Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 13

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
7
vegur, kæliflötur því stór. Lindavatn og fallorka ásamt mildu
veðurfari éta af henni skjólfatið, þ. e. a. s. ísþekjuna, á milli
frostakaflanna. Þegar frost kemur á ný, máske með norðaust-
anroki, er hún auð og þá hefst þegar ör krapamyndun. ís-
skriðið stöðvast á vissum stöðum, þeim sömu ár eftir ár. Sagt
er þá „að áin hlaði í sig“. Urriðafosshrönn rís 13 til 18 metra.
Hún líkist mest skriðjökulstungu, sem flæðir út úr gilkjaft-
inum hjá Egilsstöðum og út á sléttlendið í Flóa. Búðahrönn
er ekki árviss en hefur orðið 12 metrar. Búrfellshrönn rís
venjulega um 10 metra, en hæst 15. í hrannamyndun geng-
ur Skjálfandafljót næst Þjórsá. Norður af Þingey í Skjálfanda-
fljóti rís ís- og hrannabunkinn 12 metra. í þriðja sæti koma
Hvítá í Arnessýslu, norðaustur af Bræðratungu, og Fnjóská
úti í Dalsmynni.
7. Um þurrðir er Þjórsá enginn eftirbátur annarra stóráa. Eftir
mildan vetur 1963 var áin alauð upp undir jökla, þá gerði
páskaíhlaupið mikla 9. apríl. Rennslið lijá Urriðafossi minnk-
aði á 24 klukkustundum úr 340 m8/s niður í 20 m3/s. Heim-
ildir eru um ámóta þurrð 4. maí 1929, en þá gerði einnig
norðaustan íhlaup á ána alauða.
8. Fáar eða engar ár landsins falla um jafn fjölbreylilegt lancl i
jarðfrœðilegu tilliti og Þjórsá. Enda er hún sett saman úr hin-
um ólíkustu vatnsfallategundum. Hún er í senn dragá, jökulá
og lindá, samleikur þeirra kemur víða fram, t. d. í sambandi
við ísinn. 16 hundruðustu hlutar vatnasviðsins eru huldir jökli.
Dragár falla af vesturhluta vatnasviðsins. En þar er hin svo-
nefnda eldri grágrýtismyndun. í aðalatriðum eru bergmörk-
in um Köldukvísl, árnar vestan hennar eru dragár. Efri-Þjórsá
er því voldug dragá og jökulá. Lindavatn streymir til Tungna-
ár frá hinum ungu gropnu hraun- og vikurbreiðum.
Ég ætla mér ekki þá dul að lýsa berggrunni þessa víðlenda svæð-
is, en vil í þess stað vísa á hin nýju stórmerku jarðfræðikort
Guðmundar Kjartanssonar af: Suðvesturlandi, Suðurlandi og
Mið-íslandi. Á þeim er Þjórsársvæðið allt. Hver ferðamaður,
sem leggur leið sína um miðhálendið, ætti að hafa þau með-
ferðis.
9. Inni á Þjórsársvæðinu er næststærsta stöðuvatn landsins, Þóris-
vatn 70 km2. Þingvallavatn er stærst, það er 83 km2. Þannig