B. Bernanke seðla-
bankastjóri og Christopher Cox, formaður Verðbréfa- og kauphallareft-
irlitsins, fyrir bankanefnd öldungadeildar Bandaríkjaþings.
„Fjárfestingarbankinn Goldman
Sachs í New York greiddi stjórn
og starfsmönnum í fyrra 16 millj-
arða dollara, fimm stærstu fjár-
festingabankarnir greiddu samtals
36 milljarða dollara. Þýskur rík-
isborgari getur ekki gert sér þessa
upphæð í hugarlund, hún sam-
svarar árslántökum þýska fjár-
málaráðherrans. Maður spyr sig
ósjálfrátt hvort allt sé með felldu á
fjármálamörkuðunum.“
Helmut Schmidt, fyrrverandi
kanslari Þýskalands, í grein, sem
birtist í febrúar í fyrra, sex mán-
uðum áður en fjármálakreppan
hófst.
„Það á að taka sársaukann á
Wall Street og breiða hann út til
skattborgaranna. Þetta er fjár-
hagslegur sósíalismi og óam-
erískt.“
Jim Bunning, öldungadeildar-
þingmaður repúblikana frá Ken-
tucky, í yfirheyrslum á þingi um
fyrirhugaðar fjármálabjörgunar-
aðgerðir Bush-stjórnarinnar.
ALLT MEÐ
FELLDU?
››