Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1996, Blaðsíða 34

Línuveiðarinn Haförninn VE 290.
Björnsson frá Laufási, S-Þing, síðar hafn-
sögumaður í Reykjavík. Fyrsti vélstjóri var
Guðni E. Kristjánsson, Dýrfirðingur, og
er mér ókunnugt um síðari feril hans. Annar
vélstjóri var, eins og fyrr segir, Jón bróðir
minn, sem síðar var lengst af þriðji vélstjóri á
es. Kötlu, en fórst með es. Heklu 27. júní
1941, þar sem hann var annar vélstjóri. Há-
setar voru, auk mín, þeir Sigrud Mikkel-
sen, sem ásamt Jóni Jónssyni í Hlíð í
Vestmannaeyjum taldist eigandi Hafarnar-
ins, og Guðmundur Guðmundsson,
Reykvíkingur. Loks var matsveinn Jón
Bjarnason, sem síðar varð matsveinn og
loks lengi bryti á skipum Eimskipafélags ís-
lands. Auk þessara skipverja var bóndinn á
Finnbogastöðum í Trékyllisvík, Finnbogi
Guðmundsson, ráðinn sem eins konar leið-
sögumaður innanskerja með Ströndum,
enda staðkunnugur á þeim slóðum.
Eins og fyrr segir var „Haförninn“ lítill
línuveiðari, 70,81 tonn að rúmmáli skv.
mælingabréfi, svo sem tekið er fram í skips-
hafnarskrá, og knúinn tveggja strokka gufu-
vél. Ketillinn var kolakyntur með tveimur
eldhólfum sem sneru að vélarrúminu, enda
önnuðust vélstjórarnir kyndinguna, svo sem
almennt tíðkaðist á svo litlum skipum.
Leiðangursstjóri var Friðrik V. Ólafsson
skipherra, fyrst á Þór, síðar á öðrum varð-
skipum, en frá 1937 skólastjóri Sfyrimanna-
skólans til æviloka 1962. Mælingunum
stjórnaði Kaptajnlojtnant H. Madsen, lagð-
ur til af Det Danske Sökortsarkiv, og segir
svo í skýrslu sem Landhelgisgæslan birti síðar
um þessar mælingar:
,Áj"in 1929 og 1930 hefur verið unnið að
sjómælingum við strendur Islands undir um-
sjón Friðriks V. Ólafssonar skipstjóra, og var
til þess leigður gufubáturinn „Haförninn“.
Voru í þessu skyni reistar vörður fyrri sigl-
ingaleiðirnar og hnattstaða þeirra ákveðin.
Arið 1930 var undir stjórn Kaptajnlojtn-
ant H. Madsen byrjað á að undirbúa fyrir
sjómælingar á stóru óuppmældu svæði fyrir
Norður-Ströndum, sem einu máli er nefnt
Strandabrekar. Var allan júlímánuð unnið að
mælingum á landi og vörðubyggingum á
svæðinu frá Reykjarfirði syðra og norður fyrir
Smiðjuvík. ...I ágústmánuði var svo mæld og
afmörkuð leið inn á Kollafjörð við Stein-
grímsfjörð, en vegna óhagstæðrar veðráttu
fyrir norðan land náðist eigi að gera meira á
þessum slóðum.“
í grein sem Friðrik Ólafsson ritar í Tímarit
VFI árið 1932 um sjómælingar og sjókorta-
gerð segir m.a.:
„Þríhyrningsmælistaðir á landi (eru) und-
irstaða sjómælinga, og því er algengast að
byrja þær ekki fyrr en landmæling hefir farið
fram. Þríhyrningsnet herforingajaráðsins
myndar uppistöðuna í mælingum alls lands-
ins, en til sjómælinga á fjörðum inni eða með
ströndum fram eru mælistaðirnir í þessu neti
of fáir, og því er þar sem sjómælingar á að
gera byrjað á að ákveða hnattstöðu svo
margra punkta sem þurfa þykir. Mælistaðir
þessir eru hér á landi tíðast steinvörður eða
trémerki, sem reist eru á áberandi stöðum
með hæfilegu millibili, ennfremur kirkjur,
vitar, hús, hvassir fjallatindar og aðrir greini-
legir hlutir. Þegar útreikningum er lokið eru
punktarnir markaðir eftir rétthyrndu hnita-
kerfi í vinnukortinu í margfalt stærri mæli-
kvarða en sjálf sjókortin. Þar sem því verður
eigi komið við að gera sjómælingar á sjálfu
mælingaskipinu er skipinu lagt við akkeri
bæði að framan og aftan, svo það liggi sem
stöðugast, og staður þess ákveðinn með
hornmælingum og markaður á vinnukortið.
Síðan er farið á bátum með jöfnum hraða
fram og aftur. Lóðað er í sífellu með handlóði
og hver dýptarmæling skrifuð jafnóðum.
Þar sem hægt er að mæla á sjálfu skipinu er
sigit í beinum samhliða línum með 300 til
400 rnetra millibili eða meira eftir aðstæðum.
Staðir skipsins eru þá ákveðnir með tvöföld-
um hornmælingum milli mælistaða í landi
og settir á kortið með staðarvísi. Lóðað er í
sífellu og klukkan eða snúningsfjöldi vélar-
innar skrifað samtímis dýpismælingum.“
Það var á þessum nótum sem es. Haförn-
inn og áhöfn hans áttu að starfa sumarmán-
uðina 1930. Komið var norður á Húnaflóa
2. eða 3. júlí, og þegar tekið til við mæling-
arnar. Var byrjað á því að mæla upp og
merkja þríhyrningastaði á fjallatindum og
öðrum áberandi kennileitum á landi, svo sem
vörðum, kirkjuturnum, vitum o.s.frv. Var
gengið með mælitæki á staðina og þaðan
mæld horn til annarra kennileita og fært í
bækur.
Til hornmælinganna var notaður teódólít
á þrífæti sem settur var upp á hverjum stað og
frá honum mælt þríhyrningsnet með stefnu-
mælingum til þekktra punkta innan sjón-
máls. Tækinu var komið fyrir í trékassa sem
spenntur var á bakið á einum hásetanna og
hann bar síðan á staðinn. Brýnt var fyrir klyf-
beranum að hrasa ekki, því að högg gæti
skekkt hið nákvæma mælitæki með alvarleg-
um afleiðingum.
Nú gerðist það er ég var með hið við-
kvæma tæki á leið eftir skriðunum upp
Drangaháls, að skrapp undan fæti og ég
hrasa, svo kassinn steytti á steini. Þar sem ég
var aftastur í halarófunni treysti ég því að
enginn hefði orðið óhappsins var og hélt
áfram eins og ekkert hefði í skorist, teódólít-
inn var settur upp og mælt eins og venjulega.
Það var ekki fyrr en alllöngu síðar að kaptein-
lautinantinn minnti mig svolídð kíminn á at-
vikið. En sem betur fer hafði ekkert aflagast.
Fyrsta mælingin var gerð 4. júlí frá
Reykjaneshyrnu og m.a. miðað á Spákonu-
fell handan Húnaflóa, Lambanestind, Örk-
ina, norður af Trékyllisvík til Kálfatinda, og
allt norður á Drangaháls, þar sem hringnum
var lokað. Daginn eftir var gengið á Hrút-
eyjarmúla og mældar stefnur til flestra sömu
staða, en Reykjaneshyrnu og Búrfells fyrir
Reykjarfjarðarbotni syðra að auki. Þannig var
l
i
i
34
Sjómannablaðið Víkingur