Náttúrufræðingurinn - 1942, Blaðsíða 10

54
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
er að nokkrum liluta til orðin á jökullíma, en ekki, eins og áður
var talið, fyrir þann tíma. Hann fann í millilögum þessa ísaldar-
basalts, menjar sædýra, er veittu algerlega áður óþekktar upplýs-
ingar um loftslag og lífsskilyrði á Islandi isaldanna. Hann leiddi
að því rök, fyrstur allra, að mikill hluti móbergsins er jökulmynd-
un, mikið og merkilega umbreytt. Áður var allt í þoku um mynd-
un og aldur þessarar bergtegundar. Hann rakti pliócenu lögin á
Tjörnesi miklu betur en áður liafði verið gert, og hann fann, að
þau voru þykkari og voldugri en álitið var, og fróðlegri til rann-
sókna en menn höfðu hafl hugmynd um. Áður en Helgi hóf rann-
sóknir sinar, var það skoðun þeirra er ísland liöfðu kaunað, að
grágrýtishraunin væru frá því fyrir ísöld. Nú sannaði hann, að
þau voru vngsti þátturinn í basaltmyndun landsins, og líklegt að
þau hefðu brunnið milli ísalda. Loks hefir Helgi bent á, að stór-
kostlegar brotabergsmyndanir finnast víða á landinu, og forn
f jörumörk rakti hann hærra en áður hafði verið talið að þau næðu.
Það sést af ritskrá þeirri, er fylgir grein þessari, að flestar rit-
gerðir Helga Pjeturss um jarðfræði Islands eru skrifaðar á erlend-
um málum. Þetta verða náttúrufræðingar smáþjóðanna að gera,
ef verk þeirra eiga að njóta sín og metast réttilega. Og ég veit ekki
annað, en að starfsbræðrum lians, um víða veröld, komi öllum
saman um það, að jarðfræðirannsóknir lians sýni, að þar liefir
frábær vísindamaður að verki verið. Á seinni árum ævi sinnar
liefir Helgi Pjelurss, í anda hinna beztu og vitrustu spekinga leit-
azt við að hjálpa mönnunum, að átta sig á mikilleik alheimsins.
Um þau mál liefir hann ritað, sem kunnugt er, i bókum sínum
Nýal (1922), Ennýal (1929 og Framnýal (1941). Þær bækur eru á
fegurra máli en í'lest það, sem á islenzku hefir verið ritað. En
þeim grun er erfitt að verjast, að þær sé skrifaðar á máli full fá-
mennrar þjóðar til þess, að efni þeirra verði á þann hátt metið,
sem vert væri.
Yfirlit um ritgerðir Helga Pjeturss um íslenzka jarðfræði.
1895. En recent Sænkning i Thjorsárdalen. Naturen og Mennesket. Kbh.
1897. En Bestigning af Fjældet Baula i Island. Geogr. Tidsskr. 14. Kbh.
1898. Úr dagbók ferðamanns. Sunnanfari VII, 2. Rvík.
1900. Nýjungar í jarðfræði íslands. Eimreiðin, Kbh.
1900. The glacial Palagonite-formation of Iceland. Scotlish geogr. Maga-
zine, Edinburgh.